|
Tadqiqot vazifalari;
- uglerod mavzusini o
’
qitish metodlarini taxlil qilish
- axborot kommunikatsiya texnologiyalari va ularning dars jarayonlaridagi
ahamiyatini o
’
rganish
-
uglerod guruhchasi elementlarini o’qitishda axborot kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish
Tadqiqotning ob’ekti;
Maktabning 9-sinf o
’
quvchilariga uglerod
guruhchasi elementlarini oʻqitish jarayoni.
Tadqiqot predmeti;
-sinf o
’
quvchilariga uglerod guruhchasi elementlarini
oʻqitishda AKT foydalanish metodlari, shakli va vositalari.
Tadqiqot metodlari:
pedagogik kuzatuv, psixologik va pedagogik tahlil, empirik
metodlar, insert metodi, mashq va masalalar yechish, test topshiriqlarini bajarish,
kuzatish, suhbat, umumlashtirish, muvofiqlashtirish, BBB, pedagogik tajriba-sinov
natijalarining ta
x
lili va boshqalar.
303
I BOB. Uglerod guruhchasi elementlari haqida ummiy tushuncha
1.IV guruh elementlari haqida umumiy ma’lumot
Uglerod guruhi elementlari davriy sistemaning to‘rtinchi guruhi bosh
guruhchasida (p-elementlar) joylashgan bo‘lib, tashqi energetik pog‘onasida to‘rtta
elektron tutadi. Ular davriy sistemada elektronlarini oson beruvchi va elektronlarini
oson birik tirib oluvchi elementlar oralig‘ida joylashgan. Vodorod bilan birikmalarida
–4 oksidlanish darajasini (CH
4
– metan) namoyon qiladi. Kislorod bilan birikmalarida
(CO
2
, H
2
CO
3
, SiO
2
, H
2
SiO
3
) yuqori oksidlanish darajasi +4 ga teng. Uglerod guruhi
elementlari (asosan, uglerod va kremniy)ning vodorodli birikmalari kislota xossasini
ham, asos xossasini ham namoyon qilmasligi uglerod-vodorod, kremniy-vodorod
bog‘larining elementlarning yaqin elektromanfiylik qiymatlariga ega ekanliklari
natijasida kam qutblanganligi, metan va silan molekulalarining qutbsizligi bilan
izohlanadi.
•
Uglerod guruhiga C, Si, Ge, Sn, Pb elementlari kiradi.
•
Uglerod guruhi elementlari p-elementlar oilasiga mansub.
•
Valentligi II va IV ga teng.
•
Yuqori oksidlanish darajasi +4. CO
2
, SiO
2
.
• Quyi oksidlanish darajasi –4. CH
4
, Mg
2
Si.
•
Uglerod guruhi elementlari atomlarning tashqi elektron qavati ns
2
np
2
ko‘rinishida bo‘ladi.
Davriy sistemaning IV gruppa bosh gruppachasiga 5 ta element: uglerod (C),
kremniy (Si), germaniy (Ge), qalay (Sn) va qo‘rg‘oshin (Pb) elementlari kiradi. Bu
elementlar atomlarining tashqi elektron qavatlarida to‘rttadan elektronlari bo‘ladi.
Ulardan ikkitasi s
2
pog‘onada va ikkitasi p pog‘onada joylashadi: s
2
p
2
. Bu holat
elementlaming eng yuqori valent holati 4 ga teng bo‘lishini ko‘rsatadi. Bu gruppadagi
elementlar vodorod atomlari bilan kovalent bog‘lanishli birikmalar hosil qiladi.
Ugleroddan qo‘rg‘oshin elementiga o‘tganimiz sari ular atomlarining hajmi ortib
304
boradi va elementlaming elektron biriktirib olish xususiyati yoki boshqacha aytganda,
ulaming metallmaslik xususiyatlari zaiflashib boradi. Elektron berish xususiyati esa,
aksincha, ortib boradi. Haqiqatan ham, germaniy elementida metallik xossasi yaqqol
sezilib turadi. Shunga qaramasdan, bu elementlar o‘zgaruvchan valentlik holatlarini
namoyon qiladi. Undan tashqari, ulaming birikmalarida amfoterlik xususiyati bo‘ladi.
Vaholanki, uglerod va kremniy elementlarining ikki valent holatiga mos kelgan
birikmalari uncha barqaror bolmaydi va amfoter xossa ulaming birikmalari uchun
belgilovchi emas. Germaniy, qalay va qo‘rg‘oshin elementlari atomlarining tashqari-
dan ikkinclii elektron qavatida 18 ta elektron (.v
2
//' d10) bo‘lganligi uchun ular
elektron qabul qilish xususiyatiga ega bolmaydi. Uglerod va kremniy vodorod bilan
birikishi natijasida gazsimon gidridlar hosil qilislii mumkin. Lekin bu elementlaming
gidridlari juda beqaror moddalar hisoblanadi. Qalay va germaniy elementlarining
hosil qilgan birikmalari bir-biriga o'xshash bo‘ladi. To‘rt valentli uglerodning
gidroksidi H
2
CO
3
(karbonat kislota) nihoyatda kuchsiz kislotadir. H
4
SiO
4
,
H
2
[Ge(OH)
6
], H
2
[Sn(OH)
6
], H
2
[Pb(OH)
6
] tarkibli gidroksidlar yanada kuchsiz
kislotalar liisoblanadi. Bu kislotalar beqaror, lekin tuzlari ancha barqaror
moddalardir. Ge(OH)
2
Sh(OH)
2
va Pb(OH)
2
tarkibli gidroksidlar amfoter birikmalar
bo‘lib, ularning asos xossalari Ge dan Pb ga tomon kuchayib boradi. IV gruppa
asosiy gruppa chasi elementlarining +4 zararii ionlari radiusi +2 zararli ionlari
radiusidan kichik. Re
+4
< Re
+2
, shu sababli E
+4
— 0 bog‘lanishi E
+2
— 0 bog‘lanishga
qaraganda ancha mustahkam. Demak, tarkibida E
+4
— О — H gruppasiga ega
bo‘lgan moddalar kislota xos- salarini namoyon qilishi lozim. Ge
+4
, Sn
+4
va Pb
+4
ionlari o‘zining tashqi qavatida 18 elektron bo‘lgani uchun ularga muvofiq keladi-
gan gidroksidlaming kislota xossalari С — Si — Ge — Sn — Pb qatorida nihoyatda
sust o‘zgaradi. Ge
+4
— Sn
+4
— Pb
+4
qatorida ion radiuslarining kattalashuvi
nihoyatda oz bo‘ladi. Gidroksidlar xossalarining sust o‘zgarishi ana shunga
bog‘liqdir.
305
Do'stlaringiz bilan baham: |
