Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi



Download 7,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet198/248
Sana06.07.2021
Hajmi7,26 Mb.
#110577
1   ...   194   195   196   197   198   199   200   201   ...   248
Bog'liq
ABw9KJIO6mmD3xRs2QpJyCrMmSGNqx07VZpbfi7a

Karkasli (sinchli) binolar  
   Sinchli  imoratlar  O‘rta  Osiyoda  juda  qadim  zamonlardan  beri  qo‘llanilib 
kelgan.  Sinchlar  u  davrlarda  turli  yog‘och  materiallardan  ishlangan.  Tarix 
bundan  binolarning  zilzila  ta’siriga  bardoshli  ekanligini  ko‘p  marotaba 
tasdiqladi.  SHu  boisdan,  sinchkorlik  g‘oyasining  xozirgi  zamon  binokorligiga 
dadil qadamlar bilan kirib kelishi mutlaqo tabiiydir. 
   Fan  va  texnika  taraqqiy  etib,  binokorlikda  metall,  temir-beton  singari 
progressiv qurilish materiallarining paydo bo‘lishi sinchkorlikda ham o‘z aksini 
topdi.  Endilikda  binolar  yog‘och  sinchlardan  emas,  po‘lat  yoki  temir-beton 
sinchlardan  tiklanmoqda.  YAngi  material-larning  fizik  mexaniq  xossalari, 
qo‘llanilishi  imkoniyatlari  yog‘och  materiallardan  tubdan  farq  qilganidan, 
bulardan  ishlanadigan  sinchlarning  konstruktiv  sxemalari  ham  avvalgilaridan 
farq  qiladi.  Quyida  asosan  temir-beton  va  qisman,  po‘lat  sinchli  -  karkasli 
binolarning  konstruksiyalari  haqida  so‘z  yuritiladi.  Bundan  buyon  «sinch» 
terminining o‘rniga hozirgi zamon texnik adabiyotida o‘zlashib ketgan «karkas» 
terminini ishlatamiz. 
   Seysmik  hududlar  uchun  mo‘ljallangan  karkasli  binolarning  hisoblash  va 
loyihalash  prinsiilari  noseysmik  zonalar  binolari  kabidir.  Farqi  shundaki, 
seysmik  zonalarda  qad  ko‘taradigan  binolar,  odatdagi  hisobidan  tashqari, 
seysmik  kuchlar  ta’siriga  ham  hisoblanadi.  Hamda  shunga  yarasha  konstruktiv 
chora tadbirlar belgilanadi. 
   Bino  karkasi  ustun  (kolonna),  to‘sin  (regilь)  va  yopmadan  tashkil  topgan 
bo‘lib, ular o‘zaro mustahkam biriktirilgach, yagona, bir butun fazoviy sistema 
hosil  qiladi.  Elementlarning  bari  ham  vertikal,  ham  gorizontal  (seysmik) 
kuchlarni qabul qiladi. Karkaslar orasiga devor uriladi. Devorlar karkas ishida u 
yoki bu darajada ishtirok etadi. Devor konstruksiyasining xiliga, uni karkas bilan 


 266 
 
 
biriktirilish  uslubiga  qarab,  karkasli  binolarning  hisoblash  sxemalari  turlicha 
bo‘ladi. 
   Ulardan birinchisi - oddiy rama ko‘rinishidagi sxema. Bu sxemaga binoan 
kolonna,  rigelь  yopma  disklari  bir-biriga  bikr  holda  biriktiriladi;  devorlar 
seysmik ta’sirlar jarayonida karkasning deformatsiyasiga xalal bermaydi. Bunda 
binolarning  bikrligi  va  usuvorligini  karkasning  o‘zi  ta’minlaydi.  Inersiya 
uyg‘otuvchn masalalarni hisoblashda devor va to‘siqlarning xususiy og‘irliklari 
e’tiborga olinadi. 
   Ikkinchi  sxema  ham  rama  ko‘rinishiga  ega.  Buning  avvalgisidan  farqi 
shundaki,  bu  sxemada,  ramaning  gorizontal  bikrligini  oshirish  maqsadida 
diogonal  ravishda  qo‘shimcha  bog‘lanish  (svyaz’)  lar  kiritiladi.  Gorizontal 
kuchlarning  bir  qismi  kolonnalardan  bog‘lanishlarga  uzatiladi.  Bog‘lanishli 
ramalarning kuchishlari oldingisiga qaraganda kichikroq bo‘ladi. 
   Uchinchi sxemaga bikrlik difragmasiga ega bo‘lgan ramalar kiradi. Ba’zan 
binolarning  umumiy  bikrligini  oshirish  maqsadida  karkaslar  orasida  butun 
kontur  bo‘ylab  tigiz  yopishib  turadigan  bikr  devorlar  tiklanadi.  Bunday 
binolarda  devorlar  (bikrlik  difragmasi)  zilzila  chog‘ida  karkas  bilan  birgalikda 
ishlaydi.  Natijada,  bikrlik  diafragmalari  bir  tomondan  bino  deformatsiyasini 
chegaralasa, ikkinchi tomondan seysmik kuchlarning katta qismini o‘ziga qabul 
qiladi. 
   Bikrlik  difragmalarining  mustahkamligiga  qarab  karkasli  binolarning 
ishida quyidagi ikki hol bo‘lishi mumkin: 
1.  Bino  karkasi  faqat  vertikal  yuklarni  ko‘tarib  turadi.,  seysmik  kuchlarni 
bikr  devorlar  (diafragmalar)  qabul  qiladi.  Bundan  binolarning  seysmik 
mustahkamligini  faqatgina  bikrlik  diafragmalari  ta’minlaydi.  SHuning  uchun 
diafragmalar butun seysmik kuchni qabul qilishga hisoblangan va loyihalangan 
bo‘lishi kerak; 
2.    Bikrlik  diafragmasining  mustahkamligi  seysmik  kuchlarni  to‘laligicha 
qabul  qilishga  etarli  emas.  Bunda  seysmik  kuchlarini  bikrlik  diafragmalari  to 
shkastlangunga  qadar  qabul  qiladi.  SHundan  so‘ng  karkas  ishlay  boshlaydi. 


 267 
 
 
SHkastlangan  diafragmalar  tebranayotgan  zaminda  binolarning  yuqori  qismiga 
uzatiladigan  energiyaning  bir  qismini  o‘ziga  yutadi.  Zilzila  energiyasining 
qolgan  qismi  karkaslarga  beriladi.  Bikr  diafragmalarning  ishdan  chiqishi 
binoning  dinamik  harakteristikalarini  o‘zgartirib  yuboradi.  Bunday  holda 
karkaslar rama sifatida hisoblanishi zarur. 
   Karkasli  binolarning  keyingi  ikkita  sxemasini,  ya’ni  bog‘lanishli  ramalar 
bilan  bikr  diafragmali  ramalarni  ko‘p  qavatli  binolarda,  shuningdek  seysmik 
kuchlar miqdori katta bo‘lgan hollarda qo‘llash tavsiya etiladi. 
   Karkasli binolar tiklanish uslubi va materialiga qarab farqlanadi. Masalan 
temir-beton va metall karkaslar bo‘ladi; temir-beton karkaslar monolit, yig‘ma-
monolit va yig‘ma ko‘rinishda ishlanishi mumkin. 
   Rama  sxemasi  bo‘yicha  bunyod  etiladigan  karkasli  binolarning  tashqi 
devorlari  o‘z  -  o‘zini  ko‘tarib  turadigan  yoki  osma  panel  ko‘rinishida 
loyihalanadi.  Yirik  o‘lchamli  osma  panellarning  uzunligi  kolonnalar  orasidagi 
masofaga  teng  bo‘ladi.  Osma  panellar  engil  va  g‘ovakli  panellardan 
tayyorlanadi. 
   Bikrlik diafragmasi bo‘lgan ramalarda g‘isht devorlar karkas elementlariga 
puxta  biriktirilishi  lozim.  Kolonna  va  rigellardan  chiqib  turgan  armaturalar 
devor  g‘ishtlarining  orasiga  olinadi.  Karkaslar  orasi  monolit  beton  bilan 
to‘ldirilganda  ham  ana  shunday  armaturalarga  bog‘lanadi.  Bikrlik  diafragmasi 
temir-beton panellardan ishlansa, panel kolonna va rigellarga payvandlash yo‘li 
bilan biriktiriladi. 
   O‘z  navbatida  yopma  plitalarini  karkaslarga  hamda  o‘zaro  biriktirish 
uchun 
yon 
tomonlaridan 
armatura 
chiqarib 
qoldiriladi. 
Armaturalar 
payvandlangandan  so‘ng  ustiga  beton  yotqiziladi.  Karkasli  binolarning 
poydevorlarini  yaxlit  plita  yoki  temir-beton  lenta  ko‘rinishada  ishlasa  juda  soz 
bo‘ladi.  Agar  poydevor  har  bir  kolonnaga  alohida  ishlansa,  u  holda  tashqi 
kolonnalarni to‘sinlar yordamida bog‘lash zarur. 9 balli rayonlarda barcha (ichki 
va tashqi) poydevorlar o‘zaro bog‘lanadi.  


 268 
 
 
   Qo‘shni  bo‘linmalar        (bino  qismlari)  bir-biri  bilan  antiseysmik  choklar 
yordamida ajratiladi. 
   Temir-beton  karkasning  yig‘ma  monolit  va  yig‘ma  ko‘rinishlari 
rayonlarda juda keng tarqalgan. 
   Yig‘ma  temir-beton  karkaslarni  alohida  elementlarga  ajratishning  bir 
necha  usuli  bor.  Bulardan  eng  ko‘p  tarqalgan  karkasni  chiziqli  elementlarga 
ajratishdir.  Bunda  chiziqli  elementlar  bir-biri  bilan  uzelning  o‘zida  birikadi. 
CHiziqli  elementlarni  zavodda  tayyorlash,  tashish  va  montaj  qilish  juda  qulay. 
Uzelda  tutashuvchi  elementlar  sonini  qisqartirish  maqsadida  kolonnalar 
o‘lchamini uzaytirib (2-3 qavat balandlikda) olinadi. 
   Karkaslarni  alohida  elementlarga  ajratishning  yassi  sxemasida  elementlar 
T,  G,  P  va  krestsimon  ko‘rinishlarda  tayyorlanadi.  Bunda  elementlar  (P 
simondan tashqari) qavat yoki oraliqning o‘rta qismida biriktiriladi. Tutashuvchi 
choklar  o‘rtasiga  to‘g‘ri  kelmasa  qo‘shimcha  balkachalardan  foydalaniladi;  bu 
holda rigelda 2 ta tutashish choki hosil bo‘ladi. 
   Bu  sxemaning  afzalligi  shundan  iboratki,  birinchidan,  kolonna  va 
rigelning  tutashish  uzellarini  zavod  sharoitida  puxta  va  aniq  ishlash  imkoniga    
ega    bo‘linadi;    ikkinchidan,    tutashish    choklarini    eguvchi momentlarning 
eng  kichik  qiymatlariga  ega  bo‘lgan  joylariga  ko‘chirish  mumkin.  Bundan 
tashqari  montaj  qilinadigan  elementlar  soni  kamayadi.        Karkaslarni  alohida 
elementlarga  ajratishning  fazoviy  sxemasi  binokorlarni  murakkab  uzellardan 
halos  etadi.  Toshkentning  Navoiy  ko‘chasida  shu  sxema  bo‘yicha  7  qavatli 
eksperimental uy qurilgan. Binoning loyihasi Tashgiprogorda ishlab chiqilgan. 
   Eksperimental    binoning  karkasi    krestsimon  yig‘ma  temir-beton  
elementlardan      tashkil      topgan.      Elementning      ustunidan      bo‘ylama      va  
ko‘ndalang        yo‘nalishlarda        konsollar        chiqarilgan.          Ustunlar        qavat 
o‘rtasida   ulanadi.   Konsollar   o‘zaro   tutashib,   rigel   hosil   qiladi. Ustunlar   
orasi      katta      bo‘lsa,      konsollar      qo‘shimcha      balkacha      yordamida 
tutashtiriladi.          CHok        uchun          qoldirilgan        maxsus        metall        qismlar 
payvandlanadi  va  ustidan  beton  quyiladi,  natijada  yaxlit  rigelь  hosil  bo‘ladi.  9 


 269 
 
 
sm  qalinlikdagi  yopma  panellari  butun  kontur  bo‘ylab  tiralib  turadi.  Bu  esa 
karkasni  ham  bo‘ylama,  ham  ko‘ndalang  yo‘nalishda  birday  ishlashini 
ta’minlaydi. 
   Osma panellar konstruksiyasini loyihalashda mumkin qadar karkas ishida 
qatnashmaydigan  qilishga  harakat  qilinadi.  SHu  maqsadda  quyidagi  uch  usul 
qo‘llaniladi: 
   1)  panellar  kolonna  va  regillarda  qoldirilgan  maxsus  nov  (paz)  larga  
o‘rnatiladi.      Ba’zan   nov   hosil     qilish   uchun   karkasnnng   tashqi tomoniga   
boltlar   yordamida   engil   po‘lat   elementlar   biriktiraladi. Perimetr bo‘ylab 
novlarga qo‘yilgan qayishqoq qistirmalar panelning oz miqdorda siljishiga yo‘l 
qo‘yadi; 
  2) panellar karkasning tashqi tomoniga boltlar sistemasi yordamida osiladi; 
boltlar  sistemasi  panelni  karkasga  nisbatan  siljishiga  yo‘l  qo‘yadi.    Barcha 
choklar qayishqoq qistirmalar yordamida to‘ldiriladi. 
  3)  panellar  karkaslardan  chiqib  turuvchi  konsolь  elementlarga  tiraladi, 
egiluvchan  bog‘lanishlar  yordamida  mahkamlanadi.  Oldingi  usullardagidek, 
choklar qayishqoq materiallar bilan qoplanadi. 
  Barcha hollarda ham tashqi choklar germetik berkitiladi. 
  

Download 7,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   194   195   196   197   198   199   200   201   ...   248




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish