Mehnat muhofazasi va ekologiya

Ishlab chiqarish korxonalarida (SNiP 11-9-92) ishchi yuzasining yoritilganlikni me’yorlaridan ko‘chirma

o‘rish ishining tavsifi	Ob’ektning eng kichik o‘lchami	Ko‘rish ishining toifasi	Ko‘rish ishining nim toifasi	Ajratish ob’ektining fon bilan kontrasti	Fonning tavsifi	YOrituvchanlik, lk
						Gaz razryadli lampalar		Lokallangan lampalar
						Aralash yorug‘likni sistemasi	Umumiy yorug‘likn sistemasi	Aralash yorug‘likni sstemasi	Umumiy yorug‘likn sistemasi
Eng yuqori aniqlik	Kamroq 0,15	1	A B V G	Kichikroq O‘rtacha kichikroq O‘rtacha katta O‘rtacha katta	Qorong‘i O‘rtacha Qorong‘i YOrug‘ O‘rtacha Qorong‘i YOrug‘ O‘rtacha	15000 4000 3000 1500	1500 1250 1000 400	4000 3000 2000 1250	300 300 300 300
Juda yuqori aniqlikda	0,15-03	2	A B V G	Kichikroq O‘rtacha Kichikroq O‘rtacha Katta O‘rtacha Katta	Qorong‘i O‘rtacha Qorong‘i Yorug‘ O‘rtacha Qorong‘i Yorug‘ O‘rtacha	4000 3000 2000 1000	1250 750 500 300	3000 2500 1500 750	300 300 300 200
Yuqori aniqlikda	0,3-0,5	3	A B V G	Kichikroq O‘rtacha Kichikroq O‘rtacha Katta O‘rtacha Katta	Qorong‘i O‘rtacha Qorong‘i YOrug‘ O‘rtacha Qorong‘i Yorug‘ O‘rtacha	2000 1000 750 400	500 300 300 200	1500 750 600 400	300 200 200 150
O‘rtacha aniqlikda	0,5-1	4	A B V G	Kichikroq O‘rtacha Kichikroq O‘rtacha Katta O‘rtacha Katta	Qorong‘i O‘rtacha Qorong‘i Yorug‘ O‘rtacha Qorong‘i Yorug‘ O‘rtacha	750 500 400 300	300 200 150 150	600 500 400 300	200 150 100 100
Kichik aniqlikda	1-5		A B V G	Kichikroq O‘rtacha Kichikroq O‘rtacha Katta O‘rtacha Katta	Qorong‘i O‘rtacha Qorong‘i Yorug‘ O‘rtacha Qorong‘i Yorug‘ O‘rtacha	300 200	200 50 100 100	300 200	150 100 50 50

1. 
   Fon bilan ob’ekt kontrasti (K) – fon bilan ob’ekt koeffitsienti ayirmasi fon aksi koeffitsienti nisbati bilan xarakterlanadi. Bu yuza diffuziyasiga mos bo‘lib barcha yo‘nalishlarda yorug‘lik oqimining me’yorida aks etishni ko‘rsatadi. diffuziyasiga mos bo‘lib barcha yo‘nalishlarda yorug‘lik oqimining me’yorida aks etishni ko‘rsatadi.
   

yoki

K- ob’ektning kontrastlik koeffitsienti

(V_f) - fonning yorqinligi,

(V_o)- ob’ektning yorqinligi,

Kontrastlik koeffitsienti uch xil bo‘ladi:

Ob’ekt kontrasti fon bilan kichik va katta ko‘rinishda aniqlanadi. Kichik K<0,2 (fon va ob’ekt kam farqlanadi). O‘rtacha 0,2 ≤ K ≤ 0,5 (fon va ob’ekt sezilarli farqlanadi) ayrim hollarda fon va ob’ekt kontrasti, fon bilan birga vizual holda aniqlanadi. Masalan: chizmachilik ishlarida fon – yorug‘, ob’ekt kontrasti fon bilan – katta K ≤ 0,5 (fon va ob’ekt keskin farqlanadi).

1-topshiriq.

Sun’iy aralash yorug‘likni joyidagi yorituvchi yoritgichning joylashgan balandligidan bog‘liqligini izlash. Laboratoriya derazalarini tabiiy yorug‘likdan to‘sish uchun parda tutish. Laboratoriyani umumiy yoritishini yoqish. Laboratoriyani bir necha nuqtasida stol tekisligidagi yoritilganligini o‘lchash. Stol tekisligidan 25 sm balandlikda qo‘shimcha yoritgich o‘rnatish va yana uni tagidagi yorug‘likni aralash yorug‘likka nisbatan o‘lchash, so‘ngra navbatma-navbat yoritgichni 50, 75, 100, 150 sm balandlikda o‘rnatib qolgan o‘lchovlar o‘tkaziladi. Har bir balandlik uchun umumiy yorug‘likni ulushi quyidagi formula bilan aniqlanadi va normativ kattalik bilan solishtiriladi. YOritgichni joyidagi yorug‘ligini optimal balandligini aniqlash.

bu erda: E_um – umumiy yoritilganlik, lk

E _aralash – aralash yoritilganlik, lk

Umumiy yorug‘lik aralash yorug‘ligining har qanday sharoitda 10% dan kam bo‘lmagan qismini tashkil etish kerak. Bu holda umumiy yorug‘lik lokal lampalaridan foydalanilganda 150-500 oralig‘ida bo‘lishi kerak.

SNiP 11-A-9-91 (10-jadval) bo‘yicha yoritgichni turli xil holatlarda ruxsat etilgan toifasini aniqlash.

2-topshiriq.

Bir xil quvvatli lyuminitsent va lokalli lampalarni yoruligini solishtirish.

Umumiy yorug‘likni o‘chirib 100 sm balandlikda o‘rnatilgan lyuminessent lampa yoqiladi va uni tagidagi stol tekisligining yorug‘ligi o‘lchanadi. Bu lampa o‘chiriladi. Xuddi shu balandlikda balandlikda o‘rnatilgan lokal lampaning yorug‘ligi o‘lchanadi. Hosil bo‘lgan natijalar solishtiriladi va bu lampalarni yorug‘lik berishi xulosa qilinadi.

Asbob va jixozlar.

14-rasmda sun’iy yorug‘likni o‘lchash moslamasi ko‘rsatilgan. Laboratoriyani umumiy yorug‘ligi yoqiladi va joydagi yoritgich yoqiladi qaysiki uning balandligi shtativ 1 yordamida o‘zgartirib turiladi bu yoritgichlar yordamida ish joyning aralash yorug‘ligi aniqlanadi. 4 lyuminitsent lampa va 3 cho‘g‘lanma lampa bir xil quvvatda bir xil balandlikka o‘rnatiladi. Ularning stol yuzasidagi yoritilganliklari lyuksmetr YU-116 yordamida o‘lchanadi.

Har xil holatlarda yoritilganlikni solishtirish uskunasi sxemasi

1-shtativ, 2-ish joyidagi yoritgich, 3-cho‘g‘lanma lampa, 4-lyuminissent lampasi,

5-lyuksmetr fotoelementi, lyuksmetr galvanimetri

Laboratoriyada sun’iy aralash yorug‘likni ish joyida lyuminitsent va lokal lampalari yorug‘liklarini ko‘rsatkichlari solishtiriladi.

Tajriba natijalari 2 va 3 jadvallar ko‘rinishida yoziladi. 1 va 2 topshiriqlar asosida olingan natijalar laboratoriya ishida umumiy xulosalar chiqariladi.

Ish joyida sun’iy aralash yorug‘liknianiqlash.

Joydagi yoritgichning joylashgan balandligi m,	Aralash yorug‘likning yorituvchanligi lk,	Umumiy yorug‘likdagi yoritgichlarning yorituvchanligi			Umumiy yorug‘likdagi yoritgichlarning yoritilganligini me’yoriy kattaliklari
		lk	Aralash yorug‘likdan foizlar %	lk		Aralash yorug‘likdan foizlar %

2. Lyuminitsent va lokal lampalarning yorituvchanligini solishtirish.

11-jadval

Lampalarning turlari	Quvvati, Vt.	Joylashgan balandligi, m.	Yorituvchanlik, lk.
Lyuminitsent Lokal

Nazorat savollari

1. 
   Asosiy texnik yorug‘lik kattaliklari va o‘lchov birliklarini ayting.
   
2. 
   Ishlab chiqarish yorug‘liklarini sifat miqdor tavsiflarini ko‘rsating.
   
3. 
   Ishlab chiqarishda yorug‘lik.
   

LABORATORIYA-3

Tuproqni solishtirma qarshiligini aniqlash
Ishdan maqsad: Tuproq qarshiligini o‘lchash asbobi "M-416" bilan tanishish va olingan kattaliklar bo‘yicha solishtirma qarshilikni hisoblab chiqish.

Identiv o‘quv maqsadlar:

1. 
   Talabalar tuproqni solishtirma qarshiligini ulchov asbobi orqali aniqlab erga ulagichning qarshiligini hisoblashni biladi.
   

Umumiy ma’lumotlar

Ishlab chiqarish sexlarida ishchilarni elektr toki urishidan saqlashning asosiy tadbirlaridan biri mashina va uskunalarni erga ulashdir.

Bunda mashina va uskunalarning tok yurmaydigan qismlari o‘tkazgich yordamida erga ulanadi. O‘tkazgich sifatida odatda ko‘ndalang kesimi doira yoki to‘rtburchak bo‘lgan po‘lat simlar tanlanadi.

Erga ulagich tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Tabiiy erga ulagichlar vazifasini er bilan yaxshi kontaktda bo‘lgan yirik metall inshootlar, er osti suv o‘tkazish quvurlari, er ostidan o‘tkazilgan kabellarning qo‘rg‘oshin qobiqlari va boshqalar bajarishi mumkin.

Cun’iy erga ulagichlar oldindan hisoblanib, kerakli miqdorda metall /po‘lat/ quvurlar holatida erga qoqiladi.

Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan elektr tarmoqlari uchun qo‘llanadigan erga ulagichning elektr qarshiligi 4 Om dan oshmasligi kerak.

51-rasmda ko‘rsatilgan sxema bo‘yicha bajariladigan yakka erga ulagichning qarshiligi quyidagi formula bilan hisoblanadi:



bu erla ρ - tuproqning solishtirma qarshiligi, Om sm;

l- qoziqning uzunligi, sm;

d- qoziqning diametri, sm;

t- er yuzasidan qoziqning yarmigacha bo‘lgan masofa, sm.

Ma’lumki tuproqning solishtirma qarshiligi xar xil tuproq uchun turlichadir. Masalan:

Tuproq turi	Tuproqning solishtirma qarshiligi, () Om, sm
Sof tuproq (less)	2,5x10^4
Loy tuproq	0,4x10^4
Qum tuproq	7,0x10^4
SHag‘alli tuproq	20,0x10^4
Toshloq tuproq	40,0x10^4

Aralash tuproqli erlarda solishtirma qarshilikni eksperimental /tajriba asosida/ aniqlash maxsus - «erga ulagich» qarshiligini o‘lchagich asboblari yordamida o‘lchanadi.

Laboratoriya ishini bajarishda shunday asboblardan biri bo‘lgan "M 416" markali erga ulagich qarshiligini o‘lchovchi asbobni ulaymiz. Bu asbob 4,5 V li batareyadan ta’minlanib. MP-42B tranzistorlaridan yig‘ilgan va 0,1 dan 1000 Om gacha o‘lchov chegarasiga ega.

Erga ulagich qoziqlari qoqilgan chuqurlikdagi tuproqning solishtirma qarshiligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

, Om sm (50)

bu erda R -M 416 asbobi yordamida o‘lchangan qarshilik, Om.

l - qoziqning er ostidagi qismi uzunligi, sm.

d - qoziqning diametri, sm.

M-416 asbobi yordamida tuproqning solishtirma qarshiligini aniqlash uchun erga qo‘shimcha elektrod 1 ( rasmga qarang) yordamchi erga ulagich 2 va zond 3 qoqiladi.

Ular orasidagi masofalar sxemalar ko‘rsatilgan kattaliklardan kam bo‘lmasligi kerak. Qo‘shimcha elektrod, yordamchi erga ulagich zondlar bilan ulangan simlarning uchlari laboratoriyaga olib chiqilgan va muvofiq ravishda belgilangan.

Ilova: Ushbu «laboratoriya ishida M-416 asbobi, tutashtiruvchi simlar va kontaktlarning qarshiligi tufayli bo‘ladigan xatolarni chiqarib tashlash va tuproqning solishtirma qarshiligini yanada aniqroq o‘lchash uchun to‘rt qisqichli sistema qo‘llaniladi.

Uncha aniq bo‘lmagan dag‘al o‘lchovlar uchun qo‘shimcha elektroddan kelayotgan simni asbobning «1» qisqichiga ulash hamda «1» va "2" qisqichlarni qisqa tutashtirish kifoya.

Ishni bajarish tartibi

1. O‘lchovchi asbob M-416 ning qisqichlarini qo‘shimcha elektroddan,
yordamchi erga ulagichdan va zonddan kelgan simlar bilan sxema bo‘yicha
tutashtiring.

2. 
   Pereklyuchatel V₁ ni X₁ holatiga keltiring.
   
3. 
   Tugmachani bosib turib, "Reoxord" dastasini asbob strelkasining nol
   holatiga maksimal yaqinlashtiring. SHu holda asbob shkalasining qiymatini
   yozib oling, o‘lchash natijasi shu qiymatni pereklyuchatelning ko‘paytuvchisi
   holatiga ko‘paytirib topiladi. Masalan, pereklyuchatel "X₂₀" holatida bo‘lganda
   reoxord shkalasi 3 qiymatini ko‘rsatdi. Demak, qarshilik R=3x20=60 Om ni
   tashkil etadi.
   

Ilova: Agar o‘lchanayotgai qarshilik 10 Om dan yuqori bo‘lsa, pereklyuchatel V₁ ni "X₅" yoki "X₂₀" yoki "X₁₀₀" holatlariga qo‘yish kerak bo‘ladi. Bu holatlarning har birida ham "reoxord" dastasini burab, asbob strelkasini nol holatiga keltiriladi va shkala ko‘rsatkichini pereklyuchatel ko‘paytuvchisiga ko‘paytirilib - o‘lchov natijasi olinadi.

4. 
   Laborant yoki o‘qituvchidan qo‘shimcha elektrodning uzunligi va diametri qiymatlarini oling.
   
5. 
   O‘lchangan va olingan qiymatlar bo‘yicha (50) formuladan foydalanib, shu er tuprog‘ining solishtirma qarshiligini hisoblang.
   

6. Laboratoriya, ishini topshirish vaqtida ishlab chiqarish uskunalari
nima uchun va qanday qilib erga ulanishi, hisoblarda tuproqning solishtirma
qarshilik kattaligi qanday tanlanishi va noma’lum tarkibli tuproqning
solishtirma qarshiligi qanday aniqlanishi haqida so‘zlab bering.

Topshirish savollari

1. Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan elektr tarmoqlari uchun erga ulagichning Om lardagi qarshiligni kattaligini ko‘rsating.

Javob: 10, 8, 6, 4, 2.

2. Tuproqning elektr tokiga solishtirma qarshiligi qaysi kattalikda o‘lchanadi?

Javob: Om.sm. Om/sm²; Om²/sm ; Om/sm; Om³/sm² .

3.Tuproqning solishtirma qarshiligi qaysi formula bo‘yicha aniqlanadi.

Javob:

4. Sexlarda uskunalarni erga ulash qanday amalga oshiriladi?

Javob: aloxida-alohida, guruhlab, juftlab.

5. Erga ulagich sim uskunaning qaeriga ulanadi?

Javob: tok yuruvchi qismiga, tok yurmaydigan qismiga, poydevoriga, rezina qistirmasiga, metall qobig‘iga.