Mehnat bozori statistikasi

Sof milliy mahsulotni aniqlash. 
Sof milliy mahsulot (SMM) –bu miqdoran yalpi milliy 
mahsulotdan asosiy fondlar iste’moli (amortizatsiyasi)ni chegirib tashlagandan so‘ng qolgan qismiga 
teng, ya’ni 
SM = YAMM - A 
Sof milliy mahsulot mohiyati bilan mehnat tufayli yangidan xosil qilingan mahsulot bo‘lib, u pul 
(qiymat) shaklida o‘lchanadi. SMM ikki qismdan iborat bo‘ladi: a) zaruriy mahsulot; b) qo‘shimcha 
mahsulot; 
Zaruriy mahsulot
– sof milliy mahsulotning yaratish jarayonida o‘z mehnati bilan ishtirok 
etganlarning ish qobiliyatini tiklash, oilasini ta’minlash uchun ketadigan mahsulotdir. 
Qo‘shimcha mahsulot
esa zaruriy mahsulotdan ortiqcha maxsulotdir. Agar zaruriy maxsulot 
ishchi kuchi egalariga yoki mehnat soxiblariga tegadigan bo‘lsa, qo‘shimcha mahsulot moddiy ashyoviy 
omil egalariga ularning daromaddagi xissasi orqali tegadi. 
4. YAlpi ichki mahsulot xajmini aniqlashda qo‘llaniladigan baholar tizimi
Statitika va xisobning xalqaro andozalarga o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasi statimstika 
amaliyotida qo‘llaniladigan tushuncha va kategoriyalarning mazmuniga muxim o‘zgarishlar kiritdi, 
ya’ni iqtisodiy tushunchalar o‘zgardi; uning chegaralari va natijalari to‘g‘risidagi tushunchalar 
o‘zgardi; ichki va yalpi milliy mahsulot ko‘rsatkichlari hosil bo‘ladi; xizmat ko‘rsatish soxalarining 
moddiy ne’matlar yaratishdagi roli qaytadan ko‘rib chiqildi; iqtisodiyotning tarmoqlar va 
sektorlarga bo‘linishi aniqlashtirildi va xakozolar. 
Ishlab chiqaruvchilarning bozor bahosi - ishlab chiqarunchi tomonndan mahsulot birligining 
sotilgan bahosini anglatadi. Bunda asosiy bahoga maxsulotlarga bo‘lgan soliq qo‘shiladi (qo‘shilgan 
qiymat va import solig‘idan tashqari) va mahsulotlarga bo‘lgan subsidiyalar ayriladi. 
Subsidiyalardan tashqari solpqlar – sof soliqlar deb ataladi. 
Xaridorlar bozor baxosi – xaridor tomonidai mahsulot va xixmatlarga to‘langan to‘lovlardir. 
Bularga mahsulotlarga bo‘lgan sof soliqlar va savdo-transport ustamalari qo‘shiladi. 
YAIM (YAMM) omil baho (asosiy bahoda) va xaridorlar bozor bahosida baholanishi mumkin. 
Omilni bahoda hisoblash yuqorida qayd qilinganidek faqat ishlab chiqarish xarajatlarini yoki asosiy 
fondlar amortizatsiyasi, oborot fondlar qiymati, ish xaqi na foydani o‘z ichiga oladi. Bozor bahosiga 
ega undan tashqari yana sof va teskari soliqlar qushiladi. 
MHT va tarmoqlarraro balanslardagi har xil baholash usullarida qo‘shilgan qiymatning xosil 
bo‘lishini quyidagicha hisoblash mumkpn: 
1. Ish haqi; 
2. + Foyda; 
3. Omilli bahodagi qo‘shilgan qiymat; 
4. + Ishlab chiqarish solig‘i; 
5. -Ishlab chiqarish subsidiyalari, 
6. Asosiy bahodagi qo‘shilgan qiymat; 
7. + Mahsulotlarga soliqlar; 
8. -Mahsulotlarga subsidiyalar; 
9. Ishlab chiqaruvchi bahosidagi qo‘shilgan qiymat; 
YAIM bilan YA++ yig‘indilari orasidagi tenglama quyidagi ko‘rinishga ega: 
YAIM =

YA+++ 

S
1
- 

S 
YAKK - iste’molchi bahodagi YA++; 
S
1
- mahsulot soliqlari; 
S - mahsulot subsidiyalari. 
Agar yalpi mahsulot ishlab chiqaruvchilar bahosida baholansa, YAIM bilan YA++ yig‘indilari 
orasidagi tenglama quyidagi ko‘rinshga egabo‘ladi: 

---

YAIM =

YA+ + 

++S + 

S
1
- 

S 
YA++ - ishlab chiqaruvchi bahosidagi qo‘shilgan qiymat solig‘i 
S1 - import tovarlar solig‘i.
S - importga subsidiyalar.