Mazkur o’quv-uslubiy majmua orqali talabalar o‘zini-o‘zi mustaqil nazorat qilishi va bilimlarini joriy nazoratdan o‘tkazishda foydalanilishlari mumkin

«Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar» schyoti
D-t K-t

	Korxona mol etkazib beruvchilarga qarzining boshlang‘ich qoldig‘i 40000
1) Mol etkazib beruvchilarga bo‘lgan qarz uzilgan 15000	2) Mol etkazib beruvchiladanr 20000 olingan
3) Mol etkazib beruvchilarga bo‘lgan qarz uzilgan 35000
Uzilgan - hammasi (aylanma) 50000	Hisoblangan hammasi(aylanma) 20000
	Korxonaning mol etkazib beruvchilarga qarzining oxirgi qoldig‘i 10000

Bu schyotning oxirgi qoldig‘i faqat kreditli bo‘lishi mumkin, chunki korxona mol etkazib beruvchilarga bo‘lgan qarzini uzishda, mavjud majburiyatdan ortiq summani to‘lamaydi.

Schyotlarning qoldiqlari, hisobga olinadigan ob’ektlarning ko‘payishi va kamayishiga qarab, ularning har xil tomonlariga yoziladi. Schyotlarning bunday tuzilishi tasodifiy emas. O‘zining tabiatiga ko‘ra xo‘jalik mablag‘larini turlari bo‘yicha ajratish ularning manbalari bo‘yicha guruhlashga qarama qarshidir.
Shunday qilib, xo‘jalik mablag‘larining turlarini aks ettiruvchi schyotlarda hisobga olinadigan ob’ektlar qoldiqlarini va ko‘payishi debetiga, kamayishi esa kreditiga yoziladi. Mablag‘lar manbalarini hisobga olish uchun xizmat qiladigan schyotlarda qoldiqlar va ko‘payishlar kreditida, kamayishlar esa - debetda ko‘rsatiladi.
Mablag‘lar turini yoki ularning manbalarini hisobga olishga qarab, schyotlar aktiv va passivga bo‘linadi.
Mablag‘lar turlarini hisobga oluvchi schyotlar aktiv, ularning manbalarini aks ettiruvchi schyotlar esa - passiv schyotlar deb ataladi.
Barcha schyotlarda ham qoldiqlar va muomalalar yuqorida keltirilgandek aks ettiriladi. Lekin buxgalteriya hisobida qator murakkab schyotlar borki, ular o‘zlarining tuzilishlariga ko‘ra bunday oddiy tarzdan farq qiladi.
Bundaylarga xo‘jalik jarayonlari, xo‘jalik faoliyatining moliyaviy natijalari, topshiriqlarning bajarilishi hisobga oladigan schyotlar kiradi. Bu schyotlar hisobga oladigan ob’ektlarning xususiyatlarini aks ettiradi. Lekin ular ham aktiv va passiv schyotlarga mansubdir.
Schyotlardan to‘g‘ri foydalanish uchun - u yoki bu schyot yordamida qanday ko‘rsatkichlarni olish mumkinligi va unda qanday ob’ektlar hisobga olinishi zarurligini bilish maqsadida schyotlar tasniflanadi.
Schyotlarning har xil turlari xususiyatlarini bilish hisobini tashkil qilish uchun schyotlarni turkumlash zarur. Bunday schyotlarni turkumlash ikki belgi asosida tuziladi: qanday maqsadga atalganligi va tuzilishi hamda iqtisodiy mazmuniga qarab.
Schyotlarning qanday maqsadlarga tayinlanishi va tuzilishi bo‘yicha turkumlanishi, u yoki bu schyotlar, nima uchun, qanday ko‘rsatkichlarni olish uchun mo‘ljallangan va ularning tuzilishi qanday, ya’ni ularning debeti kreditining mazmuni qanday, hamda ulardagi salьdo qanday xususiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi. Ular buxgalteriya hisobida qo‘llaniladigan schyotlarning xususiyatlarini o‘rganish uchun xizmat qiladi va ularning ayrim turlari qanday xususiyatlarga ega ekanligini aniqlash imkonini beradi.
Schyotlarni iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlanishi (iqtisodiy turkumlash), schyotlarda nima hisobga olinadi, ya’ni unda qanday aniq iqtisodiy ob’ekt aks ettirilishini ko‘rsatadi va mazkur ob’ektga har tomonlama tavsif berish uchun qanday schyotlardan foydalanish kerakligini aniqlab olish imkonini beradi. Iqtisodiy turkumlash mazkur korxonada, uning xususiyatlarini hisobga olgan xolda, foydalanishi kerak bo‘lgan schyotlar ro‘yxatini belgilab olish uchun mo‘ljallangan.
Har ikkala turkumlash ham chambarchas bog‘langan o‘zaro bir-birovlarini to‘ldiradi. Schyotlarning xususiyatlarini bilish va ulardan amaliyotda to‘g‘ri foydalanish uchun schyotlarning qanday maqsadga tayinlanganligi, tuzilishi va iqtisodiy mazmunini o‘rganish kerak. Schyotlarning turkumlanishi mavjud ma’lumotlardan xo‘jalik faoliyatini boshqarishda zarur bo‘lgan ko‘rsatkichlarning xususiyatlarini (tarkibiy tuzilish turkumlanishi) va unda hisobga olinadigan ob’ektlarning iqtisodiy mazmunini (iqtisodiy turkumlanishi) aniqlab olingandan keyingina ulardan boshqaruv ishlarida to‘g‘ri foydalanish mumkin. Schyotlarni qanday maqsadlarga mo‘ljallanganligi va tuzilishi hamda iqtisodiy mazmuni bo‘yicha turkumlanishini ko‘rib chiqamiz.