Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
Nazorat  savollar: 
 
1. Qanday konstruksiyalar mahalliy ashyolardan tayyorlanadi? 
2.  Xom  g‘isht,    paxsa    va    guvalalardan    qilingan    konstruksiyalarning 
afzalliklari. 
3. G‘ishtlardan tayyorlangan konstruksiyalarning  ustunlik  va kamchiliklari. 
4. YOg‘och sinchdan qilingan konstruksiyalar hususiyatlari.  
5. Noyob imorat va inshootlar tahlili.  
 
 

---

 213 
 
 
VIII BOB. TERMITLAR 
  
Termitlarning  ijtimoiy  hayoti  chumolilar  va  asalaridan  birmuncha  ilgari, 
ya’ni bundan 2 mln. yil muqaddam boshlangan. Ular erda, nafaqat odamzot va 
boshqa sutemizuvchilar, ko‘pchilik gulli o‘simliklar ham bo‘lmagan davrda juda 
qadim  zamonlarda  paydo  bo‘lgan.  Faqat  ignabargli  daraxtlar  –  termitlar 
olamining  uzoq  tarixiy  rivojlanishining  tilsiz  guvohlari,  ya’ni  boshqa  turdagi 
o‘simlik  va  darahtlarni  termitlar  tomonidan  kemirilgani  bir  qator  adabiy 
ma’lumotlarda o‘z tasdiqini topgan  
Termitlarning  fanda  2800  turi  aniqlangan  bo‘lib,  ulardan  120  turi 
zararkunanda  sifatida  qayd  qilingan.  Dunyoda  inson  qo‘li  bilan  yaratilgan 
ko‘plab  inshoot  va  buyumlarga  termitlarchalik  qat’iy  va  tartibli  ravishda  zarar 
etkazuvchi  biror  bir  hasharot  yo‘q.  YA’ni  termitlar  turar  joylar,    tarixiy 
yodgorliklar, sanoat, gidrotexnik va boshqa bino hamda inshootlarning devorlari 
oralig‘i, deraza va eshik romlari, shift bostirmalari, tom qalin tuprog‘i oralig‘i va 
pollar  ostida  yirik  o‘ziga  xos  uya  qurib,  yog‘och  va  boshqa  o‘simlik 
mahsulotlari bilan faol oziqlanib katta talofat keltirmoqda  
Bundan  tashqari  termitlar  temir  yo‘l  shpallari  telegraf  simyog‘ochlariga 
jiddiy  zarar  keltirib,  ular  qog‘oz  karton,  mato,  namat,  jun  va  boshqa  umuman 
olganda 70 turdagi materiallar bilan ham oziqlanadilar  
MDH  mamlakatlari  hududlarida  7  turdagi  termitlar  qayd  qilingan  bo‘lib, 
shulardan  O‘zbyokistonda  turkiston  termiti  va  katta  Kaspiy  orti  termiti  keng 
tarqalgan.  Keyingi  yillarda  termitlarning  shahar  va  qishloq  tumanlari  bino  va 
inshootlariga hujumi keskin tus olib, Markaziy Osiyo, jumladan O‘zbyokistonda 
xavfli vaziyatni vujudga keltirmoqda  
Umuman termitlar faoliyatidan keladigan iqtisodiy zarar nihoyatda yuqori 
hisoblanganligi  tufayli,  ulardan  materiallarni,  jumladan  yog‘ochga  aloqador 
materiallarni himoya qilish muhim ahamiyat kasb etadi. SHularni hisobga olgan 
holda  respublikamizda  qurilish  materiallari  sifatida  foydalaniladigan  yog‘och 

---

 214 
 
 
turlarini  turkiston  termitiga  qarshi  barqarorligini  o‘rnatish  va  zararkunandaga 
qarshi ularning barqarorligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.