|
Reja:
1.Mehnat gigiyenasi , kasb gigiyenasi haqida
asosiy tushuncha.
2.Ishlab chiqarish gigiyenasi
3.Chang , zararli moddalarni inson organizmiga ta’siri.
4.Shaxsiy gigiyena
Mehnat gigiyenasi , kasb gigiyenasi – gigiyenaning bir bulimi . Mehnat jarayonlari va ishlab chiqarish muhitining odam organizmiga ta’sirini o’rganadi hamda qulay mehnat sharoitini yaratish va kasb kasalliklarining oldini olish uchun gigiyena me’yorlari va tadbirlarini ishlab chiqadi. Har, qanday joydagi mehnat sharoitlari ishlab chiqarish jarayoni texnologiyasiga va ish o’rinlarida yaratiladigan sanitariya-gigiyena sharoitlariga bog’liq.
Kishini muhofaza qilinadigan tegishli choralar ko’rilmasa, mana shu omillarning har biri yoki bir nechtasi birga salomatlikka ziyon yetkazadi. Mehnat gigiyenasining asosiy vazifasi ham anashu no-jo’ya ta’sirlar oldini olishdan iborat. Mehnat sharoitlarini yaxsgilash O’zbekiston Respublikasida umumdavlat vazifasi hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi davlat sanitariya nazorati to’g’risidagi nizomga muvofiq. Mehnat bajaradigan asosiy vazifasi sanitariya – gigiyena qonunlariga rioya qilinishini kuzatib borishdir.
Xozirgi zamon texnika taraqqiyoti davrida sanoat korxonalarida shovqinga qarshi kurash masalalari qatoriga kiradi. Bu masala asosan mashinasozlik sanoatida , transport vositalarini ishlatishda va energetika sanoatida juda jiddiy masala bo’lib turadi.
Ishlab chiqarishdagi sanitariya – ishchilarga zararli ishlab chiqarish omillarini ta’sirini oldini oluvchi vositalar , sanitary-texnik, gigiyenik va tashkiliy tadbirlar sistemasidir. Ishlab chiqarish sanitariyasida asosiy e’tibor insonga havo muhiti va bevosita tegish orqali salbiy ta’sir etadigan ishlab chiqarishning zararli omillariga qaratiladi.
Havo orqali ishchiga ta’sir etadigan zararlar noqulay mikroiqlim, changlar, gazlar, shovqinlar, ultratovushlar ish joylarini yoki xonani yetarlicha bo’lmagan va juda xam yoritganligi elektromagnit, infraqizil, ultrabinafsha, radioaktiv va boshqa nurlanishlar kurinishida bo’lishi mumkin. Insonga zararli omillar ularga bevosita tekkanda ham salbiy ta’sir qilishi mumkun.Ularga qattiq yoki suyuq zararli moddali uskunalar yoki jihozlarni misol qilib keltirishimiz mumkun.
Ishlab chiqarish sanitariyasi – sanitariyaning bir bo’limi sog’lom va xavfsiz mehnat sharoitini ta’minlashga qaratilgan sanitariya-sog’lomlashtirish chora-tadbirlarni ishlab chiqadi va hayotga tatbiq etadi. Korxona va u joylashgan hududda sanitariya gigiyena meyorlariga bekamu-ko’st rioya qilish.
Ma'lumki, xalq xo'jaligining ayrim sohalarida, jumladan, qishloq xo'jaligi, neft va gaz quduqlarini qazish va ulardan foydalanishda ko'pgina ishlar ochiq havoda o'tkaziladi. Bunday olda ishchilarga meteorologik sharoitlar, ya’ni havoning harorati, namligi, bosim, qor. Yomg’ir, quyosh radiatsiyasi va boshqa shu kabi omillar katta ta’sir etadi. Ushbu omillar ikki xil yo’l, ya’ni , havo orqali yoki bevosita muloqotda bo’lish orqali ta’sir etishi mumkun. Havo orqali ta’sir etuvchi zararli omillarga ish joyining mikroiqlim holatini belgilovchi ko’rsatkichlar miqdori, chang, gaz, shovqin, infra va ultrabinafsha nurlanishlar hamda boshqalarni misol qilishimiz mumukun.
Chang , zararli moddalarni inson organizmiga ta’siri – qattiq moddaning havoda muallaq holda bo’la oladigan eng mayda zarrachalari chang deb ataladi. Havodagi changlar aspiratorlar yordamida aniqlanadi. Changlarning zarralri organic (o’simlik va hayvon changlari) va aralshgan holda bo’lishi mumkun.
Chang ko’zga, nafas olish yo’llariga o’pkaga , teriga zararli ta’sir iladi. Changlarning fizik va kimyoviy xossalari ularning dispreysligi , yer silkinish zarralarning shakli, erish qobiliyati hamda kimyoviy tarkibiga bog’liq. Changlarning havoda muallaq holatda bo’lishi davomiyligi , nafas olish organlariga kirib boorish chuqurligi , fizik va kimyoviy faolligi va boshqa xossalari chang zarrachalarining o’lchamlariga bog’liq bo’ladi.
Ishlab chiqarishdagi ishchi zonalar havosi ko’p hollarda texnologik jarayonlarning tabiiy zararlari bilan ifloslanadi. Pechkalarda , qozonxonalarda va ichki yonuv dvigatellarda yoqilg’ilarni yonishi is gazini hosil bo’lishiga sabab bo’ladi.
Zararli changlarni inson organizmiga ta’siri hamda ulardan himoyalanish yo’llari. Ishlab chiqarishdadagi ko’pgina jarayonlar turli xil tarkibdagi chang va gazlarni ajralib chiqishi bilan amalga oshadi. Shu sababli , sof toza havo deyarli uchramaydi va havo tarkibida hamisha ma’lum miqdorda ( 1 m3 toza havo tarkibida 0,25 mg.dan 0,5 mg.gacha) changlar bo’ladi.
Changlar ko’rinishi va tarkibiga bog’liq holda quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1 Organik
2 Noorganik (mineral)
3 Metall changlar
Yirik changlar nafas olganda burun bo’shlig’ida qolib, o’pkaga kirmaydi. Mayda changlar esa (asosan, o’lchami 10 mk.dan kichik bo’lgan changlar) nafas orqali burun bo’shlig’idan o’tib, o’pkaga o’rnashadi va vaqt o’tishi bilan turli xil kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Test:
1.Odam nafas olganda o’pkaga kirayotgan havo tarkibida kislorod nechchi foizni tashkil qiladi?
A:25%
B:15%
C:21%
D:5%
2.CHanglar ko’rinishi va tarkibiga bog’liq holda qanday guruhlarga bo’linadi?
A: Manfiy, nomanfiy, musbat changlar.
B: Aktiv, noaktiv changlar.
C: Mayda, o’rtacha va yirik changlar.
D: Organik, noorganik, metal changlar.
3. Iqlimga ta’sir etuvchi muhim faktor nima?
A: Zararli moddalar.
B: Yerning issiqlik balansi.
C: Kimyoviy moddalar.
D: Chiqindilar.
4. Havo tarkibida qaysi gazning oshishi iqlimni isishiga olib keladi?
A: Karbonat angidrid.
B: Metan gaz.
C: Propan gaz.
D: Butan gaz.
5. Hozirgi vaqtda nechi ming turga yaqin kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda?
A: 35 000
B: 15 000
C: 45 000
D: 85 000
6. Ish jarayonida zararlantirish vositalaridan foydalangankigi uchun farroshlarning maoshlariga nechi foiz miqdorda kompensatsiya qo’shiladi?
A: 15%
B: 10%
C: 30%
D: 50%
7. O’quvchilarning salomatlik holatini va jismoniy rivojlanishini kim nazorat qilishi kerak?
A: Poliklinika shifokorlari.
B: Ota – onalar.
C: Mahalla shifokorlari.
D: Maktabgacha muassasalar shifokorlari.
8. Shovqindan himoyalash vositalari va usullari qaysi variantda ko’rsatilgan?
A: Shovqinning tarqalish yo’nalishini o’zgartirish.
B: Shovqinni uning manbasida kamaytirish.
C: Shovqinni tarqalish yo’lida kamaytirish.
D: Xamma variantlar to’g’ri.
9. O’quvchi kompyuterdan eng kamida nechi sm narida o’tirishi kerak?
A: 20-30 sm
B: 50-60 sm
C: 30-40 sm
D: 85-95 sm
10. Kompyuter xonasida o’tqizilayotgan dars jarayonida o’quvchilarning tana mushaklarida va ko’zlarida zo’riqish hosil bo’lmasligi uchun qancha soniya dam berish zarur?
A: 10 daqiqa
B: 5 daqiqa
C: 8-10 daqiqa
D: 2-3 daqiqa
Adabiyotlar:
O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risidagi” Qonuni Toshkent, 1993 y.
V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Davidova. Bezopastnost jiznedeyatelnosti “Prospekt” Moskva-2006 g.
O.Qudratov, T.G’aniyev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. “Mehnat” 2004 y.
H.E.G’oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent “Mehnat” 2000 y.
Do'stlaringiz bilan baham: |
