Мбт педагогика мажмуа 2020 21 Йил лотинча docx

14 Mavzu . Oila va maktab yoShida gi bolalar bilan olib boriladigan
ijtimoiy-pedagogik faoliyat
Carrying socio-pedagogical activity in a family
Reja:
1. Ijtimoiy pedagogik nuqtai nazardan oila turlari.
2. Oilaning ijtimoiy vazifalari. Ijtimoiy pedagogning oilalar bilan olib boradigan iShlari
Shakl, metod va vositalari.
1. Types of a family from socio-pedagogical point of view.
2. Social duties of a family. Carrying work, method and means with socio-pedagogical
families.
Tayanch tuShunchalar
: YUqori darajasi – mustahkam oilalar, O‘rtacha darajasi – xavfi bor
oilalar guruhi, Past darajasi – notinch (baxtsiz) oila, Juda past darajasi – asotsional oilalar, Tinch
baxtli oilalar, Oilaning tipalogiyasi.
Key words:
high level – stongly built families, Middle level – a group of family in danger,
Low level – an unhappy family, Very low level – assotional families.
Oilanint
tipalogiyalari
mavjud
buladi:
psihalogik,
pedagogik
satsialogik.
Ijtimoiy
pedagogning faoliyati vazifalariga kompleks tipalogiyasi javob beradi, u jamiyatda ijtimoiy
moslaShuvi darajasi biyicha farq quyiladigan oilaning turt katigoriyadagi tiplarini ajratiShni ko‘zda
tutiladi:
1.
YUqori darajasi – mustahkam oilalar.
2.
O‘rtacha darajasi-xafi bor oilalar guruhi.
3.
Past darajasi-notinch (baxtsiz) oila.
4.
Juda past darajasi-asottsional oilalar.
1.Tinch baxtli oilalar o‘z vazifalarini bajara oladilar; ijtimoiy pedagok yordamiga deyarli
maqsad emas. Bunday oilalar moslaShiSh qobiliyatlari xisobiga, yani moddiy, psixologik va
boShqa ichki imkoniyatlarga asoslangan qobiliyati hisobiga o‘z bolasining talab-ixtiyojlariga
tezlikda moslaShib oladi va uni tarbiyalaSh. RivojlantiriSh masalalarini muvaffakyayatli hal etadi.
Manolar paydo bilgan xollarda ularga pedagogning bir martalik yordami (maslaxati) etarli buladi.
2. Xavfi bor guruhi oilalar qoidalaridan bir kancha chetlaniShi bilan ifodalanadi (tuda
bulmagan oila, kam taminlangan oila va Shu kabilar) Bular oilaning moslaShiSh qobliyatini
pasaytiradi. Ular bolalarni tarbiyalaSh vazifalarini o‘zlarining Kup kuchlarini iShlatib bajaradilar,

---

275
Shuning uchun ijtimoiy pedogok oila xolatini ko‘zatib boriShi kerak va kerak bilganda o‘z vaqtida
yordamini taklif etiShi zarur
3. Notinch oilalar. Bu hayot faoliyati biror bir sohasida yoki bir vaqtda bir neShtasidan past
ijtimoiy mavkega ega bilgan oilalar masalan oila daromadi past darajada yomon psixologikmuhit,
madaniyat darajasi past. Bunlay oilalar ularga yuklatiltan vazifalarni bajara olmaydilar, ularning
moslaShiSh kobliyatlari past, bolani oilali tarbiyalaSh jarayoni kata kiyinchiliklar bilan ugadi.
Natijasi kam buladi. Bunday turdagi oila uchun ijtimoiy pedagok tomonidan faol davomiy yordam
kerak buladi.
4. Assattsional oilalar. Ota-onalar xulki yomon, konunga xilov raviShda xayot kechirayotgan
oilalar va bu oilalarda yaShaSh-turmuSh Sharoitlarn eng oldiy sanitar gigenix talablarga javob
bermaydi. Bunday oilalarda odatta bolalar tarbiyaoi bilan xechkim Shugulanmaydi, bolalar
karovso‘z krladilar, yarim och bilib rivojlaniShda ortda koladilar, ota-onalar, boShqalar tomonidan
ham jabirlanadilar, ijtimoiy pedagoklarning bunday oilalar bilan iShlaShlari, xuquqni himoya
qiligan orginlari bilan birgalikda hamda vasiylik qiliSh organlari bilan hamkorlikda olib boriliShi
kerak. Oilaga ijtimoiy-pedagogik yordam Shaqillari. CHet el amaliyotida maqsadlarita o‘zok, vaqtli
va xorijiy vaklli iShlar Shaqillardan foydalanib ijtimoiy pedagogik yordam kirsatiSh boy tajribalar
tuplangan qisqa vaqtli Shaqillari orasida olimlar muoammoli-yunaltirilgan modelni o‘zaro
aloqalarini kursatadilar. Kro‘zisintervent modeli oila bilan iShlaShda bevosita kro‘zisli va
ziyatlarda yordam kirsatiShning ko‘z da titadi. Bunda vaziyatlar oilaning kundalik hayoti davomida
yuzaga keliShi mumkin yoki tasodifiy zarar etkazuvchi xolat buliShi mumkin. Bunday nokulay
davrlar bolaning yoShi kro‘zisi bilan bogliq. Bunda oilada psixolagik-pedagogik muammolar
kuchayadi. Uch yoShli davr kro‘zisi Shaxsning asosiy individual-psixologi sifatlari ShaqilaniShi
jarayoni bilan va ijtimoiy manaviy sixatlarining rivojlaniSh uchun Shart-Sharoitlari yaratiSh bilan
bogliq; buladi. 7-8 yoShli davr maktab o‘quvchisi yani ijtimoiy mavknyiga mosligini, hayotning
YAngi rejimini o‘zlaShtiriliShi, o‘qituvchi bilan, bolalar jamoasi bilan munosabatlar urnatiliShi
bilan bogliqdir. Rezyume (qisqa xulosa): Kategoriyalar: Ijtimoiy pedagogik faoliyat – bolaning
ijtimoiddaShuvi jarayonida unga yordam kursatiShga va uning o‘zini jamiyatda amalga oShiriShi
uchur Sharoitlar yaratiShga qaratilgan profensional faoliyat. Ijtimoiy o‘qitiSh bolalarda jismoniy
maxorat va kunikmalar ShaqilantiriSh va ijtimoiy bilimlar beriSh uchun maqsadga muofik, jarayon
va natija. Ijtimoiy tarbiya bolaning muvafakiyatli ijtimoilaShiShi uchun zarur bilgan unda Shaxsiy
sfatlarini ShaqilantiriSh uchun maqsadga muvofik. jarayon. Printsipla : Prirodosobraznost
(tabbiylik, tabbiylikka zavkladik) bolani tarbiyalaSh, o‘qitiSh va ijtimoiylaShtiriSh bolaning
jismoniy psixik rivojlaniShi krnuniyatlari asosida sodir buliShi va taShkil etiliShi kerak.
Kul’turasobraznost
–bolani tarbiyalaSh
ijtimoilaShtiriSh jarayoni
UShbu
damiyatning va
tabiyatning manaviy va moddiy madaniyati asosida amalga oShiriShi kerak. Insonparvarlik bolani
Shaxs sifatida ximat tan oluvchi. Uning kadri va erkinligini himoya etiSh bilan ifodalangan,
insonning baxtini ijtimoiy institutlar ijtimoiy baxosi asosiy mezonlari deb hisoblovchi, tenglik va
dolatlilikni esa insonlar o‘rtasidagi munosabatlar kridi deb hisoblovchi dunyo qaraShlar sistemasi.
«Sen etim emassan» oddiy filimining asosiy kaxramonlari qilib olinganlar. ToShkent kuchalaridan
biri Sxomaxmudovlar nomi bilan aytiladi, Halklar dustligi maydonida «Dustlik» manumenti
munosabat bilan urnatilgan. Ulardan taShkari ya’na minglab o‘zbek oilalari uriSh yillarila
evakuatsiya kilingan bolalarni asrab, farzandlikka olganlar. Halk Shoiri G.Gulom «Sen etim
emassan» She’rida o‘z ota-onalarini va uylarini yukotgan bolalarga qarata kalb so‘zlarini yozgan.
Etimlikning hamma sabablarini aytib uting kiyin, chunki bu turli xil fan sohalari olimlari (mediklar,
psigoloklar, sattsioloklar, pedagoklar va boShqalar) Shugulanadigan Kup kirali muammo va u hali
oxirigacha urganib chikiShmagan. Ammo xech bulmaganda etimlikning uchta sabablarini aytiSh
mumkin: 1. Ota-onalar (Kupincha onalar) o‘zining balogatga etmagan bolasidan o‘z ixtiyori bilan
vos kechadi, Shu bilan birga bu Kupincha chakalokli davrida ko‘z aytiladi: tug‘ilgan chakalokdan
vo‘z kechiSh, taShlab ketilgan chakaloklar. 2. Bolaning qiziqiShlarini himoya qiliSh maqsadida
ota-onalik xuquqddan maxrum etilganda bolani oiladan majburlab tortib oliSh. U xolat asosan
ichqilik bizga berilgan, jamoatchilik, jamiyat koidaiariga zid raviShda xayot kechirayotgan.
Nosoglom ota-onalari bilgan, notinch oilalarda yuz beradi. 3.Ota-onalari vafot etganda bunga
aholini ShoShilinch kuchiShga majbur etuvchi qandaydir tabiy yoki ijtimoiy kataklo‘zmalar (uruSh,
erkimilaShlar, tabbiy ofat va boShqalar) okibatida yukolib kolgan bolalarni ham kiritiSh mumkin.
Har qanday jamiyatning va davlatning asosiy vazifasi va bolaning oilada tarbiyalaniSh xuquqini
amalga oShiriShdir. Bolaning bu xuquqlari halkaro xujatlarda kayd etilgShi kabi (BMTning

---

276
bolaning xuquqi xaqidagi konventsiyasi vaboShqalar). O‘zbekiston Respublikasi konun xujatlarida
ham kayd etilgan. Masalan O‘zbekiston Respublikasi oilaviy kodeksida eng ustun va mustaqil
sifatida quyidagi bolaning xuquqlari kursatiladi: oilada yaSha va tarbiyalani xuquqi ota-onalari va
boShqa karindoShlari bilan aloqa qiliSh xuquqi, o‘z ini himoya qiliSh xuquqi, ismi familiyasi,
otasining nomiga utiSh xuquqi. Davlat birinchi navbatda bolani oilada saklab koliShga va uni
davlat muassasalariga tarbiyalaShga beriShni oldini oliShga bor kuchi bilan intiladi. Agarda
bolaning oilada saklab koliSh mumkin bulmasa uning uchun YAngi oila o‘zlaSh afzal deb
hisoblaydi. Respublika ijtimoiy fondi taShkil etilgan. Har bir mamlakatlarda bola tarbiyasi va
rivojlaniShiga tegiShli ijtimoiy-alternativ masalalar echimi yaratilmokda, rivojlantirilmokda va
mustaShkamlanmokda. Ularga quyidagi bilgan usullarini kiritiSh mumkin: - oilaga kaytariSh,
mamlakat ichida asrab koliSh, tarbiyalaSh uchun oilaga beriSh, maxsus tarbiya muassalariga
beriSh. Etim bolalarga vasiylik qiliSh ikki yo‘l bilan amalga oShiriSh mumkin: asrab oliniShi yoki
davlat karamogga oliniShi bilan. Asrab oliSh quyidagi yo‘llar bilan amalga oShiriladi: asrab
olingan oila vasiylik qiluvchi oila bolalikka olgan oila. Bola qilib oliSh-bu bolani himoya qiliSh
maxsus normasi, bunda bola xaqikiy ota-onasi bulmagan odam yoki er-xotitn o‘rtasida
karindotShlik yuridik urnatiladi. Bolaning tarbiyalaniShi va rivojlaniShi uchun bolani farzand qilib
olinganda u aynan oilaga ega buliShi. Unga biror bir urnini bosuvchi emas oilaga ega buliSh muhim
hisoblanadi. Bizning davrimizda hamyurtlarimo‘z meShribonlik kursatib ota-onaso‘z kolgan
bolalarni oilalariga oladilar masatan: EShmat Sammedov RovShan Juraevich-etim kolgan koreys
bolani asrab oldi (200q). Ularning 4 ta farzandi bor. Davlat vasiyligi –asrab olingan bolaga uning
tarbiyasi va rivojlaniShi uchun zarur Sharoitlar yaratib uni bu maqsadida maxsus taShkil etilgan
taShkilotga joytaShtiriSh yo‘li bilan amalga oShiriladi. Bola bolalar uyiga vaqtinchatalik asrab
olinadigan oilaga, mehribonlik uyiga, maktab internatga joylaShtiriSh mumkin. Asrab olingan oila
bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyat. Asrab olinganbola har xil turdagi kabul qiluvchi oilaga tuShiShi
mumkin: bu vasiylik qiladigan oila yoki bola qilib olgan oila buliShi mumkin. Bular orasidagi fark
birinchi xolatda bola uchun unga karindoSh bilgan odamlar topiladi. Ikkinchi xolatda bola Bilan
karindoShlnk: aloqasi bulmagan odamlar oila vazifasidagi bajariShlaridan iborat buladi. Vosiylik
vazifasi bolani tarbiyasi va rivojlantiriSh, uning xuquqlarini himoya qiliSh hisoblanadi. Vasiy
voyaga etmagan bolada mavjud bilgan mol-mulki va kuchmas mulkni saklaSh va foydalaniShini
nazorat qiliShini amalga oShiradi, lekin o‘zi bu mulkdan foydalaniSh xuquqiga ega emas. Bola
qilib olgan oila umuman olganda bolaning ya’ni yuridik va xaqoniy oilasi hisoblanadi, bu erda u o‘z
bolasi xuquqiga ega buladi. Bola uni oilasiga olgan ota- onalarining familiyasini oliShi mumkin va
xatto yangi ism ham bola qilib olgan bolaning hamma xuquq va majburiyatlari xaqikiy o‘z
farzandlari xuquq va majburiyatlariga tenglaShtiriladi. Asrab oluvchi yana bir turi-vaqtinchalik
asrab oliSh oilasi. Vaqtinchalik asrab oladigan oila bolalikni himoya qiliSh usuli sifatida bir qator
rivojlangan mamlakatlarda juda ham keng tarkalgan hisoblanadi. Bu O‘zbekistonda Sho‘zircha
qillangan emas. Vaqtinchalik asrab oliSh oilasini vasiylik oilasi yoki bola kilib oluvchi oiladan
birinchi navbatda professional mutaxassislar oilasi buladi. Agarda chet el tajribalarig murojaat etsak
unda Vaqtinchalik asrab oluvchi oilaning bir necha belgilarini kursatib beriSh mumkin:
1. Ota-onalar ma’lum profesional malakalari buliShi kerak;
2. Oila kerakli profissional-pelagogik tayyorgarlikka ega buliShi kerak.
3. Bunday oilaning xizmatlariga xizmat xaqiga tulanadi.
4. Bolaning oklada buliShlari asrab olingan ota-onalarning iSh stajlari sifatida hisobga
olinadi.
5. Asrab olgan ota-onalarnint iSh vaqtlari o‘z Shaxsiy uylarida buladi. Vaqtinchalik asrab
oliSh oilasining faoliyati bolaning keyingi takdiri hal etilgunga kadar bolaning oilada buliShini
ko‘zda tutadi o‘z oilasiga kaytiShi; bolalar uyiga joylaShiShi internat yoki boShqa muassasalarga
yuboriliShi. Asrab olgan oila bilan ijtimoiy pedagogik faoliyat. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat
bosqichlari Ijtimoiy-pedagogiing faoliyat vazifalari Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari
1. Asrab oladigan oilani izlaSh Axborot-ma’lumotlari Anketa tuziSh, suxbat, interv’yu,
ma’lumotlarni urganiSh
2. Bulajak asrab oladigan ota-onalarni urganiSh Diagnostik (boShlangich diagnostika) Anketa
tuziSh, suxbat.
3. Bola joylaShtirilgan muassasalar va oilalarni borib kiriSh (kro‘zis oila, bolalar uyi va
boShqalar) Vositachilik Ko‘z atiSh suxbat

---

277
4. Bulajak oilann va uning yaqinlarini irganiSh Diagnostik (chuqur diagnostika) Anketa
tuziSh, test sinovlari, suxbat, iShontiriSh, Xujatlarni urganib chiqiSh
5. KiriSh, o‘qitiSh, leksiya, xikoya, suxbat, video-filmlar o‘qitiSh (6oShlang‘ich dastlabki
o‘qitiSh). Leksiya, suxbat. Ko‘zatiSh, iShontiriSh, maShq.
6. Bolani asrab oluvchi oilaga joylaShtiriSh: asrab oluvchi ota-onalarni chuqur o‘qitiSh kursi.
Patronaj qiluvchi Patronat (lotincha natronatus-xomiylik qiliSh) ota-onalarsiz qolgan bolalarni
davlat organlari va patronot qiluvchi bolani qabul qilib oluvchi Shaxslar o‘rtasidagi Shartnoma
bo‘yicha bolani tarbiyalaShga beriSh.
MUSTAHKAMLASH UCHUN SAVOLLAR
1.Ijtimoiy pedagogik nuqtai nazardan oila turlari nima?
2. Oilaning ijtimoiy vazifalari nimadan iborat?
3.Ijtimoiy pedagogning oilalar bilan olib boradigan iShlari Shakl, metod va vositalarini aytib
bering.