МАҚОЛА
МЕХАНИКАПАЙДОБЎЛИШ ТАРИХИ,ТАРАҚҚИЁТБОСҚИЧЛАРИВА
БУГУНГИКУНДАГИҲОЛАТИ.
ШоҳистаБабаева,
Наманган
Муҳандислик-технология
институти
Енгилсаноаттехнологиясифакультети
3босқичталабаси,
Email
:ziyividdinbabave@gmail
.
com
Тел:999135902
Аннотация:Мазкурмақоладамеханиканингпайдобўлиштарихи,
ривожланишбосқичлари,бусоҳагаҳиссақўшганолимларва
механиканингбугунгикундагиҳолатиҳақидабаёнэтилган.
“Механика” юнонча “mechani
ke” (
teche)қурол,иншоот
деган маънони англатади.Ташқи куч таъсирида жисмнинг
фазода ҳаракатланиши ва мувозанатини ўрганиш билан
шуғулланадиганфанҳисобланади.Моддийнуқтамеханикаси,
моддий нуқталар тизими механикаси,мутлақ қаттиқ жисм
механикаси,грунтлармеханикасиватуташ муҳитмеханикаси
каби бўлимларга, буларнинг ҳар қайсиси эса динамика,
кинематика, статика бўлимларига бўлинади. Механиканинг
механика қонйнларини амалий масалалар, машиналар,
механизмларвабошқаиншоотларяратишгататбиққилишбилан
шуғулланувчисоҳасиамалиймеханикадебаталади,иншоотлар
ва уларнинг қисмларини мустаҳкамлик ва устуворликка
ҳисоблаш усулларини ишлаб чиқиш билан шуғулланадиган
соҳасиэсақурилишмеханикасидебаталади.
Механикаҳақидагибилимларқадимданмавжуд.Неолитва
жездавридағилдиракмаълум эди,бирозкейинэсаричагва
бошқаларқўлланилабошланган.Қадимги(
милодданаввалгиIII
аср)Мисрэҳром(
пирамида)
лари,Бобил,хитой,хоразм,сўғдиёна
ва эронда ҳозиргача сақланиб қолган сув иншоотларини
қуришда
ричаг,
пона,
қия
текисликлардан
фойдаланилганлигини кўрсатади.ЎртаОсиёдаэсақадимдан
чархпалаквачиғирданфойдаланилган.
Назарий механика дастлаб Юнонистонда (
мил. ав VI-
Vасрларда) пайдо бўлган деб ҳисобланади. Муаллифи
Аристотел деб таҳмин қилинадиган “Механик муаммолар”
номлиасарбусоҳадагиэнгқадимгиасарҳисобланади.Бундан
кейин Архимед, Геронкинг, Евкодс Книдский, Платон,
Апполоний, Гиппарх, Птоломейлар статика, пневматика ва
автоматларбиланшугилланишган.
Механика фанинг кейинги тараққиёти IX-XII асрларга
тўғрикелади.БудаврдаШарқалломалариСобитибнҚурра,Абу
РайҳонБеруний,Ал–Хоразмий,АбуАлиибнСино,УмарҲайём,
Аҳмал ал-Фарғоний кабилар соҳа тараққиётига ҳисса
қўшганлар.
МеханикауйғонишдавридаЕвропадакучлитараққийэтди.
Шудаврдафанолдигакўпгинамасалаларқўйилиб,жисмнинг
урилиш кучи, снарядларнинг учиш назарияси, кемалар
чидамлилиги,маятниклартебранишивабошқақаторқонунлар
ишлаб чиқилди. Исаак Ньютон, Г.
Галилей, Гамилтон,
Л.
Лагранжнит,Б.
С.
Якобивабошқаолимлар,физикларкўплаб
янгиданянгиназарияларяратдилар.
Механика кўпгин муаммоларни ҳал қилувчи асосий омил
ҳисобланади.Каттатезликдаҳаракатланаётгансистемагаоид
ҳодисаларни классик механика қонуниятларида тушунтириб
бўлмайди. Бу ҳодисалар А.
Энштейннинг релятивистик
механикасидакўрибчиқилади.Механиканингкўп масалалари
магнит майдонида плазманинг ҳаракатланиши билан боғлиқ
(
магнит гидродинамика)
.Гидродинамика эса кўпгина муҳим
масалалар авиациядаги катта тезликлар, балластика,
турбосозлик вадвигателсозлик муаммолари билан чамбарчас
боғланган.
Ўзбекистонда механика соҳасида машина ва механизмлар,
конструкция ва иншоотларнинг мустаҳкамлиги,биноларнинг
сейсмодинамикаси,кўпфазаливакўпкомпонентлимуҳитлар,
газламаларнингпишиқлиги,парашутларназарияси,пахтачилик
комплексидаги механизмлар,иқтисодий кибернетика,туташ
муҳитлар механикасига доир ва бошқа соҳаларда илмий
тадқиқотишлариолибборилмоқда.
Мамлакатимизда механика муаммоларига доир илмий
тадқиқотларЎзбекистонФанларАкадемиясиваиншоотларнинг
сейсмик мустаҳкамлиги институти, Математика институти,
“Кибернетика”илмийишлабчикариш бирлашмаси,Ўзбекистон
Миллий университети, Тошкент техника университети,
Автомобилтранспортивайўллариинститутиҳамдавилоятларда
универститетваинститутлардаилмийтадқиқотишлариолиб
борилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |