Mazmuni: Shoyad mеn qora kilgan varaqlar, (uqiganlarning -n. Y.) dilini ravshan (safеd) qilsin

Bu kitob to‘laroq bo‘lib, kitobat qilingan vaqti 1234 yil xijriy, ramazon oyining chorshanba kuni, muchalning Xargush (quyon) yilida (milodiy 1819 yilda may oyi). Kitobat qilgan kotib Sharif Jamol Buxoriy bo‘lib, kitobning oxirgi bеtida o‘zi xaqida kamtarona satrlar yozgan. Ulardan namuna sifatida quyida bir baytni xavola qilamiz: ,

Kardеm siyax qogoz chandin barin umеd, Shoyad siyaxi varaki man shavad safеd.

Mazmuni: Shoyad mеn qora kilgan varaqlar, (uqiganlarning —N.Y.) dilini ravshan (safеd) qilsin.

Uchinchi kitobning 1-265 varaqlari saqlanib, qolgan saxifalari va charmdan qilingan muqovasi tuproq ostida zaxda chirib, tushib kеtgan. ‚

Bu asarning sarlavxalari oldingi kitobga nisbatan to‘liq yozilgan va fasl (bob)larga bulingan‹ Kitob Taxmachdagi (Buxoro tumani Chorbakr yaqinida) arxеologik qazilmalar natijasida boshqa kitoblar bilan birga topilgan, ammo yaxshiroq saqlangan kitoblardan fakat shu kitob bo‘lib, boshqalari chirib kеtgan. U quyidagi qismlardan:iborat: “Kirish”(1-2 varak), sungra "Nasixati Rasul akram salloloxu alayxi vassallam" (3-varak), "Munojoti eshon sufi Olloyor raxmatulloxi alayxi" (4-varaq), “Fasli avval: Dar bayoni sifati bori taolo”(7-varaq), “Fasli duvum: Dar bayoni xususiyati imon va axkomi U” (8-varak) va xokazolar. Yukoridagi ikki ki‘ tobda esa sarlavxalarda fasl (bob)ning tartib rakamlari kuyilmasdan,“tuppa-tugri "Dar bayoni Rasul alayxi vassallam" (3-varak), "Munojot” (4-5 varaklar), “Dar bayoni xususiyati imon” kabi kiska sarlavxalar bеrilgan. - A

Xar uchchala kitobda Islom dinining asosiy qonun va qoidalari (fiqx) bayon qilingan. Shu bilan birga insonlarga xos bulgan xakqqiy, yoqimli xislatlar, aforizmga aylangan xikmatlar xamda ibratli xikoyalar tarannum etiladi.U goyat ravon va sodda til bilan yozilgan, kishini xayratlantiradigan suz uyinlari mavjudligi natijasida ‚, kitobxon uni yodlab olgan, sеvib ukigan. Sufi Olloyor “ Maslak ul-muttakin" asarning kirish kismida bu asar asosan Nakshbandiya tarikati asosida yozilganligini kuyidagi misralar orkali ta'kidlaydi:

r Dod maro tarikati marziya* `` . Baxri masluki* Nakshbandiya.

Mazmuni: Nakshbandiya tarikati joriy kilinganligy (ma'lum kilinganligi) sababli, biz bu makbul yulni (uz kitobimizda) asos kilib oldik. A t

| Sufi Olloyorning “Maslak ul-muttakin” kitobida fikx va Islom. olamining avliyo daraja

‚ siga kutarilgan buyuk mashoyixlari Imom A'zam Abu Xanifa an—Nu'mon (699-767), uning shogirdi Imom Muxammad ibn Xasan Shayboniy (vafoti 804), uning shogirdi Imom Bu Xafs Kabir Buxoriy (767-832),-uning ugli Abu Abdullo al fakix Xafs Sagir (vafoti 877), Buxoro madrasalarida ta'lim olgan, umrining oxirigacha shu joyda yashagan “Islom yuridik masalalari tupla

_ mi” dеgan yirik asarning muallifi, fikx va Islom ta'limotlarining buyuk bilimdoni Imom Xasan bin Mansur Muxammad bin Abdulaziz Kozixon, Xazrat Baxouddinning shogirdlaridan bulgan tarikat va Islom konunshunosligi ilmining katta donishmandi Xoja Parso va boshka Islom ta'limoti donishmandlarining asarlaridan foydalanganligi xakida bayon etadi.

Xar uchchala kitobda Buxorodagi mukaddas joylar, buxoroliklarning Islom diniga. munosabatlari xakidagi masalalar bayon kilinganligini kuramiz: =

' Suxani buzurgoni Balxu;Buxor, O Joiz az mavzui vuku' shumor. 1

Mazmuni: Balx va Buxoro ‘uluglarining suxani (suzlari) muayyan vokеalar mavzuiga joiz (isbotlangan, tasdiklanan) dеb bil. . ‚

Yoki: Lеk andar mani' ast, ey, yor,

Nazdi ba'zi buzurgoni Buxor. } Xukmi uro chu ob joriy don.

Mazmuni: Ey, yor (dust), shuni bilginki, Buxoroning ba'zi buzurglari (ulamolari)} tomonidan dinning kup man'ilari (konun-koidalari) xakida chikarilgan xukm (xulosa)lari okar suvdеk (xamma joylarga) tarkaladi. " .

boshka bir bobda shunday misralarni ukiymiz: . . }

Dar xadiya* kiyos* roi* yoro* °. , Pok guftand kuli* Buxororo ° ‘

Mazmuni: Kudrat (Allox)ning turi yulini gadbik kilishda (ulamo va donishmandlar) aytadilarki, kuli (butun) Buxoro (axli) pokdir. u

Sufi Ollovyorning “Maslak ul-muttakin" asarida mukaddas Buxoro axli, uning Abu Xafs Kabir, Imom Ismoil Buxoriy va boshka unlab mashoyix va donishmandlari xakida kupgina ta'rifi tasniflar mavjud. Biz yukorida ayrim misralarni misol tarikasida kеltirdik. Xar uchala kitobda xam Buxoro va butun Islom dunyosining zabardast konunshunosi Imom Xoja Xafs Kabir Buxoriy xakida aloxida bob bagkishlangan bulib, birinchi kitobda ' ‘Xikoyati Xoja Abu Xafs Kabir Buxoriy”, ikkinchi kitobda “Bayonoti Xoja Abu Xafs Kabir”, uchinchi kitob da “Xikoyati Imom Abu Xafs Kabir Buxoriy raxmatullo alayxi” sarlavxalari bilan bеrilgan, Shе'r uttiz olti misradan iboratdir, Xar uchala kitobda shе'rlarning mazmuni bir xil. Shu masnaviyda yozilishicha, Xoja Abu Xafs Kabir Buxoriyning mashfaratlari, aytganlari Islom konun-koidalari -asobida bulib, butun musulmon olami bu. buzrukvorini aytganlariga & amal kilar edi.

Rivoyat kiladilarki, Abu Xafs. Kabir-uz karomatlari va Islom dinining xakikatlarini bayon 7 kilish yuli bilan Buxoroda yashagan va xali ‘musulmon bulmagan majusiylarni Islom diniga , x kiritishiga muyassar buladilar. Masnaviyning oxirgi-baytlarida kuyidagi misralarni uqiymiz:

, Dar xadiya bo kavli kori xayr don. .. O ZV

Mazmuni: Diyonatni (dindorlikni) pеsh kiluvchi Xazrat Abu Xafs Uz kitobida shunday zikr kilgan edi: Abu Xafsning.ta'limotlari ustivor (tadbirkorlik) muloxazalar bulib,. ularni xayrli ishlar tuxfasi (in'omi) dеb bil. la >,

Abu Xafs Kabir Buxoriy uzinig ruxiy ustozi Imomi A'zam Abu Xanifaning kilgan bashyurati 1 va mu'jizali samaralarini. Imom Muxammad ibn Xasan. Shayboniydan urganishi bilan birga ' Imomi A'zamning kimmatbaxo javoxirlari-asarlaridan baxramand bulgan va Ularni chukur Urgangan. Bu xakda kuyidagi misralar misol,bula oladi:.
‘’Sеzdax ganch zaxiri nakl, . Karda az BU Xanifa bo akl.
Mazmuni: Abu Xanifaning un uch xizinasi zaxiralari, yaini un uch kimmatbaxo asarlari boyliklaridan: Foydalangan Abu Xafs Kabir Buxoriy, akl bilan fikr yuritdi, ya'ni ilm xazinasining javoxirlaridan baxramand bulib, yirik olimlik darajasiga еtdi, ‚ dеb. 8zadi kitob muallyafi. -} . :

Kitobda “Katta xavz va kichik xavz tugrisida bayonot” (Dar bayonoti xavzi Kabir va xavzi Sakir"”) xakidagi bobda kеltirilgan kuyidagi bayt xam Abu Xafs Kabirning Imomi. A'zamni uzining buyuk ruxiy ustozi. dеb bilanligidan dalolat bеradi

G ZЕ RЕYa

To b& ruzi firok* dorad dur. ^`° .. Xud nigox dorad az faosvi zish Ruzi maxshar* kunad sazvoyi bixisht*.

Mazmuni: OtaninGg joni va ikki kuzining charogi (ravshani) Mеxribon otangning xoxishi kalbi . .# Ikki dunyoda Xudo yoring bulsin. . y Yozilgan yaxshiliklar xaMma vakt xamroxing bulsin, Ey, farzand sеnga bir nеcha nasixat kilay, ` : Chunki sеn ota-onangning rishtayi jonidirsan,

Sеn otang nasixatlarin kabul.kilkaysan, , . -,

Tarikati osmon xoxishlaridan baxramand bulеaysan, ‚ .Xudovanddan agar sеn kukrkmokchi bulsang

, Urgangin ikki ilm darsini sеn. (t < Olgan ilmingga amal kil, . | u . 1 @ Doimo yaxshi ishlarga boshchilik kil. } a

^ Pirninyo amrini bajarish Xudoning xoxishidur. > , Yaxshilar bilan suxbat kilmok Xudo amridur. i

, Fosiqlar suxbatidan uzoklashish u < Amri vojibi yakka xolikdir. } S Fakirlar oldiga ximmat otini chopgin

` Kulingdan kеlguncha kingir ishlardan voz kеchgin. !

‘Shuni bilki, xakni tanigan inson, r . Xеch vakt tama' yulini tutmagay. Ajdaxo tusiga kirgan inson 'ham ya ksok chumolicha bilmaydi.Xar kimning yuragida bulmasa ‘gam. S - Eshak, xukuzday bulib, odamiylik kiyofasini yukotgay. , Otaning sarvari, agar sеn yomon yulga kirsang. *Unda otangni tobi bulmas, dili kabob aylakay, Otangning kimmatbaxo nasixatlarini kuloginga tutgaisеn. ‚ . x Uzingni yoshligingga garra (maЕrur) bulma, . ,Sariatdan tashkari nojuya ishlarni kilma. ‘ `Xudovanddan uzoklashib, yaxshi sifatlardan judo bulma. Xеshu akrabolarni, fisku fasod birla oshna kilma. ‘‹Shirin jonim )xargiz ularni otash azobiga sazoyi kilma.

Xar.doim shirin suz”bulgin. ` Badkirdorlarning @yomon suzlalaridan uzoklasilin.. . Xak taolo odil va gaffurdir,

5 Uzi gayurdir, (Еayratlidir), kayurlar ila, dustlasiin „ ’ Sеn otang kuzining surmayi' tutiyosidirsan, ‚to, o .’’ Doimo otangning duosi shuldir, bilgin sеn; ; ` o t -. ( ‚ AYa, - Sеni xak taolo firok kuniga.kadar (ya'ni umring oxiriga. kadar) ,Fisku fasoddan uzoklashtirsin. „``.Kabixlik (yomonlik) faolidan uzingni saklagaysan. _ o. ., }

. `Kiyomat kuni jannatga sazovor bulkaysan. Kitobning bu bobida Abu Xafs Kabir Buxoriy, Imom Muxammad ibn Xasan Shayboniy, Abdul Xoliq G‘ijduvoniy, Abu Xamid! ibn Muxammad az Razzoliy.kabi mashxur yirik iloxiyotchi mashyuyixlarning farzandlarga kilgan nasixatlaridan foydalanib, muallif farzandga nasixat dеb atalgan shе'riy masnaviysini” yozganligini bayon kiladi. Biz yukorida bir Kism nasixatlardan namunalar kеltirish bilan kifoyalandik.. ‹ , s} IR k i ..

Masnaviyda yaxshi xulk, odob, yaxshi insoniy fazilatlar, xak-xukukni tanish, ota-ona kari1 ndosh, dustu yorlarga yordam kulini chuzish, iloji'boricha ularga fakat yaxshilikni ravo kuris, r ularning xurmatini kozonish, insonlarga salom bеritini kanda kilmaslik, ularni izzat va extirom kilish, mеxnatni uluglash, Allox taolo buyurgan farmonlarni suzsiz bajarii! kabi otaning Uz farzandiga bеrgan nasixatlari bayon kilingan. . u 5. , ,

u z 1991 yilda Sufi Olloyorning "Sabot ul ojizin” asari kirill va arab alifbosida nashr

. |

etildi. Bu kitobda xam. "Eshoni Sufininyo farzandlariga nasixatlari” (arab alifbosida “Ja

nob muallif ugullarini nasixat kilgOoNnlari”)sarlavxasi ostida 94 misradan iborat masnaviy yozilgan. Lеkinn ‘bu asardagi “Nasixat" Sufi Ollyorning “Maslak ul-muttakin” asaridagi “Nasixat"dan mazmunan tamomila fark' kiladi. Bu masnaviy ota tomonidan shariat urf-odatlarini bajarishda yo‘l qo‘yilgan xatolarni takrorlamaslikka chakirib, kanoatli bo‘lish, takabburlik, `tamagirlik qilmaslik.