Mehnat ishlab chiqarish tadbirkorlik qobiliyati kapital halim hamroyev tadbirkorlik asoslari

—
13. Sertifikatlash
19
32
14. Bank operatsiyalari
19
' 
-
Jadvaldan respublikada tadbirkorlikni tashkil etish, amalga oshirish 
va rivojlantirishdagi muhim masalalami hal qilishga xalaqit beradi- 
gan ko‘pgina qiyinchiliklar mavjudligi ko‘rinib turibdi. Mavjud qiyin- 
chiliklar va muammolarni tezroq bartaraf etish tadbirkorlikning yanada 
rivojlanishiga sezilarli yordam bo‘lardi.
3. 
2. JAHON MOLIYAVIY-IQTISODIYINQIROZI
SHAROITIDA MAMALAKAT IJTIMOIY-IQTISODIY
TARAQQIYOTIDA TADBIRKORLIKNING 0 ‘RNI VA ROLI
“Bugungi kunning eng dolzarb m uam m osi - bu 2008- yilda 
boshlangan jah o n m oliyaviy-iqtisodiy inqirozi, uning ta ’siri va 
salbiy oqibatlari, yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish y o ‘llarini 
izlashdan iborat”, - deb ta ’kidlaydi 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti I. A. Karimov. Bu inqirozning har bir mamlakatga ta’siri, 
undan ko‘riladigan zarar ko‘lami, birinchi navbatda, shu davlatning 
moliyaviy-iqtisodiy tizimining barqarorligi va himoya mexanizmlariga 
bog‘liq. M a’lumki, 0 ‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti barqaror 
yuqori sur’atlarga erishgan. Keyingi yillarda mamalakat yalpi ichki 
mahsuloti yiliga 8 - 9 foizdan ortiq darajada o ‘sib kelmoqda.
Bunday yutuqlarga erishishda tadbirkorlik sohasi ham m a’lum hissa 
qo‘shmoqda. Chunki yalpi ichki mahsulotning qariyb yarmi, ish bilan 
band aholining 76 foizi, yaratilayotgan yangi ish o‘rinlarining qariyb
48

---

60 foizi aynan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka to 'g 'ri keladi. 
Demak, tadbirkorlik mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida muhim 
rol o ‘ynaydi va salmoqli o ‘rin egallaydi.
Buning ustiga, uning roli, y a ’ni yalpi ichki m ahsulot yaratish- 
dagi ulushi yildan-yilga ortib bormoqda va uni 2010-yilda 50 - 52 
foizga yetkazish m o‘ljallangan (3.1- chizmaga qarang) (manba: 
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karim ovning “Jahon 
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, 0 ‘zbekiston sharoitida uni bartaraf 
etishning y o ‘llari va choralari” nomli asarini o ‘rganish b o ‘yicha 
o ‘quv qo ‘llanma ( - Т.: 0 ‘zbekiston, 2009) m a’lumotlari asosida 
tayyorlangan).
3. 1- chizma.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki 
mahsulotdagi ulushi va uning dinamikasi, foizda
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning respublika ijtimoiy- 
iqtisodiy taraqqiyotida muhim rolini e ’tiborga olib, uning rivojlanishi 
davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi. 3.2-chizmada uni qo‘llab-quv- 
vatlash uchun ajratilgan kreditlar va ularning keskin o‘sib borishi aks 
ettirilgan (yuqorida keltirilgan manba).
48
2
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
49

---

2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
3. 2- chizma.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qoilab-quvvatlash 
uchun ajratilgan kreditlar, mlrd. so‘m.
2008- yilda korxona va tashkilotlaming soliq yukini yanada kamay- 
tirish, mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to ‘lovi 10 
foizdan 8 foizga, 2009- yildan boshlab esa 7 foizga tushirilishi, jis­
moniy shaxslardan olinadigan daromad solig'i stavkalarining pasay- 
tirilishi tadbirkorlik, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada 
izchil rivojlantirish uchun kuchli rag‘batlantiruvchi omil bo‘lib xizmat 
qiladi. Davlatning qoMlab-quvvatlashi natijasida so'ngi 6 yilda faoliyat 
yuritayotgan kichik biznes subyektlari soni 1,9 barobar ko‘payib, qa- 
riyb 400 mintaga yetdi.
Istiqbolga m o‘ljallangan dasturlarda tadbirkorlikni rivojlantirish us- 
tuvor yo ‘nalishlaridan biri etib belgilangan. Bu yo ‘nalishda mamlakat 
Prezidenti tomonidan tadbirkorlik, kichik biznesning maqomi, o ‘rni va 
ahamiyatini tubdan qayta ko‘rib chiqish vazifasi qo‘yilgan va shundan 
kelib chiqqan holda tegishli chora-tadbirlar belgilangan.
0 ‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy siyosatida kichik biznesni rivojlanti- 
rishga katta ahamiyat berilmoqda. Kichik biznesning ixcham va hara- 
katchanligi, bozor konyunkturasi o ‘zgarishlari va iste’molchilar ehti- 
yojlariga nisbatan tez moslasha olishi uni jahon moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi davrida yangi ish o ‘rinlarini yaratish va aholi daromadlarini 
oshirish borasida eng qulay va maqbul vositaga aylantiradi.
2009- yilda kichik biznesni yanada qo‘llab-quvvatlash vazifasi har 
qachongidan ko‘ra muhim ahamiyat kasb etmoqda. Chunki kichik biz-
50

---

nes yangi-yangi ish o‘rinlarini yaratib, ish bilan band aholi daromadi- 
ning 70 foizdan ortig‘ini tashkil etmoqda. Shu sababli inqirozga qarshi 
choralar dasturida kichik biznesni rivojlantirishni rag‘batlantirishga 
alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu chora-tadbirlar soliq va kredit imti- 
yozlari bilan bir qatorda, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivoj­
lantirish uchun qulay biznes muhitini yaratish maqsadida institutsional 
islohotlami yanada chuqurlashtirishni ham o‘z ichiga oladi. Jumladan, 
yangi tashkil etilayotgan kichik va xususiy korxonalarni qo4llab-quv- 
vatlash maqsadida imtiyozli kredit jam g‘armasining resurs bazasini 
ikki barobar oshirish ko‘zda tutilgan, berilgan imtiyozlarning amal qi­
lish muddati uzaytirildi, aylanma mablag1 larni to‘ldirish uchun beri­
ladigan kreditlaming eng uzoq muddati 12 oydan 18 oygacha oshirildi.
2009-yil 1-yanvardanboshlabsanoatsohasidafaoliyatko‘rsatayotgan 
kichik korxonalar uchun yagona soliq to‘lovi stavkasi 8 foizdan 7 foizga 
tushirildi, moliyaviy, maishiy va boshqa xizmatlar ko‘rsatayotgan mik­
rofirmalar va kichik korxonalar yagona soliq to‘lovidan 3 yil muddatga, 
ularning oladigan dividendlarining investisiyalarga va avval olingan 
kreditlar foizlarini qaytarishga yo‘naltiriladigan qismi 5 yil muddatga 
soliqdan ozod etildi. Shuningdek, inqirozga qarshi choralar dasturida
2009-yilda xo‘jalik yurituvchi subyektlami tekshirishlar sonini kamida 
yana 30 foizga kamaytirish ko‘zda tutilgan.
Tadbirkorlik 
subyektlaridan 
hisoblangan 
fermer xo‘jaliklari 
qishloq xo‘jaligida yetakchi o ‘rinni egallaydi. Hozirgi vaqtda fermer 
xo‘jaliklari qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni tashkil 
etishning eng samarali shakli ekanligini hayot ko‘rsatmoqda. Fermer 
xo‘jalik]arini moddiy-texnik ta’minlash va moliyalash bo‘yicha bo­
zor iqtisodiyoti tamoyillariga to‘la javob beradigan ishonchli tizim va 
mexanizmlar shakllantirildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatmoqda. 
Fermer xo‘jaliklarini qoMlab-quvvatlash uchun katta moddiy resurs va 
mablag‘lar ajratilmoqda. 2008-yilda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining 
eng muhim turlarini yetishtirish uchun 1 trillion so‘m, jumladan, pax- 
ta tayyorlashga 800 milliard so‘m va g ‘alla tayyorlashga 200 milliard 
so‘m mablag1 avans tariqasida berildi, 2009-yilda esa bunday yordam 
yana 200 m illiard so ‘m ga oshirildi. Q ishloq x o ‘jaligi texnikasini 
lizing asosida sotib olish bo‘yicha maxsus tashkil etilgan jam g‘arma 
hisobidan ushbu maqsadlar uchun 2008-yilda 43 milliard so‘mdan ortiq 
mablag‘lar ajratilgan bo‘lsa, 2009-yilda 58 milliard so‘mdan ko‘proq 
mablag4 yo‘naltirildi.
51

---

Davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan ana shunday e’tibor va amaliy 
yordam tufayli 2008- yilda fermer xo‘jaliklarining paxta yetishtirish- 
dagi ulushi 99,1 foizni, g‘alla tayyorlashda esa 79,2 foizni tashkil qildi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009- yil 15- mayda qabul 
qilgan “Tadbirkorlik faoliyatini yanada qo‘llab-quvvatlash va rivojlan­
tirish chora-tadbirlari to‘g ‘risida”gi Qarori kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashni yanada kengaytirish va kuchayti- 
rishga moMjallangan. Bu qarorda kichik biznes va xususiy tadbirkor­
likni yanada rivojlantirishni rag‘batlantirishni kuchaytirish, mamlakat 
iqtisodiyotining barqaror faoliyat yuritishida uning rolini oshirish, 
yangi ish joylarini shakllantirish va aholi bandligini ta’minlash, shu- 
ningdek, xususiy tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish hamda yuritish 
uchun yanada qulay shart-sharoitlar yaratish, tadbirkorlik subyektlari­
ning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish chora-tadbirlari 
belgilangan. Ular quyidagilardan iborat:
- tadbirkorlik subyektlarining kadastr hujjatlarini rasmiylashtirish 
bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatish tariflarini pasaytirish;
- tadbirkorlik obyektlarining arxitektura-rejalashtirish topshiriqla- 
rini ishlab chiqish va ularning loyiha hujjatlarini ekspertizadan o ‘tkazish 
qiymatini kamaytirish;
- tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o ‘tkazish uchun boj 
to ‘lovini eng kam ish haqining 2 barobarigacha tushirish (5 barobar 
edi);
- tadbirkorlik subyektlarining banklarda hisob raqam ochish uchun 
to ‘lovlarini eng kam ish haqining 0,5 barobarigacha, qishloq joylarda 
esa 0,1 barobarigacha kamaytirish (1 barobar edi);
- kichik korxona o ‘z uylarida ishlaydigan (kasanachi) xodimlarga 
ega bo‘lganda, xodimlari umumiy soni belgilangan m e’yoridan 30 
foizgacha oshganda ham, kichik korxonalar uchun ko‘zda tutilgan im- 
tiyozlardan foydalanishi;
-jo y la rd a davlat boshqaruvi va davlat hokimiyati organlari tomoni­
dan tadbirkorlik subyektlarining qonuniy huhuqlariga rioya etilishi 
monitoringini olib borish va natijalarini har chorakda “Kichik va xususiy 
tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish bo‘yicha Respublika mu­
vofiqlashtirish kengashi”ga taqdim etish;
- joylardagi davlat boshqaruvi va davlat hokimiyati organlarining 
tadbirkorlar huquqlarini poymol qiladigan yoki cheklaydigan qarorla-
52

---

rini bekor qilish, bunday qarorlar qabul qilgan mansabdor shaxslami 
javobgarlikka tortish.
Shunday qilib, tadbirkorlik mamlakatda yalpi ichki mahsulot ish­
lab chiqarish, yangi ish o ‘rinlari yaratish va aholi bandligi, daromad- 
lari, farovonligini ta’minlash, mulkdorlar qatlamini shakllantirish, 
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy 
muammolami hal qilishda katta rol o ‘ynaydi va yetakchi o‘rin egallay- 
di. Uning bunday roli va o ‘mi mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti 
lokomotivi, yetakchisi maqomini belgilab beradi.