Мазкур ўқув-услубий мажмуа Халқ таълими вазирлигининг 2018 йил даги

Акселерация. ХIХ аср охири ХХ аср бошларида кўп мамлакатларда болаларнинг бўйига ўсишини тезлашганлиги аниқланган. Бу ҳақдаги маълумотлар 1876 йилда матбуотда эълон қилинган. 1935 йилга келиб немис олими Р. Кох ўсиш ва ривожланишдаги содир бўлаётган тезлашувни Акселерация деб атаган. Акселерация — лотинча сўз бўлиб тезлашув деган маънони билдиради.
Акселерация ёш авлоднинг руҳан ва жисмонан тез ўсишидир. Акселерация 100 йил яъни бир аср ичида яққол кўзга ташланганлиги учун, Акселерация кенг маънода "секулярний тренд" яъни асрий тенденция дейиладиган бўлди. Сўнгги 100 йил ичида янги туғилган чақалоқларнинг бўйи 5-6 см га, кичик ва ўрта мактаб ёшидаги болаларнинг бўйи 10-15 см га, вазни эса 8-10 кг га ортди. Бундан ташқари Акселерация катта одамлар тана ўлчамларининг ортишини, одам умрининг узайишини, хайз кечроқ тугашини, рухий функциялар ва одам ривожланишидаги бошқа ўзгаришларни ўз ичига олади.
Акселерация масаласи кўпгина дунё олимларини қизиқтириб келган. Улар Акселерацияга олиб келувчи бир нечта омилларни кўрсатиб берувчи ўз гипотезаларини яратганлар. Жумладан, баъзи олимлар улътрабинафша нурларнинг кучли таъсири болаларнинг тез ўсишига сабаб бўлмоқда, десалар бошқалари эса магнит тўлқинларининг ички секреция безларига таъсирини айтадилар. Яна бирлари буни космик нурларга боғлайдилар. Оқсиллар, ёғлар, углеводлар, минерал тузлар ва витаминларга бўлган эхтиёжнинг ортиши, фан ва техниканинг олға силжиши, таълим-тарбия жараёнида янги шакл ва усулларнинг пайдо бўлиши, спорт ва жисмоний меҳнат билан шуғулланиш, генетик омилларни ҳам мисол қилиб келтирадилар. Бу омилларни биологик ва ижтимоий омиллар деб аташимиз мумкин. Демак, ўсиш ва ривожланиш мураккаб процесс бўлиб, ундаги яширин миқдор ўзгаришлари очиқдан-очиқ сифат ўзгаришлари ва кўринишларига олиб келади. Масалан, бола балоғатга ета бошлаши билан, атроф- муҳитга, борлиққа, ундаги ўзгаришларга қизиқиш билан эътибор бериши, айниқса ясли ва мактабгача ёшдаги болаларда сўз бойлигини ортишини кузатиш мумкин.
Мамлакатимизда мустақилликка эришганимиздан сўнг, болаларнинг индивидуал ўсиши ва ривожланишига катта эътибор берилмоқда, чунки болалар саломатлигини сақлаш давлат аҳамиятига эга бўлган биринчи даражали ишлардан ҳисобланади.

4.