Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

 
 
9.2.Hisob registrlarining turkumlanishi va shakllari. 
Tashqi ko’rinishiga
qarab hisob registrlari buxgalteriya daftarlari, kartochkalar va bo’sh varaqlar 
(vedomostlar)shaklida bo’ladi. 
Buxgalteriya daftarlarida barcha betlar kitob ko’rinishida raqamlangan va muqovalangan bo’lishi 
kerak. Daftarlardagi betlar yozuvlar boshlanmasdan oldin raqamlanadi. Oxirgi betning orqa tomonida 
bosh buxgalterning imzosi yoki shunga huquqi bo’lgan shaxsning imzosi bilan quyidagi yozuv qilinadi: 
«Ushbu daftarda hammasi bo’lib bet (varaq) raqamlangan». Daftar juda katta bo’lib, unda hisobga 

---

64 
olinadigan obyektlar soni ko’p bo’lgan taqdirda, mundarija tuziladi, zarur bo’dgan hollarda esa alifbo 
tartibida obyektlarning ro’yxati tuziladi.
Kartochkalar kartoteka deb nomlanadigan maxsus qutichada saqlanadi. Kartoteka, undan 
foydalanishni yengillashtiradigan, qator kataklardan iborat bo’ladi. 
Buxgalteriya hisobining har xil shakllarida turli registrlardan foydalaniladi. 
Kartochkalarning tik turishini ta’minlash uchun tirkama sifatida temir plastinkalaridan 
foydalaniladi. Kartochkalar shu kartochkalarning hajmiga qarab tayyorlangan kortonli (sellofanli) 
varaqlar yordamida guruhlanadi (ajratiladi). 
Kerak bo’lgan kartochkani tezlik bilan topish uchun kerakli shrift, alifbo harflarni yoki boshqa 
belgilar qo’yiladi. Ular bo’luvchi moslama yoki uning tepasidagi joyga ilib qo’yiladi. Kartochkalar 
ochilayotganda, ular maxsus reyestrlarga yozib qo’yiladi va shu bilan ularning saqlanishi ta’minlanadi. 
Hisobot yili tugagandan va balans tuzilgandan keyin daftarlar, kartochkalar va bo’sh qog’ozlar 
(vedomostlar) har bir schyot bo’yicha yakun chiqarish hamda qoldiq summasini yozib qo’yish yo’li 
bilan yopiladi. 
Daftarlar, kartochkalar va registrlarda ayrim varaqlarning o’zaro biriktirilishining turli darajada 
bo’lishi ulardan foydalanishning xususiyatlarini belgilab beradi. Masalan, kartochkalar va bo’sh 
varaqlar har qanday darajada ham guruhlanishi mumkin, ularga qilinadigan yozuvlar maxsus hisoblash 
mashinalarida amalga oshiriladi. Kartochkalarning mazkur massivlari alohida xar xil bo’sh varaqlarga 
yozishda hisob bilan bog’liq bo’lgan mehnatni ajratib olish mumkin. Boshqa tomondan, kartotekadan 
yoki registordan har qanday varaqni bemalol olinishining imkoniyati ulardan ayrimlarining 
yo’qolishiga, bir kartochkaning (varaqning) boshqasiga almashtirib qo’yilishiga, undagi biror bir 
yozuvning o’zgartirib qo’yilishi va boshqa shu kabilarga olib kelishi mumkin. 
Shu bilan bir vaqtda varaqlarning daftarlarda mustaqkam biriktirilganligi zamonaviy hisoblash 
texnikasidan foydalanishni qiyinlashtiradi. Shuning uchun talab qilingan joylarda, ayrim varaqlarni 
turli tartibda guruhlash va hisobli ro’yxatga olish mashinalar yordamida amalga oshiriladi, daftardan 
hisobga olishda foydalanib bo’lmaydi. 
Hisobda u yoki bu registrlarning shaklida daftardan, kartochkadan yoki bo’sh varaqdan foydalanish 
ularning xususiyatlari bilan belgilanadi.