Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №37 (том 4)

UGLERONING OLISH USULLARI.
Uglerod yog‘och ko‘miri shaklida 
qadimdan ma’-lum. U yog‘ochni havosiz qizdirish natijasida olinishi mumkin. Hayvon 
qoldiqlari va organik birikmalarni chala yondirish natijasida qurum oli-nadi. Grafit va 
olmos tabiatda uchraydi, keyingi paytda ular asosan sun’iy yo‘l bilan olinadi: grafit – 
koks va toshko‘mir smolasi aralashmasidan, olmos esa grafitni yuqori harorat va 
bosimda qizdirib olinadi. 
Si – sanoatda elektr pechlarda SiO
2
ni uglerod bilan qaytarib: 
SiO
2
+ 2C → Si + 2CO 
eng toza Si esa SiCl
4
ni rux va vodorod bilan qaytarib: 
SiCl
4
+ 2Zn 


t
Si + 2ZnCl
2
, 
SiCl
4
+ 2H
2


t
Si + 4HCl, 
va vodorodli birikmalari yoki SiI
4
dan olinadi: 
SiH
4


t
Si + 2H
2
, 
SiI
4


t
Si + 2I
2
. 
Laboratoriyada SiO
2
ni magniy yoki aluminiy bilan qaytarib olinadi: 
SiO
2
+ 2Mg → Si + 2MgO, 
3SiO
2
+ 4Al → 3Si + 2Al
2
O
3
.
Ge, Sn va Pb – ular oksidlarini H
2
, S, CO yordamida termik kaytarib olinadi: 
GeO
2
+ 2H
2


t
Ge + 2H
2
O, 

---

318 
SnO
2
+ 2C 


t
Sn + 2CO, 
PbO + CO 


t
Pb + CO
2
. 
KIMYOVIY XOSSALARI.
 Kimyoviy va fizikaviy xossalari bo‘yicha uglerod va 
uning birikmalari qolgan elementlardan keskin farq qiladi. 
Tipik metallmaslar: O
2
,
N
2
, S bilan hamda o‘zaro karrali bog‘lar bilan bog‘lanadi: 
> C = C <, – C ≡ C –, > C = O, O = C = O, – C ≡ N, > C = S. 
Si va Ge ning bunday birikmalari aniqlanmagan. Sn va Pb metallarga xos 
birikmalar hosil qiladi. 
Odatdagi sharoitda uglerodni hamma allotropik shakl o‘zgarishlari o‘ta inert, 
guruhning boshqa elementlari yetarlicha kimyoviy faol va ko‘pgina oddiy va murakkab 
moddalar bilan o‘zaro reaksiyaga kirishadi. Harorat oshirilganda guruhning hamma 
elementlarini kimyoviy faolligi keskin ortadi. Elementlar yuqori oksidlanish 
darajalarining barqarorligi Si dan Pb gacha kamayadi.