O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA
MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND QISHLOQ XO’JALIGI INSTITUTI
Oliy matematika va axborot texnalogiyalari kafedrasi.
Qishloq xo’jaligida menejment fakulteti
Mavzu:Operatsion tizimlar va ularning turlari
Bajardi: Omonqulov E.
Tekshirdi: Kudratov A.
Samarqand 2016
Operatsion tizimlar va ularning turlari.
Reja:
1. Operatsion muhit haqida tushuncha.
2. Operatsion tizim.
3. Operatsion tizimning turlari.
Operatsionmuhit
Amaliy
dasturlarni
ishlab
chiqish
va
ular
bajarilishinita‟minlaydiganvositalarmajmuasi. Operatsion muhit operatsion
tizim,
dasturiy
ta‟minot,amaliydasturlarinterfeyslari,tarmoq
xizmatlari,
ma‟lumotlar bazalari vadasturlash tillaridaniborat.
Operatsiontizim
1.
Kompyuter
resurslarini
va
ma‟lumotlarni
muvofiqlashtiradiganvaboshqaradigandasturiy ta‟minotningasosiyqismi yoki,
dasturlarningbajarilishiniboshqaradiganva
tizimningresurslarinitaqsimlash,rejalashtirish,kirish-chiqishni
vama‟lumotlarni
boshqararish
kabivazifalarnita‟minlaydigandasturiyvosita.
Garchandoperatsiontizimlarko„proqdasturiy
bo„lsalarham,biroq,qismanapparatvositalari
qo„llanishihammumkin.Operatsiontizimlarningasosiyvazifalariga:
-
fayl
tizimini
boshqarish
(yozish,
o„zgartish,
fayllardannusxako„chirish,erkinfoydalanishni nazoratqilish);
- dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni
diskdan tezkor
xotiraga yuklash, yashirin xavfli ta‟sirni tutib olishvah.q.);
- xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, ma‟lumotlarbutliginazorativah.k.);
-foydalanuvchi bilanmuloqot (klaviaturadan, sichqonchadan buyruqlarni o„qish,
axborotni ekranga,printergachiqarishvah.k.)kiradi.
Bundantashqarioperatsiontizimlar,
kompyuterlarniturlirusumdagitarmoqlardan–
mahalliy
tarmoqlardanglobalkoorporativ
tarmoqlargacha,shujumladan,Internettarog„idan erkin foydalanishni
boshqaradi.
Operatsiontizimgamisollar-MS-DOS,Linux,
UNIX,Windows,Solarisvaboshqalar.
Keling ularning ayrimlariga qisqacha to‟xtalib o‟tsak:
MS-
DOSoperatsion(amaliy)tizimi.Microsoftkorporatsiyasitomonidantaklifqilingan
operatsion tizim. MS-DOS ning birinchi rusumi 1981 yilda paydo
bo„lgan.
Avvalambor,Microsoftkompaniyasitomonidan
IBMuchunishlabchiqilganMS-DOS,IBM-
uyg„unkompyuterlaruchunstandartoperatsion
tizimdir.
MS-DOS16-xonali
operatsiontizimi bo„lib, uko„pfoydalanuvchili vako„pmasalali maromlarniqo„llab-
quvvatlay olmaydi.Operatsion
tizimning
muhim
xususiyatlaridan
biri
mutaxassis bo„lmagan foydalanuvchilarga amaliy jarayonlarnibajarishning
qulay shakllarinitaqdimqilsa,mutaxassislarga dasturiyta‟minotni ishlash
uchun yaxshiasos taqdim qiladi. MS-DOS kataloglar shajarasini tashkil qiladi,
taraqqiy etgan buyruqlar tiliga ega. MS-DOS amaliy jarayonlar, fayllar va
tashqiqurilmalarbilansamaraliishlayoladi.
Linuxoperatsion(amaliy)tizimi.O„zagiUnixoperatsiontizimiasosidaishlang
an,
tarmoqoperatsiontizimi.Linuxilkbor1991yiliLiniusTorvaldstomonidan
chiqarilgan.
Linuxning
muhim
xususiyatlaridan
biri
–
u
bepuldasturiyta‟minotFondidoirasida,GNU oshkora litsenziyasiga ko„ra bepul
tarqatiladi.
Asosan,Internetdavaintratarmoqlardaserverlar
yaratishuchunqo„llanadi.
UNIXoperatsion(amaliy)tizimi.Belllaboratoriyasitomonidanyaratilgantarm
oq operatsion tizimi. Ilk bor UNIX operatsion tizimi Bell Laboratory tomonidan
1969
yili
taklif
qilingan,
azaldan
tarmoqlarda
ishlatish
uchunmo„ljallanganedi.HozirgikundaUNIX,
Si
tilida
yozilgan
ko„pfoydalanuvchili vako„pmasalalioperatsiontizim.Tizimningbosh tarkibiy
qismi
bo„lib
mikroo„zak
hisoblanadi.
Uningichigatarmoqlararouzatishniboshqarish bayonnomasini/ bajaruvchi
modul
joylashtirilgan.
UNIX
operatsion
tizimi
bir
qanchaijobiyxislatlargaega,ulardanbirinchi navbatdaquyidagilarniko„rsatishzarur:
-amaliydasturlarni
birturdagi
kompyuterdanboshqaturdagisigako„chiribo„tkazaolish;
-
ma‟lumotlarni
tarqoq
ishlovini
bajarish
imkoniniberadigantarmoqxizmatlariningkeng yig„masi;
- bir vaqtning o„zida turli xildagi fayl majmualariningmavjudbo„lishi;
- yuz berayotganishlov jarayonlarini
foydalanuvchilartomonidanrejalashimkoni;
- RISC protsessorlaribilanyaxshi uyg„unlashuvi;
-
xar
xil
ishlab
chiqaruvchilar
tomonidan
taqdim
qilinganmahsulotlarniosonishlatish;
-rivojlanishvakengayishuchunochiqlik;
UNIXsuperkompyuterlari,ishchi-stansiyalarva
maxsusshaxsiykompyuterlardakengishlatiladi.
UNIXWareoperatsion(amaliy)tizimi. UNIX
operatsion
tiziminingNovell korporatsiyasi tomonidan ishlabchiqilgan rusumi.
UNIXWare tizimi birinchi navbatda NetWaretarmoqlaridaishlatishuchun
yaratilgan.Shu bilan birga, bu operatsiontizimining muhitida hududiy
tarmoqlarning
bayonnomalari
ham
bajariladi.
UNIXWare
oddiygrafikinterfeysgaega.Bu32-xonalitizim«ish stoli» deb ataluvchi muhitda
ishlaydi. UNIXWare ko„pmasalali, ko„pfoydalanuvchili, ko„poqimlitizimdir.
Solarisoperatsion(amaliy)tizimi.SUN
Microsystems
korporatsiyasi
tomonidantaklif qilingan UNIX operatsion tizimining rusumi. Solaris
simmetrik multiprotsessorli ishlovbajaradi, tasvirlarbilanishlash
vositalariga
ega, ma‟lumotlar xavfsizligini ta‟minlaydi. Tizim Internet tarmog„i, elektron
pochta,
shujumladan,
nutqiypochta,faksimil
aloqabilano„zaroishlayoladi.Yuqoriunumva
masshtablanuvchilikxususiyatlarigaega.
Windowsoperatsion(amaliy)tizimi.Microsoft korporatsiyasi tomonidan
shaxsiy
kompyuterlar
uchun
taklifqilingan
operatsion
tizimlaroilasi.Windowstizimiko„pmasalaliva
ko„poqimlibo„lib,qulaygrafikinterfeysbilan tavsiflanadi, virtual xotiraning
boshqaruvini taqdim qiladi va ko„pgina tashqi qurilmalarni qo„llab-
quvvatlaydi.Windowsni ishlatib, foydalanuvchi birdaniga bir necha amaliy
jarayonlar bilansamarali ishlashimkoniyatiga egabo„ladi.
Dunyoda
90%
gayaqin kompyuterlarWindowsoperatsiontizimi boshqaruvidaishlaydi.
Windows95 operatsion(amaliy)tizimi.Windows 95 aloqa va muloqot
uchun ishlab chiqilgan birinchi operatsion tizimdir.Ilk bor1995yilning24
avgustidachiqarilganMicrosoft korporatsiyasining operatsion tizimi, amaliy
tizimi.
Windows
95
o„zining
imkoniyatlariga
ko„rao„zidanavvalgiWindows3.1.operatsion tizimi, amaliytizimini ancha ortda
qoldirgan. Foydalanuvchiningyangi interfeysigaqo„shimcha ravishda, Windows
95 o„zichiga ko„pgina
muhimangitdankiritilgan
funksiyalargaega.U,32-
xonaliqo„llanmalarni quvvatlaydi, bu esa, maxsus shu operatsion tizim uchun
yaratilgan qo„llanmalar yanada tezroq ishlashini anglatadi. Shu bilan birga,
Windows 95, Windows va DOSning eski qo„llanmalarini bajara oladi.
Windows 95da,DOSdagiasosiyxotira640Kvafaylnomining uzunligi 8 belgi
bo„lishi kerakligi kabi cheklovlarbekorqilingan.
Windows98
operatsion(amaliy)tizim.Azalda,bu
operatsiontizimniMemphis,so„ngra Windows 97 deb ataldi, ammo Microsoft
kompaniyasi,operatsiontizimmuddatida,1997 yilda tayyor bo„lmaganligi
sababli,
uning
nominio„zgartirishgamajburbo„lgan.Windows98ko„pginayangitexnologiyalarni
quvvatlash imkonini beradi,shujumladan, FAT32,AGP, MMX, USB, DVD va
ACPItexnologiyalarniham. Uning engsezilarli xossasi bo„lib, veb- brauzer
(Internet Explorer)ni operatsion tizim bilan uyg„unlashtiruvchi, «Faol ish
stoli» (ActiveDesktop)tushunchasibo„ladi.
Windows2000operatsion(amaliy)tizimi.MicrosoftWindowsoperatsiontizi
mlari safidagi mahsulot, Windows NT operatsion tizimi, amaliy tizimining
takomillashtirilgan rusumi. Windows 2000ni ko„pincha W2K
shaklidabelgilanadi.Windows2000operatsion
tizimi,amaliytiziminingto„rtrusumibor:
Professional–stoldagivamobiltizimlaruchun
operatsion
tizim.
Qo„llanmalarni ishlatish, Internet bilan ulanish, fayllar, printerlar va tarmoq
resurslaridan erkin foydalanish uchun ishlatiladi.
Server
– veb-server sifatida ham, mahalliy
tarmoqserverisifatidahamishlatiladi.
Advanced Server – biznes-qo„llanmalar va elektron tijorat uchun
ishlatiladi.Windows2000Server standart
rusumidan
yuqorimasshtablanuvchanlik
va
erkin
foydalanish
qulayligibilanajralibturadi.
DatacenterServer–yuqoritezlikdaishlaydigan, katta hajmdagi ma‟lumotlarga
ishlov berishtalab qilinadigan kompyuter tarmoqlarida
foydalanishuchunyaratilgan.
WindowsCE operatsion(amaliy)tizimi.Microsoft Windows operatsion
tizimi, amaliy tizimining mobil PDA(personaldigitalassistants)ga
o„xshash
kompyuterlar
uchun,
qisqartirilganrusumi,WindowsCEninggrafik
interfeysiWindows95gao„xshash.
WindowsNT operatsion(amaliy)tizimi.Windows New Technology
(Windows ningyangi texnologiyasi) 32-bitli operatsion tizim bo„lib, Microsoft
korporatsiyasi tomonidan Windows95vaMS-DOSlarningo„rnigataklif
qilingan.WindowsNTningauditoriyasi,kuchli
operatsiontizimgatalabibo„lgan,
foydalanuvchilarning
eng
qiziquvchan
10%
qismidir.
WindowsNTningasosiyustunliklari quyidagilardir:
-funksionaluyg„unlik;
-mobillik;
-masshtablanuvchanlik;
-tizimningboshqarilishi;
-ochiqinterfeys;
- sanoatstandartlariniquvvatlash.
Windows NT ning ikki rusumi mavjud: Windows NT Server,
tarmoqlarda serversifatida ishlash uchun va Windows NT
Workstationalohidayokimijozishstansiyalari uchun ishlangan.
WindowsXPoperatsion(amaliy)tizimi.Microsoftkorporatsiyasitomonidan2
001yildataqdim qilingan operatsion tizim. Microsoft, Windows XPni Windows
95 chiqarilgandan buyonengmuhimdasturiymahsulotdebatadi. Windows XP,
Windows 2000ning o„zagida qurilganbo„lib,yangitashqiifodagavagrafik
interfeysga ega. Windowsningavvalgi
rusumlariganisbatano„zaroyuqoribarqarorlikvaishonchliliknimujassamlashtirgan.
Windows XPning ikki rusumi mavjud: Home va Professional. Microsoft
har ikkala rusumning mobilligigakattae‟tiborqaratdi,shujumladan, qo„shdi.
Simsiz
tarmoqlarga
ulanish
uchun
“plug-and-
play”vositasiniham,WindowsXpda«XP»«eXPerience»nianglatadi.
FOYDALANILGAN SAYTLAR
1. Google.com
2. Yandex.ru
3. Ziyonet.uz
4. Arxiv.uz
5. Wikipedia.org
Do'stlaringiz bilan baham: |