Mehmonxonalarda axborot kommunikatsion tizimlar

taqsimlangan 
hisoblash
 
tizimiga
 birlashishi bilan bog‘liqdir. 
Hisoblash 
vositalarining 
bunday 
komplekslashtirilishi 
birinchidan, 
xarajatlarni   kamaytirish,   ikkinchidan,   ishlayotgan   kompyuterlar   ishonchini  
va  unumdorligini  oshirish,  uchinchidan,  markazlashgan  va  markazlashmagan 
ma’lumotlarni  qayta  ishlash  afzalliklarining  ratsional  birikmasi,  shuningdek, 
yagona  qudratli  hisoblash  va  axborot  resurslaridan  kompleksli  foydalanish 
axborotlarni qayta ishlash tizimlari samaradorligini oshirish imkoniyatini beradi. 
 
 
 
 

---

 
94 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ma’lumotlarni  qayta  ishlash  jarayonining  markazlashtirilishi  ikki 
yo‘nalishda amalga oshiriladi: 
1.  Alohida kompyuter (yoki hisoblash markazi doirasida birlashgan kompyuterlar 
majmui) ga ko‘plab foydalanuvchilar abonent punktlarining ulanishi orqali, ya’ni 
ma’lumotlarni telekanal orqali qayta ishlashini yaratish. 
2.   Hisoblash  tarmoqlarini
 
yaratish  orqali  bu tarmoqlarda bir-biridan uzoqlashgan 
ko‘plab kompyuterlar yoki hisoblash markazlari o‘rtasidagi birlashuv ro‘y beradi. 
Kompyuter tarmog‘ining tasnifi 
 
 
Ma’lumotlarni uzatish 
texnologiyasi  bo‘yicha 
 
 
Kommutatsiya tipi bo‘yicha  
 
 
Keng efirli  uzatish  - 
Tugundan tugunga uzatish - 
 
 
 
-Kanal kommutatsiyasi 
-Paket kommutatsiyasi 
 
 
Tashkiliy tuzilmasi  bo‘yicha 
 
 
Uzatish tezligi  bo‘yicha 
 
 
Ajratilmagan server - 
Ajratilgan server - 
 
 
 
-Kichik  
-O‘rta 
-Yuqori 
-Juda yuqori 
 
 
 
Uzatish muhiti  bo‘yicha 
 
 
Hudud  bo‘yicha 
 
 
Simli 
 
 
-Shaxsiy 
-Lokal 
-Mintaqaviy 
-Global 
-Internet 
 
 
Sim- 
Kabel- 
Koaksail- 
Optik tola- 
 
 
 
Simsiz 
 
 
Yer usti stansiyasi- 
Sun’iy yo‘ldosh- 
 
 
 
Boshqa muhitlar 
 
 

---

 
95 
Bu kabi taqsimlangan tizimlarning territorial uzoqlashgan komponentlari orasidagi 
axborot  uzatishi  standart  telefon  va  telegraf  yo‘llari  yordamida,  shuningdek 
o‘ralgan bug‘ simlari va aloqa koaksial kabellari orqali amalga oshiriladi. 
Hozirgi zamon hisoblash tarmoqlariga quyidagilar xos: 
• bir-biridan uzoqlashgan ko‘plab kompyuterlar va alohida hisoblash tizimlarining 
yagona taqsimlangan ma’lumotlarni qayta ishlashning tizimlarga birlashishi; 
•        hisoblash  texnikasi  vositalarining  o‘zaro  ta’siri  jarayonida  axborotlar  bilan 
almashinuvni  tashkil  qilish  uchun  ma’lumotlarni  qabul  qilish  hamda  uzatish 
vositalari va aloqa yo‘llarining tatbiq etilishi; 
•  abonent  punktlari  va  foydalanuvchilar  terminali  sifatida  ishlatilayotgan  sirtqi 
asbob-uskana keng spektorining mavjudligi; 
•     asbob-uskunani almashtirish va oshirish jarayonini yengillashtiradigan aloqa 
yo‘llari hamda texnik vositalarni ulanishda yagona usullarining ishlatilishi; 
•      operatsion  tizimning  mavjudligi.  Bu  operatsion  tizim  hisoblash  tarmog‘i 
foydalanuvchilarining  masalalarini  yechish  jarayonida  texnik  va  dasturiy 
vositalarni samarali hamda ishonchli qo‘llanilishini ta’minlab beradi. 
Hisoblash  tarmoqlari  ishlatilishining  o‘ziga  xos  xususiyatli  tomonlari  bu 
nafaqat  apparat  vositalarining  ma’lumotlar  qayta  ishlash  va  yaratilish  joyiga 
bevosita  yaqinlashishi,  balki  bir  nechta  kompyuterlar  o‘rtasida  foydali  taqsimlash 
maqsadida  boshqarish  va  ishlov  berish  funksiyalarining  alohida  tuzuvchilariga 
bo‘linishi  hamdir.  Shuningdek,  foydalanuvchilarning  hisoblash  hamda  axborot 
resurslariga  kirish  yo‘llarining  tez  va  ishonchli  ta’minlanishi,  bu  resurslarning 
kollektiv  ishlatilishini  tashkil  etish  ham  hisoblash  tarmoqlarining  xususiyatli 
tomonlaridan biridir. 
Hisoblash tarmoqlari alohida hudud va umuman, mamlakat miqyosida ishlab 
chiqarish,  transport,  moddiy  texnik  ta’minotni  boshqarishni  avtomatlashtirishga 
imkon beradi. 
Hisoblash  tarmoqlarida  ma’lumotlar  katta  hajmini  to‘plash  imkoniyati,  bu 
ma’lumotlarning  ommabopligi  va  shuningdek,  dasturiy  hamda  apparat 
vositalarining ishlatilishi,  ularni ishlab turishining yuqori ishonchliligi - bularning 

---

 
96 
hammasi  foydalanuvchilarning  axborot  xizmatini  yaxshilashga  va  hisoblash 
texnikasi qo‘llanilishining samaradorligini oshirishga imkon beradi. 
Hisoblash tarmoqlari sharoitida quyidagi imkoniyatlar ko‘zda tutilgan: 
•    kompyuterlar tomonidan ma’lumotlar parallel ishlatilishini tashkil etish; 
•      turli  xil  kompyuterlar  xotirasida  joylashadigan  taqsimlangan  ma’lumotlar 
bazasini yaratish; 
•   ma’lum bir masalani samarali yechish uchun alohida kompyuter (kompyuterlar 
guruhi)ni ixtisoslashtirish; 
•   alohida  kompyuter va tarmoq foydalanuvchilari o‘rtasida axborotlar, dasturlar 
almashinuvini avtomatlashtirish; 
•      ishdan  chiqib  qolgan  holatda  tarmoqning  normal  ishlashini  tezkor  tiklash 
maqsadida,  hisoblash  quvvatlarini  va  ma’lumotlar  uzatish  vositalarini  zahirada 
saqlash; 
•        foydalanuvchilarning  ehtiyoji  va  yechilayotgan  masalalarning  qiyinligi 
o‘zgarishiga qarab tarmoq foydalanuvchilari o‘rtasida hisoblash quvvatlarini qayta 
taqsimlash; 
•      qimmatbaho  sirtqi  asbob-uskuna  va  kompyuter  yuklanganlik    darajasini 
oshirishni ta’minlash hamda uni mustahkamlash; 
•   ishni keng rejimlar doirasida olib borish, dialogli, paketli talab-javob rejimlari. 
Amaliyotda ko‘rayotganimizdek,   ma’lumotlar ustida ishlash imkoniyatlari-
ning  kengligi  va  tizim  ishlashining  ishonchliligini  oshirish  hisobiga  hisoblash 
markazlarida ma’lumotlarni qayta ishlashning bahosi avtonom kompyuterlarida bu 
kabi ma’lumotlar qayta ishlashining bahosiga nisbatan 1,5 barobardan ko‘proq. 
Hisoblash  tarmoqlari  turli  xil  belgilariga  ko‘ra  turkumlanadi.  Dasturi  bir-
biriga  mos,  to‘g‘ri  keladigan  kompyuterlardan  tashkil  topgan  tarmoqlar  bir  jinsli 
yoki  gomogen  deyiladi.  Agar  tarmoqning  kompyuterlari,  dasturiy  vositalar  bir-
biriga  mos  kelmagan  bo‘lsa,  bunday  tarmoq  bir  jinsli  emas  yoki  geterogen 
deyiladi. 
Tarmoqlar  ma’lumotlar  uzatilishining  tashkil  etilishi  bo‘yicha  quyidagicha 
farqlanadi: 

---

 
97 
•     kanallar kommutatsiyasi bilan; 
•     xabarlar kommutatsiyasi bilan; 
•     paketlar kommutatsiyasi bilan. 
Birinchi  holda  tarmoq  tarkibiga  kiradigan  har  bir  kompyuter  bajaradigan 
tarmoq  operatsiyalarining  koordinatsiyasi  uchun  dasturiy  vositalar  to‘liq 
to‘plashini  o‘z  ichiga  oladi.  Bunday  turdagi  tarmoqlar  murakkab  va  yetarlicha 
qimmatbaho,  chunki  alohida  kompyuterlarning  operatsion  tizimlari  tarmoq 
xotirasinnng  umumiy  maydoniga  kollektiv  kirish  yo‘li  ko‘zda  tutilib  ishlab 
chiqiladi.
 
Kommunikatsiya  funksiyalarini  tadbiq  etish  texnologiyalarini  ishlab  chiqish 
quyidagi masalalarni yechishni taqozo etadi: 
-
 
axborotni uzatish kanallari uchun kommunikatsion texnik vositalarni tanlash 
(tashkiliy talab va moliyaviy resurslarni inobatga olgan holda); 
-
 
kommunikatsion texnikaning ishlash tartibini aniqlash; 
-
 
kommunikatsion  texnikani  qo‘llash  shakllari  va  xizmat  ko‘rsatuvchilar  sonini 
va tarkibini aniqlash; 
-
 
kommunikatsion  texnikadan  samarali  foydalanish  maqsadida  boshqaruv 
personalining kvalifikatsion darajasini va tarkibini aniqlash. 
Kommunikatsiya vositalariga quyidagilar kiradi: 
-
 
statsionar hamda mobil aloqa vositalari va tizimlari; 
-
 
telegraf aloqa vositalari va tizimlari; 
-
 
faksimil hamda modem aloqa vositalari va tizimlari; 
-
 
sun’iy yo‘ldosh aloqa vositalari va tizimlari.