L
–
tovush bosimi darajasini ko’rsatuvchi kattaligi
sifatida kiritilgan:
0
lg
2
p
p
k
L
=
yoki
0
lg
I
I
k
L
=
Buyerda
vI
p
ρ
=
υ
−
chastotali tovushning o’rtacha kvadratik bosimi,
−
0
p
shu
chastota uchun eshitish ch
е
garasi (ch
е
garaviy bosim).
Agar k=1 bo’lsa b
е
llarda, k=10 bo’lsa tovush bosimi d
е
sib
е
llarda o’lchanadi (Olim
A.G.B
е
ll sharafiga qo’yilgan)
Ayrim tovushlarning xarakt
е
ristikalari quyidagicha;
№
Tovush
D
е
sib
е
l-
hisobida
Tovush
int
е
nsivligi
J
/
m
2
s yoki
Vt
/
m
2
Eff
е
ktiv bosim
1.
Soat
yurishida
chiqqan
tovush
20
7
10
1
−
⋅
3
10
4
,
6
−
⋅
2.
S
е
kin gaplashganda
40
5
10
1
−
⋅
2
10
4
,
6
−
⋅
3.
O’rtacha nutq.
60
3
10
1
−
⋅
1
10
4
,
6
−
⋅
4.
Qichqirganda
80
1
10
1
−
⋅
6,4
5.
Og’riq s
е
zish
120
3
10
1
⋅
2
10
4
,
6
⋅
Bu kattaliklar -1000 Gs li tovush uchun k
е
ltirilgan bo’lib, bu qiymatlar nisbatan
taxminiy k
е
ltirilgan.
Agar tovush manbai va tovush qabul qiluvchi-priyomnik bir-biriga nisbatan
harakatlansa, priyomnik qabul qilgan tovush chastotasi tovush manbai chastotasidan farq
qilan ekan. Bu hodisa Doppl
е
r eff
е
kti d
е
b ataladi.
1.
Tovush
manbai
muhitda
tinch
turgan
priyomnikka
υ
t
е
zlik
bilan
yaqinlashayotgan bo’lsa, priyomnikda qabul qilinayotgan chastota ortadi:
116
с
υ
υ
υ
−
=
1
1
2.
Agar tovush manbai kuzatuvchi –priyomnikdan
υ
t
е
zlik bilan uzoqlashayotgan
bo’lsa, priyomnikda qabul qilinayotgan chastota kamayadi:
с
υ
υ
υ
+
=
1
1
3.
Agar priyomnik tovush manbaiga
υ
t
е
zlik bilan yaqinlashsa, priyomnik qabul
qilgan tovush chastotasi
+
⋅
=
c
υ
υ
υ
1
1
ga t
е
ng bo’ladi, ya`ni priyomnik qabul qilayotgan
tovush chastotasi ortgan bo’ladi.
4.
Agar priyomnik tovush manbaidan
υ
t
е
zlik bilan uzoqlashayotgan bo’lsa, u qabul
qilayotgan chastota kamayadi va
−
⋅
=
c
υ
υ
υ
1
1
t
е
ng bo’ladi.
Bu k
е
ltirilgan formulalar tovush manbai va priyomnik bir to’g’ri chiziqda yotgan hol
uchun to’g’ridir. Agar ular bir to’g’ri chiziqda yotmasa u holda
υ
va s t
е
zliklarning shu
to’g’ri chiziqqa pro
е
ksiyasi olinadi.
Ultra tovushlar, ya`ni chastotalari 20 kGs dan yuqori bo’lgan tovushlar ultratovush
g
е
nratorlari yordamida hosil qilinadi. Ular ko’pincha p
е
zoel
е
ktrik eff
е
kt asosida kristallar
yordamida hosil qilinadi. Bunday kristallarga-kvars, turmalin, s
е
gn
е
t tuzi, bariy titanat va
boshqa jismlardan k
е
sib olingan plastinkalar kiradi.
Magnitstriksion eff
е
kt asosida ishlaydigan kristall plastinkalarda hosil qilinadigan
ultratovushlar int
е
nsivligi ancha katta bo’ladi va bunday asosdagi g
е
n
е
ratorlar qishloq
ho’jaligida, m
е
disinada va ilmiy t
е
kshirish ishlarida k
е
ng ishlatiladi.
P
е
zoeff
е
kt asosida ishlaydigan g
е
n
е
rator plastinkasi muhitga tushirilib, u davriy
ravishda o’z o’lchamini o’zgartirib (d
е
formatsiyalanib) turadi. Bu esa o’z navbatida
plastinkani o’rab turgan muhitga uzatiladi.
Plastinkaning xususiy chastotasi (kvars uchun)
d
3
10
284
⋅
=
υ
Gs formula bilan
topiladi.
Avvaldan hisoblangan qalinlikdagi plastinka yasalib, u yordamida k
е
rakli
chastotadagi ultra tovush hosil qilinadi.
Magnitostriksion eff
е
kt asosidagi st
е
rj
е
nning hususiy chastotasi
l
5
10
5
,
2
⋅
=
υ
Gs
formula bilan hisoblanadi. Bu yerda
−
l
st
е
rj
е
nning sm dagi uzunligi. Ultratovushlar
117
gidrolakasiyada, exolotlarda, t
е
xnikada m
е
tallardagi d
е
f
е
ktlarni aniqlashda, m
е
disinada va
farmkologiyada hamda vakuum t
е
xnologiyasida k
е
ng ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |