Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti

2. Ijara shartnomasi. Omborxonalar va turar joylar asbob uskunalar va boshkalarni ijaraga olishda bir tomonga karashli mol-mulkdan, ikkinchi tomonning vaktincha foydalanilishi yuzasidan kelishuv va uzaro majburiyatlar ijara shartnomasi bilan rasmiylashtiriladi.
Ijara shartnomalari ikki korxona, tashkilot urtasida, shuningdek, korxona tashkilot bir tomon va xukukiy shaxs ikkinchi tomon bulib xam tuzilishi mumkin.
Ijara shartnomasi mazmuniga kuyidagi zaruriy kismlar kiradi:
1.SHartnoma mazmuni va ijaraga olinayotgan mol-mulkning tavsifi;
2.Ijara muddati;
3.Ijara muddatlari;
4.Ijara va xisob-kitob tarkibi.
Bulardan tashkari shartnomalar uchun xos bulgan zaruriy kismlar (tomonlarning adreslari, imzo, muxrlari kushimcha shartlar) aks etdiriladi.
3.Tulik moddiy jaobgarlik xakida shartnoma. Pul mablaglari va moddiy - tovar boyliklarini saklash uchun ma’sul bulgan shaxslar bilan tulik shaxsiy modiy javobgarlik xakida yozma shartnoma tuziladi. Tulik moddiy javobgarlik xakidagi yozma shartnomalar korxona bilan 18 yoshga tulgan va bevosita moddiy boyliklarni saklash, kabul kilish va tarkatish, tashish bilan boglik ishlarni bajaruvchi yoki shunday lavozimni egallab turgan shaxslar urtasida tuziladi. Bu shartnomaga kura, moddiy javobgar shaxs uzi kabul kilib olgan moddiy boyliklar uchun tulik moddiy javobgarlikni uz zimmasiga oladi va ularni kabul kilish, saklash, tarkatish va xisobga utkazish yuzasidan belgilangan koidalarga rioya kilish majburiyatini oladi. Korxona esa moddiy javobgar shaxslarga unga ishonib topshirilgan kimmatbaxo buyumlarning saklanishini ta’minlovchi kulay sharoitlar yaratib berishni zimmasiga oladi. SHartnomaning zaruriy kismlari 10 ta.
4. Mexnat shartnomasi. Mexnat shartnomasi - mexnatkashlar bilan korxona muassasa, tashkilot, firma xamda xususiy tadbirkorlar urtasida tuziladigan bitim. Bunga kura, mexnatkashlar muayyan ixtisos, malaka yoki lavozimga oid ichki mexnat tartibiga buysungan xolda bajarishni uz zimmasiga oladilar. Korxona, firma esa mexnat konunlarida, jamoa shartnomasida va tariflarning uzaro bitimida kuzda tutilgan ish xakini mexnatkashlarga tulab turadi va mexnat sharoitini ta’minlab berish majburiyatini uz zimmasiga oladi. Xususiy tadbirkorlik bilan shugullanayotgan fukarolar bilan xam mexnat shartnomasi tuzilishi mumkin.
Mexnat shartnomasi fukarolik xukukiy shartnomalaridan (ijara, jamoa pudrati, oilaviy pudrat, shaxsiy pudrat, mualliflik shartnomasi mexnatning natijasiga karab xak tulashdan) fark kiladi.
Davlatimiz xar bir fukaro mexnatiga uning mikdori va sifatiga belgilangan minimumdan past bulmagan mexnatga karab xak tulashni ta’minlab beradi.
Mexnat shartnomasining kushimcha shartlari korxona muassasa, tashkilot, firmaning imkoniyatiga karab turlicha bulishi mumkin. Jumladan kushimcha shartlar xodimga yotokxonadan joy berilishi, ishga transport bilan katnash tugrisida, bolalarni maktabgacha bolalar muassasasiga joylashtirish, ishga kabul kilish vaktida dastlabki sinov belgilash, yangi kasbga urgatish xodimga boshka biror ishda ishlashga ruxsat berish va xokazolar bulishi mumkin. Mexnat shartnomasining kushimcha shartlari konunlarga xilof bulmasligi lozim. Mexnat shartnomasi ogzaki yoki yozma shaklda tuzilishi mumkin. U odatda fukarolar va ma’muriyat urtasida ogzaki kelishuv tarzida tuziladi.
Mexnat bitimi shartnoma turlaridan biri bulib, u orkali muassasalar bilan ularning xiobida turmaydigan xodim(lar) urtasidagi uzaro munosabatlar rasmiylashtiriladi. Xodim (ishchi) anik bir ishni bajarishni zimmasiga oladi, muassasa esa ish xakini tulash va shu ishni bajarish uchun sharoit yaratib berish majburiyatini oladi.
Ayrim xollarda korxona xisobida turuvchi xodimlar bilan xam mexnat bitimi tuziladi. Bunda xodimlar bevosita uz asosiy vazifalarini doirasiga kirmaydigan ishni bajarish majburiyatini oladilar (ma’ruza ukish, farroshlik). Mexnat bitimi asosida xak tulash korxonaning xisobdan tashkari (shtatsiz) xodimlar uchun tasdiklangan ish xaki fondi xisobiga amalga oshiriladi.
Mexnat bitimi ikki nusxada tuziladi. Bir nusxasi bajaruvchi(lar)ga beriladi, ikkinchisi esa xisob bulimi yoki boshka tarkibiy bulinma xujjatlar yigmasida saklanadi.