Mehnat muhofazasi va ekologiya

LABORATORIYA ISHI № 2
OCHIQ VA YOPIQ TURDAGI SHAMOLLATISH USKUNALARINING
HAVO SO‘RISH SAMARADORLIGINI ANIQLASH

Ishning maqsadi: Ish zonasida normal sanitar-gigienik sharoitlarni yaratish uchun to‘qimachilik va engil sanoat korxonalarida qo‘llaniladigan so‘ruvchi shkaf va so‘ruvchi zontlarni texnik xarakteristikalari bilan talabalarni tanishtirish.

Umumiy ma’lumotlar

Ishlab chiqaruvchi xonalardagi zararli bug‘, gaz yoki changlarni bevosita ular ajralib chiqayotgan joydan mahalliy so‘rib oluvchi moslamalar orqali tutib olish maqsadga muvofiqdir.

SHamollatishni bunday usulida havoning har bir kub metri umum almashuv shamollatishga nisbatan katta miqdordagi zararli moddalarni tashqariga chiqaradi, shuning uchun zarur bo‘lgan sanitar-gigienik samaradorlikka kam miqdordagi havo almashuvi hisobiga erishiladi.
Tikuvchilik, poyafzal, charm-attorlik, shuningdek to‘qimachilik va engil sanoat korxonalariga servis xizmat ko‘rsatish korxonalarida ochiq va Yopiq turdagi mahalliy so‘ruvchi shamollatish moslamalari keng qo‘llaniladi.
Yopiq turdagi mahalliy so‘ruvchi shamollatish moslamalarida ajralib chiqayotgan zarali moddalarni manbaasi xonada alohida ihotalangan bo‘lib, pana joylarga joylashtiriladi. Bunday so‘ruvchi shamollatish moslamalari ishonchli bo‘lib chiqarilayotgan havoni kam sarf bo‘lishini talab etadi. Ularga: so‘ruvchi shkaflar, bo‘yovchi kameralar va changlanuvchi jihozlarni o‘rab turuvchi moslamalar kiradi.
So‘ruvchi shkaflarni loyihalashda sexga tashqaridan havo kirmasligini ta’minlash kerak.
Havo oqimi Yopiq qutiga so‘rilishining hisoblab aniqlanadigan tezligi quyidagicha ifodalanadi:

bu erda: -quti ichidagi zaryadsizlantirish, kg/m^2;
-og‘irlik kuchi tezlanishi-9,81/m/s²
-tirqish va tuynuklarning mahalliy qarshiligi koeffitsienti;
-Havoning solishtirma og‘irligi, kg/m³
Qutidan chiqayotgan kerakli havo xajmi quyidagicha hisoblanadi
L=3600WF m³/soat
bu erda: F- qutidagi ishchi tirqishlarning va zichlanmagan joylarning yuzalarning yig‘indisi, m².
So‘rish tezligini tanlashda toksinlik konsentratsiyasini va ajralib chiqayotgan zararli moddalarning solishtirma og‘irligini hisobga olish kerak. Bu tezlik 0,3-0,5dan to 1,5-2,5 m/s gacha o‘zgarib turadi.
9-rasmda havo so‘rish shkaflardan biri tasvirlangan.

Havoni so‘rish shkafi sxemasi
1-Havoni shkafga uzatib beruvchi panjara.
2- so‘rib oluvchi havo tortgich
3- ishchi tirqish
4-ish stoli
So‘rish shkafining samaradorligi havo almashinuvi karraligi munosabatida aniqlanadi:
K=L/V
bu erda: K- bir soatdagi havo almashinuvi karraligi;
L- ajralib chiqayotgan havo oqimi hajmi, m³/soat;
V- shamollanayotgan so‘rish shkafi berk hajmi, m³.
So‘rish shkafni shamollatish sinovi paytida quyidagi vazifalar aniqlanadi: shkafning ochiq tirqishidagi havo oqimining harakatlanish tezligi; tirqish yuzasi va shkaf hajmi. So‘rish shkaf ochiq tirqishidagi havo oqimining harakatlanish tezligi qanotchali anemometr bilan o‘lchanadi. Anemometr qurilmasi va undan foydalanish qoidalari ishchi zonadagi mikroiqlim parametrlari tadqiqoti bo‘yicha laboratoriya ishida bayon qilingan. SHkafdagi ochiq tirqish yuzasi va uning hajmi bevosita chizg‘ichda yoki ruletkada o‘lchash orqali aniqlanadi. Agar texnologik jarayonni bajarish sharoti bo‘yicha Yopiq tipdagi qurilmadan foydalanishning iloji bo‘lmasa, u holda ochiq tipdagi havo qabul qiluvchi qo‘llanadi. Ularda zararli chiqindilar manbaidan ma’lum masofada joylashgan qabul qilish tirqishi orqali zararli moddalarni so‘rib olish amalga oshiriladi. Ochiq tipda qabul qilish qatoriga so‘rgichli zontlar, to‘sqichlar, panellar, bort so‘rgichlari kiradi. Zontlar tabiiy va mexanik qo‘zg‘atgichlarda ishlashi mumkin. zontning qabul qiluvchi ko‘ndalang kesimidagi so‘rib olish tekis tezlanishiga ta’sir etuvchi zont ishlashining muhim sharti, zont ochilishi burchagi hisoblanadi. Ochilish burchagi faqatgina 60º gacha bo‘lganda, so‘rish tezligi tekis bo‘lishini ta’minlash mumkin.
A=a+0,8 £_a
V=v+0,8 £
bu erda: a va v- zararli moddalarni ajratib chiqaruvchi manbaa tomonlari, m;
£_a- manbaa yuzasidan to zont tagigacha bo‘lgan masofa,m.

To‘g‘ri burchakli zontning tekisligi quyidagi rejada qo‘llanadi
Aylana zontning diametri D=d_n+0,8 £_a
Zont balandligi h₃quyidagicha ifodalanadi:
bu erda:d_n- so‘rib oluvchi havoo‘tkazgichning diametri,m;
- zontning ochilish burchagi, grad;
-zont borti balandligi, m =0,1÷0,3m.
SHuni nazarda tutish lozimki, bunda zont ishlashi vaqtida xonadagi havo oqimi ta’siriga duch keladi( deraza, eshik ochilishi va x.k.). SHuning uchun zontlarni perimetri bo‘ylab qaytarma pardalar bilan ta’minlash maqsadga muofiq bo‘ladi.
So‘rib oluvchi zont ishlashini baholash uchun havo harorati tezligini o‘rnatish etarli bo‘ladi, chunki karralik ko‘rsatgichi havo almashinuvini ma’lum berk hajmda tasniflashi mumkin.
Zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimidagi tezlik miqdori bo‘yicha so‘rgichli zontning samaradorligi baholanadi.
Atrof muhitdan zont ostiga so‘rilayotgan havo yuzasi zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimi hisoblanadi.
Zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimi uning zararli chiqindilar manbasi ustidagi ochiq ko‘ndalang kesimi perimetrini ilgak badandligi ko‘paytmasida ifodalanadi (demak zararli chiqindilar chiqadigan yuzadan zont zihigacha bo‘lgan masofada). Zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimidagi miqdoriy qiymati quyidagicha aniqlanadi:
(bir tomonlama ochiq bo‘lgan zontlar uchun)
(ikki tomonlama ochiq bo‘lgan zontlar uchun)
(uch tomonlama ochiq bo‘lgan zontlar uchun)
(to‘rt tomonlama ochiq bo‘lgan zontlar uchun)
Zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimidagi tezlikni fomula asosida bevosita asboblar yodamida o‘lchash mumkin;
bunda
bu erda: zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimidan o‘tayotgan - havo miqdori, uzatuvchi quvurlar orqali chiqayotgan havo miqdoriga teng.
qiymatga erishish uchun uzatuvchi quvurlardagi havo harakati tezligini o‘lchangan bosim tezlanishiga bog‘liqligini
V=4/04
formula bo‘yicha aniqlash kerak.
Bosim tezlanishi SAGI yoki MMN mikromanometrlarda LIOT pnevmometrik trubkalar yoki Prandtl trubkalari yordamida o‘lchanadi. Uzatuvchi quvurlardagi havo oqimining o‘rtacha tezligini va uning F₂ ko‘ndalang kesimini bilgan holda vaqt birligida, m/s havo sarfini aniqlash mumkin. Ushbu o‘lchash usuli Siz tomondan “ Uzatuvchi quvurlardagi havo harakati sarfini o‘lchash” mavzusi bo‘yicha laboratoriya ishi o‘tkazishda o‘rganilgan edi. Olingan W₂ va F₂ qiymatlarni formulaga qo‘ygan holda, o‘tkazuvchi quvurlardan o‘tayotgan havo miqdori aniqlanadi. = ni qabul qilgan va zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimini formula orqali hisoblagan holda zontning hisoblab aniqlanadigan ko‘ndalang kesimidagi W₁ tezlik aniqlanadi.
O‘rnatilgan me’yorlarga (4-jadval) muvofiq shamollatish qurilmasi yaroqli ekanligi va ishlashga ruxsat etilishi haqida xulosa chiqariladi.
4-Jadval

Moddalar guruhi	Gazlarning yoki bug‘larning me’yoriy yo‘l qo‘yilgan konsentratsiyasi, mg/l	Havo so‘rish tezligi, W m/sek	Havo almashinuvi karraligi,K
I-guruh: Atseton, benzin, etil va butil spirtlari, sirka ishqori efirlari	0,1-1,0	0,35-0,50	150-200
II-guruh: Ammiakbenzol, seruglerod, metil, dixloetan spirti, to‘rtlorisli uglerod	0,01-0,1	0,50-0,75	200-250
III-guruh: Anilin, azotachimalari, sinkachimalari, sera ishqori, serouglerod	0,001-0,01	0,75-1,0	250-300
IV-guruh: Mishyak, simob bug‘i, xlor, sulema, sariq fosfor, sianist vodorodi	0,001 dan kam bo‘lmagan	1,0-2,0	300-500