Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №37 (том 4)

Fоydalanilgan adabiyоtlar rо`yxati: 
1.
Neaman J., Silver C. Evfemizmlar kitоbi. Lоndоn, 1999. - S.40. 
2.
Hоlder R.W. Evfemizmlar lug'ati. Nyu-Yоrk, 2003. – S.501 

---

201 
3.
Vildanоva G.A. Tilshunоslikning dоlzarb muammоlari, 2004. - S.97-100 
4.
Rasulоv, Z. I. Sintaktik ellipsis til iqtisоdiyоtining kо'rinishi sifatida Samarqand, 
2011.-S.27 

---

202 
ФИО автора: 
Mamirjonova Mohichehrabonu Ulug‘bek qizi
– O‘zbekiston davlat 
jahon tillari universiteti talabasi 
Название публикации:
«O‘ZBEK VA KOREYS XALQ MAQOLLARIDA AKS 
ETGAN TARBIYAVIY TUSHUNCHALAR» 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada folklorning eng muhim janrlaridan biri bo‘lgan 
maqollar, maqollarning aslida og‘zaki nutqda paydo bo‘lishi, o‘zbek va koreys 
tadqiqotchilari tomonidan maqollarning tadqiq etilishi haqida ma’lumotlar keltirilgan. 
Shuningdek, maqolada o‘zbek va koreys maqollarini tarjima qilib, o‘zaro o‘xshash 
tomonlari hamda tarbiyaviy ahamiyati haqida tahlil qilindi. 
 Kalit so‘zlar: 
O‘zbek folklorshunosligi, Koreys xalq maqollaring yaratilish tarixi, 
Koreys tilidagi birinchi maqollar lug‘ati. 
Folklorning eng muhim janrlaridan biri bo‘lgan maqollarni, umuman, xalq 
ijodiyotini o‘rganish, tadqiq qilish, bugungi kunda juda muhim ahamiyat kasb 
etmoqda. Folklorshunos olimlar asrlar davomida maqollar yuzasidan o‘z 
mamlakatlarining olis qishloqlariga ekspeditsiyalar uyushtirib kelishmoqda va xalq 
tilidan yildan yilga turli mavzularga doir bo‘lgan takrorlanmas maqollarni jamlab 
kelishmoqda . O‘zbek folklorshunosligida maqolga adabiy nuqtai nazardan qiziqish, 
asar badiiyligini oshirish va badiy til ravonligini ta’minlash uchun undan foydalanish 
hamma zamon so‘z san’atkorlarining diqqat markazida bo‘lgan. Yusuf Xos Hojib, 
Ahmad Yassaviy, Rabg‘uziy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Bobur, Abulg‘ozi Bahodirxon, 
Munis, Ogahiy, Nodira, Muqimiy, Furqat, Avaz, Hamza, Sadriddin Ayniy, Fitrat, 
Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy, Oybek, Abdulla Qahhor, G‘afur G‘ulom va boshqa o‘nlab 
ijodkorlarning asarlari sinchiklab o‘rganilsa, ularning tarkibida qanchadan qancha 
maqollar ba’zan aynan, ba’zan o‘zgargan holda mavjudligiga ishonch hosil qilamiz. 
Maqollar aslida og‘zaki nutqda paydo bo‘lgan va bugungi kunda ham barcha 
yosh doirasida istalgan mavzuda keng qo‘llanib kelinadi. Oxunjon Safarov maqolning 
tinglovchiga ta’siri haqida shunday yozadi: “Bunday nutq tinglovchini befarq 
qoldirmaydi, uning his-tuyg‘ulariga tez ta’sir qilib, fikrini uyg‘otadi, adolatli 
xulosalarga kelishini va hukm chiqarishini ta’minlaydi” . M.Qo‘shoqov esa bunga 
shunday ta’rif beradi: “Maqollar nutqqa chehradagi qora xoldek, uzukka qo‘yilgan 
ko‘zdek yarashadi” . 
O‘zbek tadqiqotchilari tomonidan 1924-yildan maqollar to‘plab, nashr etila 
boshlandi. 1924-yilda Mulla Bekjon Rahmon o‘g‘li tomonidan “O‘zbekcha otalar 
so‘zi”, 1926-yilda Sherali Ro‘zi tomonidan “O‘zbek maqollari”, 1939-yilda Buyuk 
Karimov tomonidan “Maqollar va hikmatli so‘zlar”, 1941-yilda Sh.Rizayev, 

---

203 
O‘.Azimov, O‘.Xolmatovlar tomonidan, 1947-yilda Hodi Zaripov tomonidan “Otalar 
so‘zi – aqlning ko‘zi”, 1958, 1960, 1965, 1978-yillarda Mansur Afzalov, Sobirjon 
Ibrohimov, Sarvar Xudoyberganov tomonidan “O‘zbek xalq maqollari”; 1964, 1967, 
1970-yillarda Rajab Jumaniyozov tomonidan, 1976, 1986-yillarda E. Siddiqov; 1978-
yilda Bahodir Sarimsoqov, Abiyr Musoqulov, Ibrohim Haqqulov, R.Zaripovlar 
tomonidan; 1981-1984-yillarda B.Sarimsoqov, A.Musoqulovlar tomonidan “O‘zbek 
xalq maqollari” to‘plamlari nashr etildi . 
Koreys xalq maqollari ham xuddi o‘zbek xalq maqollari singari g‘oyat 
mukammal va xalq og‘zaki ijodining eng sara namunalaridan biri hisoblanadi. Koreys 
tilida maqol, hikmatli so‘z tushunchalarini bir nechta so‘zlar orqali berishimiz 
mumkin. Bu terminlarni kelib chiqishiga ko‘ra 2 turga bo‘lishimiz mumkin:
a) xitoy tilidan kelib chiqqan terminlar: 
속담 (
俗談
), 이언 (
俚言
), 격언 (
格言
), 격담 (
格
談
), 경구 (
警句
), 금언 (
金言
), 속설 (
俗
說
);
b) sof koreyscha so‘zlar: 
역말, 상말
. 
Koreys xalq maqollaring yaratilish tarixi bosqichma-bosqich quyida keltirilgan: 
1. Koreys tilidagi birinchi maqollar lug‘ati 1913-yilda
최원식
va
조선이
larning kitobi 
hisoblanib, bu kitobda 900 dan ziyod maqollar mavjud. 
2. 
김상기
ning maqollar kitobida 1500 ga yaqin maqol mavjud bo‘lib, 1922-yilda nashr 
etilgan. 
3. 
방종현
va 
김사엽
larning 1940-yilda nashr etilgan “Maqollar lug‘ati”da 4000 ga yaqin 
maqollar to‘plangan. 
4. 
김원표
ning maqollar kitobi 1948-yilda nashr etilib, 700 dan ortiq maqollarni o‘z 
ichiga oladi.
5. 
진성기
ning maqollar to‘plami 400 dan ortiq maqollarni o‘z ichiga olib, 1959-yilda 
nashr etilgan. 
6. 
이기문
ning 1962-yilda nashr etilgan “Maqollar lug‘ati” - eng keng ko‘lamli koreys 
maqollari to‘plami bo‘lib, 7000 dan ortiq maqollarni o‘z ichiga oladi. 
7. Koreya folklor jamiyati “Koreys maqollari” kitobini 1970-yilda nashr etgan.
8. 
선자세언
ning “Koreys maqollarining katta lug‘ati” 1980-yilda nashr etilgan. 
9. 
동문선
ning “Maqollar lug‘ati” 1990-yilda nashr etilgan. 
10. 
최창
ning 1993-yilda “Ayollar maqollari”, 1995-yilda “Hayvonlar maqollari 
lug‘ati” nashr etilgan. 
Qaysi til, qaysi millatning maqollarini jamlasak ham o‘zaro o‘xshashliklar va 
sezilarli farqlarni ko‘rishimiz mumkin. O‘xshashlik tomonlari shundan iboratki, 
tarbiya masalasi qaysi din, qaysi millat bo‘lishidan qat’iy nazar bir biriga juda 
o‘xshashdir. Tarbiya har bir oilada deyarlik birdek. Ammo dinlar o‘zgachaligi, 
millatning erki o‘zgachaligi o‘zaro farqlarni keltirib chiqaradi. Quyida o‘zbek va 
koreys maqollarinining tahlilini ko‘rishimiz mumkin: 

---

204 
1) “
개구리 올챙이 적 생각 못 한다”
(Qurbaqa balchiqda yashagan kunlarini unutdi) – 
“O‘tgan kuningni unutma, xom chorig‘ingni quritma” maqolida muvaffaqiyat va shon-
shuhratga erishib o‘tmishini unutgan, kekkaygan kishilarga zaharxandalik ma’nosi 
ifodalangan;
2) “
되로 주고 말로 받는다”
(Piyolada berib kosa bilan qaytarib oladi) – “Ol, desang, 
suyunar, Ber, desang, kuyunar” maqoli esa xasis kishilarga nisbatan piching ma’nosida 
ishlatilgan; 
3) “
기운이 세면 소가 왕 노릇 할까”
maqolining tarjimasi “Kuchi ko‘p bo‘lgani bilan 
sigir qirol bo‘lolmaydi” deb tarjima qilinadi. Maqolning mazmuni – qanchalik kuchli 
bo‘lsa-da, aql va fahm-farosati bo‘lmagan inson muvaffaqiyatga erisholmaydi, 
deganidir. O‘zbekcha muqobil varianti sifatida esa “Aqlli baxt topar, Baxt bilan taxt 
topar”, “Kuchiga ishongan – yiqilar, Aqliga ishongan – yiqitar” maqollarini 
keltirishimiz mumkin; 
4) “
가는 말이 고와야 오는 말이 곱다”
koreys maqoli o‘zbek tiliga “Shirin gapirsang, 
shirin javob olasan” deb tarjima qilinadi. O‘zbekcha muqobil variant sifatida “Yaxshi 
gap bilan ilon inidan chiqar, Yomon gap bilan musulmon dinidan” maqolini keltiramiz. 
Ko‘rinib turganidek, ushbu maqol pand-nasihat mazmunidagi ma’noni, ya’ni shaxsga 
har doim shirin so‘zli va yaxshi kalomli bo‘lish kerakligini anglatadi;
5) “
늦더라도 안 하느니보다 낫다
”
maqoli o‘zbek tiliga “Kech bo‘lsa ham qilish 
qilmagandan ko‘ra yaxshiroq” deb tarjima qilinadi. Ushbu maqolning o‘zbek tilidagi 
varianti sifatida “Hechdan ko‘ra kech” maqolini ishlatsak bo‘ladi;
6) “
말보다는 실천을 하라”
maqolining o‘zbek tilidagi tarjimasi “gapdan ko‘ra ishni qil” 
bo‘ladi. Bizning o‘zbek tilida ham xuddi shunday ma’no-mazmundagi maqol mavjud: 
“Gap bilguncha ish bil”; 
7) “
믿는 도끼에 발등 찍한 다더니”
koreys maqolini tarjima qilganimizda “Ishongan 
bolta oyoqni chopadi” degan ma’noni beradi. Bu koreys maqolini o‘zbek maqoli bilan 
taqqoslaganda “Ishonmagin do‘stingga, somon tiqar po‘stingga” yoki “Ishongan 
tog‘da kiyik yotmas” degan o‘xshashlikni ifodalaydi;
8) “
가지 많은 나무에 바람 잘 날 없다”
bu koreys maqolini o‘zbek tiliga tarjima 
qilganimizda “Shoxi ko‘p daraxtga shamol bormaydi” degan gapga to‘g‘ri keladi.
Ushbu koreys maqolinining o‘zbekcha varianti sifatida “Birlashgan o‘zar, 
birlashmagan to‘zar” maqolini keltirishimiz mumkin; 
9) “
집 안에 어린 아이가 없으면, 지구에 태양이 없는 거와 같다”
koreys maqoli o‘zbek 
tiliga “Yosh bolasi yo‘q uy go‘yo quyoshi yo‘q yer kabidir” deb tarjima qilinadi. 
O‘zbek xalq maqollarida orasida ham xuddi shunday ma’noli maqol bor: “Bolali uy – 
bozor, Bolasiz uy – mozor”; 
10) “
낮말은 새가 듣고 밤말은 쥐가 듣는다”
koreys maqolini o‘zbek tiliga tarjima 
qilganimizda “Kunduzgi gapni qush eshitadi, kechki gapni sichqon eshitadi” degan 

---

205 
ma’noni anglashimiz mumkin. Ushbu koreys maqolining o‘zbekcha varianti esa 
“Devorning ham qulog‘i bor” degan maqolidir. 
Har bir xalqning folklorshunosligi hisoblanmish maqol janriga nazar tashlar 
ekanmiz, biz bu janrning naqadar beqiyos ekaniga guvoh bo‘lamiz. Yuqoridagi 
maqollardan ko‘rinib turibdiki, o‘zbek va koreys maqollari o‘zaro o‘xshash. Bunga 
sabab esa har ikki davlat tarixi va madaniyati o‘zaro mushtarakligidadir. Keltirib 
o‘tilgan maqollar mamlakatlar fuqarolarining ongi va tafakkurini o‘zida jamlagan. Bu 
hikmatlardan ta’lim jarayonida tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirishda foydalanish 
maqsadga muvofiqdir.