Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

12 -MAVZU.
Mol etkazib beruvchilar, pudratchilar, xaridor va buyurtmachilar 
bilan hisob-kitoblar hisobi 
Reja: 
12.1. Mol etkazib beruvchilar bo‘ladigan hisob-kitoblar hisobi 
 
 
12.2. Хaridorlar bilan bo‘ladigan hisob-kitoblar hisobi 
12.3. Hisobdor shaxslar bilan bo‘ladigan hisob-kitoblar hisobi 
 
 
12.4. Kredit operatsiyalari bo‘ladigan hisob-kitoblar hisobi 
 
12.1. Mol etkazib beruvchilar bo‘ladigan hisob-kitoblar hisobi 
Debitor qarz har doim boshqa tashkilotlarning aktivlariga qilingan da’vo bo‘lib hisoblanadi. 
Debitor qarzi bilan bog‘liq bo‘lgan asosiy buxgalteriya operatsiyalari bo‘lib tan olish va baholash 
hisoblanadi. Debitor qarzlarini undirib olish imkoniyati – bu debitor qarzlarini o‘lchash va ularni 
hisobotiga ta’sir qiluvchi asosiy masaladir. Undirib olish imkoniyati qarz aks ettirilganligiga (tan olish 
tamoyili) va uning summasiga (baholash tamoyili) ta’sir qiladi. Buxgalteriya hisobi Milliy 
andozasining 2-soniga binoan xo‘jalik yurituvchi subektga daromadlarning kelib tushish ehtimoli 
bo‘lsa, ular alohida aks ettiriladi. 
Turli debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar quyidagi hollarda vujudga keladi: korxonaning 
o‘zidan yoki uning mehnat jamoasi a’zolaridan ijro varaqalariga asosan pul undiriladigan bo‘lsa; 
kommunal xizmati, turar joy haqi, turar joy bo‘lmagan xonalarni ijara haqlari bo‘yicha; mehnat jamoasi 
a’zolarining buyrug‘i bilan Xalq banki va boshqa joylarga pul o‘tkazish bo‘yicha. Da’volar va 
korxonaga etkazilgan moddiy zararlarni undirish bo‘yicha hisob-kitoblar 4860 «Da’volar bo‘yicha 
olishga doir schyotlar», 4730 «Xodimlarning moddiy zararni qoplash bo‘yicha qarzlari» schyotlarida 
hisobga olinadi. 
Bundan tashqari, turli debitorlar tarkibida moliyalanadigan va operativ lizinglar bo‘yicha 
olinadigan to‘lovlar, olinadigan foizlar va dividendlar, royalti va gonorar bo‘yicha olinadigan schyotlar 
va boshqa shaxslarning qarzlari (joriy qismi) hisobga olinadi. Bu operatsiyalarning hisobi 4800 «Turli 
debitorlar qarzlarini hisobga oluvchi schyotlar» schyoti tarkibidagi tegishli (4810, 4820, 4830, 
4840,4850,4860 va 4890) schyotlarda aks ettiriladi. 
Korxonaning turli kreditorlardan bo‘lgan qarzlari tarkibiga moliyalanadigan va operativ lizinglari 
bo‘yicha to‘lanadigan summalar, to‘lanadigan foizlar, royalti va gonorarlar bo‘yicha qarzlar, da’volar 
bo‘yicha to‘lanadigan schyotlar, hisobdor shaxslardan bo‘lgan qarzlar va boshqa majburiyatlar kiradi. 
Bunday operatsiyalarning hisobi 6900 – «Turli kreditorlarga bo‘lgan majburiyatlarni hisobga oluvchi 
schyotlar» schyoti tarkibidagi tegishli (6910, 6920, 6930, 6940, 6950, 6960, 6970 va 6990) schyotlarda 
aks ettiriladi.