Mazkur o’quv-uslubiy majmua orqali talabalar o‘zini-o‘zi mustaqil nazorat qilishi va bilimlarini joriy nazoratdan o‘tkazishda foydalanilishlari mumkin

To‘liq tannarxga mahsulot butun hajmini chiqarishga umumiy chiqimlar kiradi, solishtirma tannarxga - tovarlar va xizmatlar birligini chiqishga. Solishtirma tannarx -bu harajatlarining o‘rtacha kattalik bulib, u tula harajatlarini mahsulotning ishlab chiqarish yillik rejasini tashkil etuvchi umumiy birliklari miqdoriga bulish bilan belgilanadi
■ Takrorlash uchun savollar

1. 
   Byudjetlashtirish deganda nimani tushunasiz?
   

1. 
   Operatsion byudjetning asosiy maqsadi nimada?
   

1.2.TARQATMA MATERIAL





Korxonada byudjetlashtirish bosqichlari va uni amalga oshirish


Sanoat korxonalari bosh byudjetining pog‘onaviy tuzilmasi

Korxonaning pul mablag‘lari byudjeti ko‘rsatkichlari, ming so‘mda

Moddalarning nomi	2015 yil	Shu jumladan choraklar buyicha
		I	II	III	IV
1. Hisobot davri boshiga pul mablag‘lari	1500,0	600,0	440,0	320,0	140,0
2. Hisobot davrida pul mablag‘larining kelib tushishi	4340,0	975	1200	1200	965
shu jumladan: mahsulot (ish, xizmat) larni sotidan	4000,0	900,0	1100,0	1100,0	900,0
Asosiy vositalarni sotishdan	-	-	-	-	-
Boshqa jihozlarni sotishdan	-	-	-	-	-
qimmatli qog‘ozlar	60,0	-	30,0	30,0	-
Mulkni boshqa korxonalarga ijaraga berishdan	160,0	40,0	40,0	40,0	40,0
Olingan dividentlardan	-	-	-	-	-
Boshqa tushumlardan	120,0	35,0	30,0	30,0	25,0
Pul mablag‘lari jami (1q+2q)	5840,0	1575,0	1640,0	1520,0	1105,0
3. Hisobot davridagi jami to‘lovlar, shu jkmladan:	4550,0	1070,0	1110,0	1430,0	940,0
Xom-ashyo va materiallar sotib olishga	2000,0	400,0	500,0	700,0	400,0
Mehnat haqi xarajatlariga	1000,0	280,0	240,0	240,0	240,0
Soliqlar, yig‘imlar va chegirmalarni o‘tkazish to‘lovlariga	200,0	50,0	60,0	40,0	50,0
Mamuriy xarajatlarga	800,0	200,0	150,0	300,0	150,0
qurilish xarajatlariga	450,0	100,0	100,0	150,0	100,0
Uskunalar va nommodiy aktivlar sotib olishga qilingan xarajatlarga	100,0	40,0	60,0	-	-
qimmatli qog‘ozlar muomalalari bo‘yicha xarajatlarga	-	-	-	-	-
Boshqa to‘lovlarga	150,0	80,0	-	20,0	50,0
4. Pul mablag‘larining etarliligi (etishmovchiligi) (1q+2q-3q)	1290,0	505,0	530,0	90,0	165,0
5. Kredit va boshqa qarzlar olish	-	-	-	-	-
6. Kreditlar va boshqa qarzlarni qaytarish	100,0	100,0	-	-	-
7. Hisobot davri oxiriga pul mablag‘lari qoldig‘i (4q-6q)	1190,0	405,0	530,0	90,0	165,0

1.3.KEYS-STUDY
Misol. «Kibiryo» ishlab chiqarish firmasining kelgusi yil uchun byudjet (reja) tuzish bo`yicha quyidagi ma`lumotlar mavjud.

1. 
   Firma ikki hil mahsulot ishlab chiqaradi:
   

A. Moy nasosi
B. YOnilg`i nasosi

2. 
   Quyidagi normativ ma`lumotlar mavjud:
   

A. Materiallar bahosi va bir kishi-soat uchun ish haqi: a) latun 1kg –1s. 20t. b) alyumin 1kg – 2s. 60t. v) ishchilarning asosiy ish haqi – 1soati – 2s. 05t.
B. Mahsulot birligiga ketadigan normativ xarajatlar

Materiallar turlari	Moy nasosi	YOnilg`i nasosi
1. Latun 1kg	12	12
2. Alyumin 1kg	6	8
3. Tayyor mahsulot birligiga mehnat xarajatlari, soat	14	20

V. Mahsulot ishlab chiqarish bo`yicha ma`lumotlar

Ko`rsatkichlar	Moy nasosi	YOnilg`i nasosi
1. Sotilgan mahsulot xajmi	5000	1000
2. Bir donasining narxi, so`m	105-40	164-00
3. Davr oxiriga qoladigan zaxira, dona	1100	50
4. Davr boshiga bo`lgan zaxira, dona	100	50
5. Davr oxiriga qoladigan zaxira, so`m	8670	5810

G. Ombordagi asosiy materiallar

Ko`rsatkichlar	Latun	Alyumin
1. Davr boshiga zaxiralar, kg	5000	5000
2. Davr oxiriga zaxiralar, kg	6000	1000

3. 
   Umumishlab chiqarish xarajatlar ma`lumoti, so`m
   

1. YOrdamchi materiallar	30000
2. Egri ish haqi	70000
3. Boshqa to`lanmalar	25000
4. Energiya (o`zgaruvchan qismi)	8000
5. Xizmatlar (o`zgaruvchan qismi)	20000
6. Amortizatsiya	25000
7. Mulk solig`i	4000
8. Mulk sug`urtasi	500
9. Supervayzerlar ish haqi (bo`lim boshliqlari)	20000
10. Energiya (doimiy qismi)	1000
11. Xizmat ko`rsatish (doimiy qismi)	4500
Jami	208000

3. 
   Tijorat va ma`muriy xarajatlar, so`m
   

1. Komission xarjatlar	70000
2. Reklama	3000
3. Savdo xodimlarining ish haqi	10000
4. Transport xarajatlari	5000
5. Xizmatchilar ish haqi	10000
6. YOrdamchi materiallar	1000
7. Ma`muriy xodimlar ish haqi	21000
8. Boshqa xarajatlar	5000
Jami	75000

Vazifa: Quyidagi 9 qadam bo`yicha byudjet tuzilsin:

1-qadam. «Sotish byudjeti»
2-qadam. «Ishlab chiqarish byudjeti»
3-qadam. «Asosiy materiallar byudjet»
4-qadam. «Ish vaqti byudjeti»
5-qadam. «Ustama xarajatlar byudjeti»
6-qadam. «Zaxiralar byudjeti»
7-qadam. «Ishlab chiqarish tannarxi byudjeti»
8-qadam. «Tijorat va ma`muriy xarajatlar byudjeti»
9-qadam. «Foyda byudjeti»

1-qadamni echish uchun quyidagi jadval to`ldirilsin:

Sotish byudjeti

Ko`rsatkichlar	Birlik	Narxi, so`m	Sotish summasi
1. Moy nasosi
2. YOnilg`i nasosi
Jami

2-qadam bo`yicha quyidagi jadval to`ldirilsin:

Ishlab chiqarish byudjeti.

Ko`rsatkichlar	Moy nasosi	YOnilg`i nasosi
1. Reja bo`yicha sotish xajmi, dona
2. Davr oxiriga tayyor mahsulot qoldig`i
3. Umumiy ehtiyoj, dona
4. Davr boshiga qolgan qoldiq, dona
5. Ishlab chiqarish dasturi umumiy ehtiyoj minus davr boshiga qolgan qoldiq
6. Davr boshiga qolgan qoldiqqa ehtiyoj

3-qadamni o`z navbatida ikki qadamga bo`lib echamiz:
3a-qadam. Asosiy materiallar byudjeti
3b-qadam. Asosiy materiallar bo`yicha boshqa ma`lumotlar

3a-qadam bo`yicha quyidagi jadval to`ldirilsin

Asosiy materiallar byudjeti (ishlab chiqarish ehtiyoji)

Ko`rsatkichlar	Latun	Alyumin
1. Moy nasosi
2. YOnilg`i nasosi
3. Asosiy materiallarga bo`lgan umumiy ehtiyoj, kg
4. 1kg narxi, so`m
5. Umumiy summasi, so`m
Jami

3b-qadam bo`yicha quyidagi jadval to`ldirilsin

Ko`rsatkichlar	Latun	Alyumin	Summa
1. Asosiy materiallarga bo`lgan umumiy ehtiyoj
2. Davr oxiriga rejalashtirilgan qoldiq
3. Umumiy ehtiyoj, kg
4. Davr boshiga qoldiq, kg
5. Zaruriy ehtiyoj, kg
6. 1kg narxi, so`m
7. Jami, so`m

4-qadam bo`yicha quyidagi jadval to`ldirilsin:

Ish vaqti byudjeti

Ko`rsatkichlar	Ishlab chiqariladi, dona	Bir birlikka sarflanadigan vaqt, soat	Jami soat	Bir soatning mehnat xarajatlari	Jami mehnat xarajatlar, so`m
1. Moy nasosi
2. YOnilg`i nasosi
3. Jami

5-qadam bo`yicha quydagi ma`lumotlar keltirilsin (104000 ish soatiga)

Ustama xarajatlar

Xarajat moddalari	Summa
O`zgaruvchan ustama xarajatlar
1.
2.
3.
4.
5.
Jami ustama xarajatlar (o`zgaruvchan)
Doimiy ustama xarajatlar
1.
2.
3.
4.
5.
Doimiy ustama xarajatlar
Hamma ustama xarajatlar

1 soat ish vaqtiga to`g`ri keladigan ustama xarajatlar______so`m
6-qadamni bajarish uchun quyidagi jadval tuzilsin:
Zaxiralar byudjeti

Ko`rsatkichlar	Son, kg	1kg narxi, so`m	Summa, so`m	Jami
1. Asosiy materiallar: a) Latun b) Alyumin Jami
2. Tayyor mahsulot: a) Moy nasosi b) YOnilg`i nasosi Jami

6-qadam bo`yicha mahsulot birligiga qilinadigan xarajatlar topilsin. Buning uchun quyidagi jadval tuzilsin:

Tayyor mahsulot uchun qilinadigan xarajatlar hisob-kitobi

Xarajat moddalari	1kg yoki 1 ish soati xarajatlari, so`m	Mahsulot birligiga sarflanadigan norma xarajatlari
		Moy nasosi		YOnilg`i nasosi
		son	summa	son	summa
1. Latun
2. Alyumin
3. Asosiy ish haqi
4. Umum ishlab chiqarish xarajatlari
Jami

7-qadam bo`yicha quyidagi jadval tuzilsin:

Ishlab chiqarish tannarxi byudjeti

Xarajatlar	Qadamlar
	Qadam №	summa
1. 2001 yil 31 Dekabrga qoldiq
2. Asosiy materiallar
3. Ishlab chiqarish ishchilarining asosiy ish haqi
4. Umum ishlab chiqarish xarajatlari
5. Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi
6. Sotishga tayyor bo`lgan mahsulotga qilingan xarajatlar
7. 2002 yil 31Dekabrga qolgan tayyor mahsulotlar
8. Sotilgan mahsulot tannarxi

8-qadam bo`yicha quyidagi ma`lumotlarni yig`ing:

Tijorat va ma`muriy xarajatlar byudjeti

Xarajatlar moddalari	Summa
Tijorat xarajatlari
1.
2.
3.
4.
Jami tijorat xarajatlari
Ma`muriy xarajatlar
1.
2.
3.
4.
Jami ma`muriy xarajatlar
Tijorat va ma`muriy xarajatlar jami