Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

11.3. Ko’chmas mulkni baxolashda xarajatli yondoshuv. 
   Harajatli baholashning umumiy qoidalari; 
   Harajatlar  bo‘yicha  baholashga  yondashish,  o‘xshash  ko‘chmas  mulk 
ob’ekti qurilishi qiymatini mavjud ob’ekt qiymati bilan taqqoslashga va boshqa 
usullarga  asoslanadi.  Bunday  yondashilganda  o‘xshash  ob’ekt  qurilishi  qiymati 
aniqlanadi,  keyin  esa  yig‘ilgan  emirilish  qiymatiga  mos  keluvchi  miqdor 
chegirib tashlanadi. Hosil bo‘lgan qiymat, baholanuvchi ob’ekt bahosini tashkil 
qiladi. 
Baholashga harajatli yondashishning asosiy tamoyili - o‘rindoshlik tamoyili 
bo‘lib,  unda  aytilishicha,  xabardor  haridor  er  maydonini  sotib  olish  va  unda 
o‘zining iste’mol xususiyatlariga ko‘ra baholanuvchi ob’ektga o‘xshash bo‘lgan 
binoni  qurishga  sarf  etiladigan  harajat  qiymatidan  ortig‘ini  biror  bir  ko‘chmas 
mulk ob’ekti uchun hech qachon to‘lamaydi.  
Ko‘chmas  mulkni  qiymatini  aniqlash  uchun  harajatli  yondashish  usulini 
qo‘llashdagi asosiy qadamlar: 
- tiklanuvchi qiymatni aniqlash (to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita xarajatlar), 
- bino (inshoot) ning yig‘ilgan emirilishi qiymatini aniqlash; 
- ko‘chmas mulkning umumiy qiymatini aniqlash; 
- qayta tiklash harajatlarini aniqlash (qo‘shimcha harajatlar).  
Ko‘chmas mulk ob’ekti qiymati quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 

---

 283 
 
 
Sm
k
=Ss-Se+Sm
ar.k 
 
Bunda: 
Sm
k
 - ko‘chmas mulk ob’ekti qiymati; 
Ss   - qurshlish qiymati (to‘g‘ri va bilvosita harajatlar); 
Se   - emirilish qiymati; 
Sm
ar.k
 - qayta tiklash harajatlari (rekonstruksiya). 
Konstruktiv  xarajatlar  variantlarini  taqqoslashda  ta’mirlash  (ta’mirlash) 
ishlarini  bajarishga,  isitishga  va  majburiy  ventilyasiyaga  sarflanadigan 
harajatlarni hisobga olish kerak. 
Konstruksiyalarni almashtirish va binoning (inshootning) boshqa qismlarini 
to‘la  almashtirish  bilan  bog‘liq  kapital  ta’mirlashga  ketadigan  o‘rtacha  yillik 
xarajatlar ham inobatga olinadi. 
Umuman  harajatli  usullarda  ko‘chmas  mulni  xozirgi  vaqtdagi  narxi 
aniqlanadi,  buning  uchun  binoning  qurilgan  davrdagi  narxi,  tamirlash  uchun 
ketgan harajatlar, ba’zi o‘zgartirilgan qismlar harajati, shikstlarga doir harajatlar 
aniqlanib harajatli yondoshiga tegishli baho aniqlanadi.