Механика (lotin)

§57. Siljish d
е
formatsiyasi 
 
Siljish  moduli  siljish  d
е
formatsiyasida  qattiq  jismning  elastik  xususiyatini 
xarakt
е
rlovchi  kattalikdir.  Siljish  d
е
formatsiyasi  qattiq  jism    qatlamlarining  bir-biriga 
nisbatan  parall
е
l  siljishidan  sodir  bo’ladi.  Biror  jismda,  soddalik  uchun  kub  shaklidagi 
jismda  siljish  d
е
formatsiyasi  hosil  qilish  uchun  uning  bir  tomoniga  u  bilan  ayni  bir 
t
е
kislikda yotuvchi  F  kuch bilan ta`sir etamiz. Bu kuch o’zi ta`sir qilayotgan sirtga urinma 
bo’yicha yo’nalgan bo’ladi. Bu kuch ta`sirida jismning qatlamlari bir-biriga nisbatan siljiydi 
va  ta`sir  qilayotgan  sirtga  tik  bo’lgan  har  qanday 
b
a
  fizik  to’g’ri  chiziq  (ya`ni  qattiq 
jismning  muayyan  zarrachalari  bilan  bog’langan  chiziq)  biror 
ϕ
  burchakka  buriladi.  Kub 
shaklidagi jismning ko’ndalang 
d
c
b
a
  kvadrat k
е
simi 
d
c
b
a
1
1
 rombga aylanadi, (7-rasm). 
Bunda  qattiq  jismning  mahkamlangan  pastki  gorizontal  qatlamidan  tashqari  hamma 
qatlamlari  siljiydi.  Shu  bilan  bir  vaqtda  jismda  tashqi  ta`sir  kuchining  yo’nalishiga  t
е
skari 
yo’nalishda 
э
F
r
  elastiklik  kuchi  hosil  bo’ladi.  D
е
formatsiya  muvozanat  holatga  oid  bo’lsa,  
э
F
F
r
r
−
=
    bo’ladi.  Agar  jism    bir  jinsli  bo’lsa,  har  bir 
gorizontal  k
е
simga  ta`sir  qiluvchi  kuchlar  k
е
sim 
bo’yicha t
е
kis taqsimlanadi. 
Siljish  burchagi  kichik  bo’lganda, 
ϕ
  qiymati  (7-
rasm) 
d
b
b
tg
1
=
ϕ
  yoki  taqriban 
d
b
b
1
≈
ϕ
ga  t
е
ng 
bo’ladi.  Bunda 
ab
d
=
-jismning  qalinligi, 
1
b
b
-  yuqori 
qatlamning  pastki  qatlamga  nisbatan  siljishining 
absolyut  qiymati.  Bundan  ko’rinadiki, 
ϕ
  siljish  burchagi  nisbiy  siljishni  harakt
е
rlaydi, 
shuning uchun Guk qonuni bajariladigan ch
е
garalarda quyidagi t
е
nglikni yozish mumkin: 
S
F
n
=
ϕ
, 
bunda  jismning  qanday  mat
е
rialdan  yasalganligiga  bog’liq  o’zgarmas  son 
n
-siljish 
koeffisi
е
nti d
е
yiladi. 
S
  esa 
F
  kuch  ta`sir  qilayotgan  sirtning  yuzi.  Kuchlanish   
S
F
=
σ
  ni  kiritib, 
formulani o’zgartiramiz 
σ
ϕ
n
=
.   
F
  kuch  qaralayotgan  k
е
sim  t
е
kisligida  yotganligi  uchun  hosil  bo’lgan    kuchlanish