Mehnat muhofazasi va ekologiya

Kerakli asboblar va moslamalar.
Lyuksmetr YU-116 cho‗g‗lanma lampalar va tabiiy yorug‗lik orqali hosil 
bo‗lgan yoritilganlikni o‗lchash uchun mo‗ljallangandir. 
Lyuksmetr - o‗lchov asbobi va qoplamali alohida fotoelementdan tashkil 
topgan. Asbobning ikkita shkalasi bor. Biri 0 dan 30 lk gacha, ikkinchisi 0 dan 
100 lk gacha o‗lchashga mo‗ljallangan. 
Har bir shkalada nuqtalar bilan o‗lchov diapazonining boshlanishi 
ko‗rsatilgan; 0-100 shkalasida bu nuqta 20 belgisining, 0-30 shkalasida esa 5 
belgisining ustida joylashgan. Asbob strelkaning nol holatiga keltirish imkonini 
beruvchi korrektorga ega. 
Celenli fotoelmentning asbobga ulash joyi, korpusning yon devorida 
joylashgan. 
Fotoelement plastmassadan yasalgan korpus ichida bo‗lib, o‗lchovchi asbobga 
rozetkali shnur yordamida birikadi, bu o‗z navbatida birikish polyarligi to‗g‗ri 
bo‗lishini ta‘minlaydi (mabodo teskari ulansa asbob ko‗rsatmaydi).
Asbobiing xatosini kamaytirish maqsadida, fotoelement, yorug‗lik 
tarqatuvchi oq, plastmassadan ishlangan yarim sfera shaklidagi qoplama va shaffof 
bo‗lmagan plastmassa halqa bilan ta‘minlangan. «K» xarfi bilan belgilangan 
qoplama alohida qo‗llanmay, "M", "R", "T" harflari bilan belgilangan 
qoplamalardan biri bilan birgalikda qo‗llanadi. 
Bu uch qoplamadan har biri "K" qoplamasi bilan birga uchta yorug‗lik - 
yutuvchi hosil qiladi. Bundan maqsad, asbobning o‗lchash diapazonini mos 
ravishda 10, 100, 1000 marta oshirishdir. 
Asbobni ishga tayyorlash maqsadida uni gorizontal holatga strelkani esa nol 
holatiga keltiring. Bu ish fotoelement asbobdan uzib qo‗yilgan holatda bajariladi. 
O‗lchanayotgan yoritilganlik qiymatini hisoblash quyidagi tartibda 
bajariladi: 
yuqorida aytilgan qoplamalar yordamida tanlangan o‗lchov 
diapazonlarining eng katta qiymati bosilgan tugmaning qarama-qarshi tomonidan 
olinadi. Masalan, o‗ng tomondagi tugma bosilsa uning qarshisida 10 karrali o‗lchash 
diapazonlarining eng katta qiymatlari ko‗rsatilgan /0 dan 100 gacha/ bo‗lgan 
shkaladan foydalanish kerak. Agar chap tomondagi tugma bosilsa /uning 
qarshisida 30 karrali o‗lchash diapazonining eng katta qiymatlari ko‗rsatilgan/ 0 
dan 30 gacha bo‗lgan shkaladan foydalaniladi. Asbobning tegishli shkalasidan 
o‗qilgan qiymatlarni "M", "R" va T" qoplamalarida ko‗rsatilgan kamaytirish 
koeffitsientlariga ko‗paytirish kerak. 
Masalan, fotoelementda "KR" qoplamasi o‗rnatilgan va chap tugma 
bosilgan, strelka 0-30 shkalasining 15 raqami ustida o‗lchangan yoritilganlik 5x100 
= 1500 lk bo‗ladi. 
Lyuksmetrni uzoq vaqt to‗g‗ri ishlashini taminlash uchun selenli fotoelementini 
ortiqcha yoritilganlikdan asrash qoplamalarining to‗g‗ri tanlanishiga ahamiyat berish 

---

89 
talab etiladi. SHu maqsadda o‗lchanayotgan yortilganlik qiymati noaniq bo‗lsa
o‗lchashni eng katta diapazonli "KT" qoplamasidan boshlash kerak.