Maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot insti­tuti

11-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI
Meva-sabzavotlar saqlashning iqtisodiy samaradorligini aniqlashni o‘rganish


Ishning maqsadi. Talabalarda meva va sabzavotlarni saqlashning iqtisodiy samaradorligini hisoblash ko‘nikmasini shakllantirish.
Ma’lumki meva va sabzavotlarni saqlash iqtisodiy jihatdan samarali soha hisoblanadi, chunki meva va sabzavotlar yilning muayyan mavsumidagina etishtiriladi. Xalqni mazkur mahsulotlarga bo‘lgan talabini mavsumdan tashqari muddatlarda ham qondirib turishda esa saqlash va birlamchi ishlov berish omborlarining ahamiyati beqiyosdir.
Mahsulotlar omborlarda saqlanganda mahsulot narxi yangi mavsum mahsulotlari pishib etilgunga qadar muayyan o‘lchamlarda ortib boradi. Bu esa saqlash omborlarining rentabelligini yanada oshiradi.
Mahsulot saqlash bilan bog‘liq harajatlarni quyidagicha guruhlashtirish mumkin:

1. 
   Ombor va uskunalar ammortizasiyasi harajatlari.
   
2. 
   Ombor va uskunalarni joriy ta’mirlash harajatlari.
   
3. 
   Ish haqi harajatlari.
   
4. 
   Elektr energiyasi, yoqilg‘i va boshqa materiallar harajatlari.
   
5. 
   Mahsulotning tabiiy kamayishi.
   

Ombor va uskunalar ammortizasiyasi ularning balans qiymatidan foizlarda hisob qilinadi. Binobarin, temir-beton karkasli, tosh devorli yoki yirik blokli devorga ega kapital omborlar ammortizasiyasi 2,5-2,8% ga teng. Yog‘och omborlar ammortizasiyasi 5-7%, ventilyasiya tizimi – 12%, yuklash-tushirish transportyorlari – 20-27% va konteynerlar ammortizasiyasi 12,5%.
Misol uchun, 2000 t sig‘imli meva-sabzavot omborining balans qiymati 50 000 000 so‘m bo‘lsa, uning yillik ammortizasiyasi (50 000 000 x 2,8) : 100  1 400 000 so‘m bo‘ladi. U holda har bir tonna mahsulot uchun 1400000 : 2000 t  700 so‘m.
Ish haqi fermer xo‘jaliklarida umumqabul qilingan me’yor asosida olinadi. Bunda ishchilar bilan bir qatorda qorovul, farrosh va boshqaruv idorasi vakillarining ish haqi ham qo‘shib hisob qilinadi.
Elektr energiyasi va yalpi ijtimoiy to‘lov va boshqa harajatlar O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan me’yorlar asosida olinadi.
Joriy ta’mirlash harajatlari har bir muayyan holatlarda maxsus komissiya tomonidan hisob qilinadi. Umumiy hollarda esa uni omborning jami qiymatining 1% miqdorida deb olish mumkin.
Meva va sabzavotlarning saqlashning iqtisodiy samaradorligini hisoblash quyidagi jadval asosida to‘ldiriladi (9-jadval).
9-jadval