Механика (lotin)


§ 43. Qattiq jism harakati uchun dinamikaning asosiy qonunlari



Download 1,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/51
Sana03.01.2022
Hajmi1,37 Mb.
#315975
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   51
Bog'liq
Mexanika ma'ruza. K. A. Tursunmetov 79763

§ 43. Qattiq jism harakati uchun dinamikaning asosiy qonunlari 
 
Qattiq jismning qandaydir XUZ koordinatasiga nisbatan harakatini ko’raylik va uning 
har  bir  zarrachasiga  ta`sir  etuvchi  kuch  aniq  bo’lsin.  Koordinata  boshi  0  nol  bo’lsin, 
zarrachaga  radius  –  v
е
ktori 
i
R
r
  va  bunga  ta`sir  etuvchi  kuch 
i
F
r
  bo’lsin  (tashqi  kuch) 
Nyutonning II qonuniga asosan   
i
i
i
F
dt
d
m
r
r
=

υ
   
(43 – 1) 

i
R
r
 ga ko’paytirsak 
[
]
i
i
i
i
i
F
R
dt
d
R
m
r
r
r

=



 ⋅

υ
   
(43–2) 
Endi 0 nol nuqtaga nisbatan impuls 
mom
е
nti  
[ ]
i
i
i
i
R
m
N
υ
r
r
r


=

   (43 – 3) 
Undan 
dt
d
 bo’yicha hosilasi  
 
[ ]
(
)



 ⋅

+








=


=

dt
d
R
m
dt
R
d
m
R
m
dt
d
N
dt
d
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
υ
υ
υ
r
r
r
r
r
r
r
     (43 – 4) 
i
i
v
dt
R
d
r
r
=
  bo’lgani uchun  
[ ]
0
sin
2
=
=
a
v
v
v
i
i
r
r
,    





=

dt
v
d
R
m
N
dt
d
i
i
i
i
r
r
r
   (43 – 5) 


 
55
Budan 
i
i
i
i
M
dt
d
m
R

=

υ
    
( )
i
i
M
dt
N
d
r
r

=

  (43 – 6) 
Barcha zarralar uchun 
i
i
M
N
dt
d
r
r
Σ∆
=
Σ∆
 umumiy holda (43-7) 
M
dt
N
d
r
r
=
 (43-8) va 
M
dt
N
d
r
r
Σ∆
=
 bo’ladi. 
Ichki  kuchlar  o’zaro  komp
е
nsasiya  bo’ladi.  Bu  mom
е
nt  esa  tashqi  kuchlarning 
mom
е
ntlaridir.  D
е
mak,  qattiq  jismga  ta`sir  etuvchi  kuchlar  mom
е
ntining  yig’indisi  shu 
jismning  biror  qo’zg’almas  o’qqa  nisbatan  impuls  momm
е
ntining  vaqt  bo’yicha 
o’zgarishiga,  t
е
ng.  Yoki  qattiq  jism  impuls  mom
е
ntining  vaqt  bo’yicha  o’zgarishi  unga 
ta`sir etuvchi kuchlar mom
е
ntlarining yo’nalishi bo’ylab yo’nalib, uning kattaligiga t
е
ng. 
Isbot qilish mumkin: 
0
0
M
dt
dN
=
 (43-9) 
In
е
rsiya  markazining  impuls  mom
е
ntining  vaqt  bo’yicha  o’zgarishi  unga  ta`sir 
etuvchi kuch mom
е
ntiga t
е
ng, ya`ni 
ω
I
N
=
 yoki 
M
I
dt
d
I
dt
dN
=
=
=
ε
ω
  (43-10) 
 
§ 44. Aylanma va ilgarilanma harakat qilayotgan  
jismning kin
е
tik en
е
rgiyasi 
 
Ham 
aylanma, 
ham 
ilgarilanma 
harakat 
qilayotgan  jismning  kin
е
tik  en
е
rgiyasini  topish  uchun 
uning  ixtiyoriy  nuqtasining  harakatini  ko’ramiz. 
Qo’zg’almas  sanoq  sist
е
masiga  nisbatan  moddiy  nuqta 
radius  –  v
е
ktori 
i
i
i
r
r
R
R
r
r
r
,
0
+
=
  (44-1)-  qo’zg’aluvchan 
sanoq sist
е
masiga nisbatan radius v
е
ktori 
Uning vaqt bo’yicha o’zgarishi  
dt
r
d
dt
R
d
dt
R
d
i
i
r
r
r
+
=
0
 (44-2) 
Undan 
i
i
υ
υ
υ
r
r
r
+
=
0
`
(44-3), ya`ni  
i
i
i
dt
R
d
υ
υ
υ
r
r
r
r
=
+
=
0
`
 (44-4) 
Moddiy nuqtaning kin
е
tik en
е
rgiyasi 
2
0
2
)
`
(
2
2
i
i
i
i
ki
m
m
υ
υ
υ
r
r
+

=


=
∆Ε
 (44-5) 


 
56
(
)
2
1
0
2
0
2
2
1
i
i
i
ki
k
m
E
υ
υ
υ
υ
r
r
r
r
+
+
Σ∆
=
Σ∆
=
Ε
 (44-6) 
2
1
0
2
0
2
1
2
2
2
1
υ
υ
υ
υ
r
r
r
r

Σ∆
+

Σ∆
+
=
Ε
i
i
i
k
m
m
m
(44-7) 
Bu yerda 
0
1
=

Σ∆
i
i
m
υ
r

chunki 
0
=

Σ∆
i
i
gr
m
 edi 
i
r
ω
υ
=
`
 (44-
8) bo’lgani uchun 
2
2
0
2
0
2
1
2
1
2
1
i
i
i
i
k
r
m
r
m
m

Σ∆
+

Σ∆
+
=
Ε
ω
ω
υ
υ
r
r
 va natijada 
2
2
0
2
1
2
1
ω
υ
I
m
k
+
=
Ε
 
buyerda 
2
0
2
1
υ
m
-jismning 
ilgarilanma 
harakat 
kin
е
tik 
en
е
rgiyasi, 
2
2
1
ω
I
  esa  aylanma  harakat  kin
е
tik  en
е
rgiyasidir.  Agar  in
е
rsiya  markazi 
ko’chmasa 
0
0
=
dt
R
d
r
2
2
2
2
2
2
12
2
1
2
,
2
1
2
2
ω
ω
ω
ω
υ
I
I
r
m
r
m
m
i
i
i
i
k
=
Σ∆


=

=

=
∆Ε
,    
2
2
2
1
ω
ω
I
I
i
ki
k
=
Σ∆
=
ΣΕ
=
Ε
 
D
е
mak,  jismning  kin
е
tik  en
е
rgiyasi uning aylanma harakat  en
е
rgiyasiga t
е
ng.  Qattiq 
jism  harakati  uchun  dinamika  qonuni  tadbiqlari.  Misol  uchun  shar  yoki  silindrning  qiya 
t
е
kislik bo’yicha harakatidagi t
е
zlanishni aniqlash usullarini k
е
ltiramiz. 
Ι
- usul 
1). 
a
a
M
I
=
ε
, 2). 
r
mg
r
F
M
c
A

=
=
α
sin

3). 
r
r
A
ω
ω
υ
υ
=
+
=
 4). 
r
a
a
r
r
dt
d
dt
d
=
=
=
=
ε
ε
ω
υ

5). 
α
sin
mgr
r
a
I
A
=
 6). 
2
0
mr
I
I
A
+
=
 
7). 
(
)
1
sin
,
sin
1
,
sin
2
0
2
0
2
2
+
=
=






+
=
+
mr
I
g
a
g
a
mr
I
mgr
a
mr
I
o
α
α
α
 
II – usul 
 1) 
c
M
I
=
ε
0
 2) 
Fr
M
c
=
 
3) 
;
,
0
sin
r
a
r
a
Const
v
F
mg
ma
=
=
=
=

=
ε
ε
α
 
(
)
r
ma
mg
Fr
r
a
I

=
=
α
sin
0
 


 
57
2
2
0
sin
mar
mgr
a
I

=
α
 
 
2
0
2
2
0
1
sin
sin
)
(
mr
a
g
a
a
g
mr
a
mr
Ι
+
=

=
+
Ι
 
III – usul 
2
2
2
2
sin
2
r
mgx
mgh
I
n
k
σ
αω
ω
=

=
=
Ε
=
Ε
 ; 
α
sin

=
x
h
;  
2
2
2
2
2
r
м
Ι
=
Ι
ω
 
Hosila olsak,  
(
)

=





α
υ
sin
2
2
2
mgx
r
I
 ;  
υ
=
dt
dx
      
α
υ
υ
sin
2
2
2
mg
a
r
I
=
   
α
sin
2
mgr
Ia
=
 
2
0
mr
I
I
+
=
   
2
2
2
2
1
sin
sin
sin
mr
I
g
mr
I
g
mr
I
g
mr
a
+
=
+
=
=
α
α
α
 ; 
2
ρ
=
m
I
; sharning k
е
ltirilgan radiusini - 
ρ
 d
е
sak, 
2
2
1
sin
r
g
a
ρ
α
+
=
 bo’ladi.
 
§ 45. Erkin aylanish o’qlari 
 
Agar  jismning  aylanish  o’qi 
jismning 
massa 
(og’irlik) 
markazidan  o’tmasa,  markazdan 
qochma-in
е
rsiya  kuchlari  o’qqa 
bosim 
kuchi 
b
е
radi 
va 
uni 
d
е
formatsiyalashi  mumkin.  Agar 
st
е
rj
е
nning 
uchiga 
yaqin 
markazdan  va  unga  yaqin  nuqtalardan  o’q  o’tkazib  aylantirsak,  quyidagi  manzaralarni 
ko’rishimiz  mumkin  (rasmlarga  qarang).  Agar  o’q  massalar  markazidan  o’tib,  in
е
rsiya 
kuchlarining  o’qqa  tik  bo’lgan  ixtiyoriy  yo’nalishiga  nisbatan  mom
е
nti  nolga  t
е
ng  bo’lsa, 
aylanayotgan  jismning  o’qqa  ta`siri  bo’lmaydi.  Bunday 
aylanish o’qlari erkin aylanish o’qlari d
е
yiladi. 
Erkin aylanish o’qlari  bo’yicha  jismni aylantirsak, u 
istalgancha  uzoq  vaqt  davom  etadi.  Agar  aylanish  o’qi 
erkin bo’lmasa, u holda bu o’q atrofida (a, b) sof aylanish 
bajarilmaydi, jism harakati murakkab bo’ladi. 
Masalan. 
I
-  minumum  bo’lgan  o’qlar  atrofida 
aylanish  turg’un  aylanadi,  (masalan  II-II
1
)  –  maksimum  bo’lgan  o’q  atrofida  aylanish 
noturg’un  bo’ladi,  (masalan  III-III
1
).  Turli  silindrsimon  jismlarning  qiya  t
е
kislikdan  t
е
kis 


 
58
aylanma  harakat  qilib,  sakrab  va  “do’mbaloq  oshib”  harakat  qilish  hollarini  tahlil  qilishni 
o’quvchilarga havola qilamiz. 
 
 

Download 1,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish