|
54
XULOSA
Xususiy tadbirkorlik milliy iqtisodiyot va davlat tarakkiyotiga, shu
bilan birga, milliy farovonlikka erishish yo’lidagi ishlar samaradorligiga
bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bu soxaning afzallik tomoni - moslashuvchanlik, tez
orada faoliyat yo’nalishini o’zgartira olish xususiyatidir. Davlat xaramligida
yashab, ongiga bokimandalik kayfiyati kattik o’rnashib kolgan odamlarga
mulkdorlik xissini uyg’otish oson kechmaydi. Lekin, mamnuniyat bilan
ta’kidlash mumkinki, hozir vaziyat 20 yil ilgarigidan ancha boshkacha -
ko’pchilik mulkka egalik hissini anglab yetdi, mulkdorlar sinfi kengayib
borayotir. Aynan shu mulkdor sinfining kengayishiga mos ravishda yurtimizda
rivojlangan davlatlardek o’rta tabaka shakllanib, o’z ko’lamini oshirmokda.
O’zbekiston Respublikasida mulkning fukarolarning shaxsiy va
xususiy mulki, jamoa mulki, davlat mulki, aralash mulk, kushma korxonalar
mulki kabi shakllari mavjud va mulkning hamma shakllari teng huquqlidir.
O’zbekistonning mulk tugrisidagi Qonunda mulkiy huquqlarning
barchasi kurstilgan. Mazkur Qonunning birinchi bandiga muvofik, O’zbekiston
Respublikasida molk-mulkning mavjud ekanligi va unga nisbatan egalik
huquqining bulishi tan olinadi.
Bozor munosabatlariga utish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish
maksadida, fuqarolar uziga tegishli mulkni kupaytirish uchun boshka fukarolarni
yollanma mexnatga jalb kilishi mumkin. Fuqarolarda utmish tuzum sundirgan
mulkiy mustakillik xissini uygotish, tiklash, kengaytirish va mustahkamlash -
davlatimizning eng dolzarb vazifalaridan biridir.
Davlat tasarrufidan chikarish - shurolar iqtisodiy tizimini sindirib,
uning asoratlarini bartaraf etish va erkin bozor iqtisodiyotiga utishning eng
samarali yullaridan biri. Davlat tasarrufidan chikarish - yangi boshkaaruv
tizilmalarini barpo etish demakdir.
55
Istalgan tarmoqni davlat tasarrufidan chikarish konsepsiyasi,
mamlakatdagi xukikiy iqtisodiy axvolni va uning xususiyatini xisobga olgan
holda ishlab chikardi.
O’zRda tadbirkorlik faoliyatining quyidagi tashkiliy-huquqiy shakllari
mavjud:
xususiy tadbirkorlik;
kichik biznes (kichik narxlr);
oilaviy tadbirkorlik;
xujalik va ijtimoiy birlashmalaar tadbirkorligi;
fermer xujaligi asosidagi tadbirkorlik;
ijara va jamoa xujaligidagi tadbirkorlik;
chet ellik sheriklar bilan kushma tadbirkorlik subyektlari mavjud.
O’zRda tadbirkorlik faoliyati sub’ektlariga quyidagi imtiyozlar
yaratilgan:
mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer xo’jaliklarining moliya-
xo’jalik faoliyatini har to’rt yilda ko’pi bilan bir marta, boshqa tadbirkorlik
subyektlarini esa qar uch yilda ko’pi bilan bir marta reja asosida tekshirish
o’tkaziladi;
yangi tashkil qilingan mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer
xo’jaliklarining moliya-xo’jalik faoliyatini ular davlat ro’yxatiga olingan
paytdan boshlab ikki yil mobaynida reja asosida tekshirish o’tkazilmaydi;
hududiy soliq organlari tomonidan boshqa tumanlar (shaqarlar)da
ro’yxatga olingan tadbirkorlik subyektlarining ishlab chiqarish binolari, savdo
shoxobchalari qayerda joylashganidan va xizmatlar ko’rsatiladigan (ishlar
bajariladigan) joydan qat’i nazar, ularning moliya-xo’jalik faoliyatini tekshirish
takrorlanishiga yo’l qo’yilmagan holda, tadbirkorlik subyekti ro’yxatga olingan
joydagi tegishli soliq organlari bilan bir vaqtda amalga oshiriladi;
tadbirkorlik subyektlari tekshirish natijalari bo’yicha nazorat
organlarining taqdimnomalarini bajargan, shuningdek yetkazilgan zararni
belgilangan muddatda va to’liq hajmda ixtiyoriy ravishda qoplagan, shu
56
jumladan penyani to’lagan taqdirda ularga nisbatan moliyaviy jazo choralari
qo’llanilmaydi.
O’zR qonun –hujjatlarida davlat boshqaruv organlariga jumladan,
Vazirliklar, idoralarning rahbarlari, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar
Kengashining Raisi, viloyatlar va Toshkent shaqar hokimlari qattiq ogohlantirib
qo’yildiki, nazorat organlarining mansabdor shaxslari tadbirkorlik subyektlari
ruxsatsiz tekshirilganligi va ularning xo’jalik faoliyatiga noqonuniy
aralashilganligi uchun yetkazilgan iqtisodiy zararning o’rni qoplangan holda
javobgarlikka, hatto jinoiy javobgarlikka ham tortilishi qatiy qilib belgilangan.
Bozor munosabatlari tizimida kichik biznes kuydagi aloxida
xususiyatlari:
ishlab chikarish xajmi, ishlovchilarning soni va kaysi sanoat
tarmog’iga tegishliligi bilan tavsiflanadigan tadbirkorlik shakli sifatida namoyon
bo’ladi. Kichik biznesga o’zining mustakil mulki va xo’jalik mustakilligiga ega
bo’lgan va o’zining faoliyati soxasida yukori (dominant) xisoblanmagan
firmalar kiradi.
Xorijiy tadkikotchilarning ko’pchiligi, kichik biznesning o’zida 500
kishi band bo’lgan va savdo-sotik xajmi 20 mln. dollardan oshmagan firmalarni
kiritadilar. Ammo, bu ko’rsatkichlar, ma’lum darajada shartlidir, maxsus
ko’rsatkichlar sifatida, yana, ko’shimcha kiymat solig’i va korxonadagi asosiy
vositalar kiymati ko’llanadi.
O’zining «kichik biznes» degan nomiga karamasdan, ushbu ishlab
chikarish va tijorat faoliyati turi barcha tarakkiy topayotgan davlat iqtisodida
muxim ahamiyatga ega. Uning kuydagi afzalliklari:
- maxalliy resurslarda ishlab turgan yoki maxalliy bozorni ta’minlab
turuvchi kichik korxonalar hech bo’lmaganda transport xarajatlarining iqtisod
kilinishi evaziga kam xarajatlidirlar. Ularning iqtisodiy ustunligi maxalliy
sharoitlarini yaxshi bilganlari sababli, ishlab chikarishni uncha ko’p bo’lmagan
kapital va mexnat xarajatlari bilan amalga oshirishidadir;
57
- kichik korxonalardagi mexnat, odatda, moddiy tavsifga ega, va u
amaliyotda kanselyariya mexnatiga nisbatan foydalidir;
- ishlovchilarning kamsonligi, ularning xar biri kobiliyatining
yengilrok yuzaga chikishiga yordam beradi;
- moslashuvchanlik, ya’ni ishlab chikilayotgan maxsulot assortimenti
va turini o’zgartirishi kichik korxonalarda unchalik katta qiyinchiliklar
tug’dirmaydi. Shuning uchun bozor iqtisodiga asoslangan davlatlarda kichik
biznes o’z mavkeini tinimsiz kuchaytirib va mustahkamlab bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
