Maxsus son [2]. 022 O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi

Maxsus son [2]. 2022
65
O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
ko’rsatkichlariga 
hamda texnologik belgilariga Qoraqalpog’iston 
Respublikasining ekstremal ekologik omillarini ta’sir darajasini 
aniqlash va yangi duragay kombinatsiyalarini tanlash ilmiy 
ishimizning bosh maqsadi hisoblanadi. Ushbu maqolada 
ilmiy ishimizning bir bo’limi hisoblangan Qoraqalpog’iston 
Respublikasi sharoitida parvarishlangan tut ipak qurtining zot 
va tizimlari, duragaylarining hayotchanlik va pilla mahsuldorlik 
ko’rsatkichlarini tahlil qilamiz. 
Ipakchilik sohasi rivojlangan birqancha davlatlar va Ipakchilik 
ilmiy-tadqiqot instituti olimlari tomonidan ipak qurtining 
hayotchanlik va pilla mahsuldorligini yaxshilash uchun bir qator 
ilmiy ishlar olib borilmoqda.
Sh.Umarov, A.Batirova, B.Mirzoxodjaev, E.Jiemuratov [1] lar 
anomal iqlim sharoitlarinining tut ipak qurti hayotchanlik va pilla 
mahsuldorlik ko’rsatkichlariga ta’siri ustida o’z taqdiqot ishlarini 
olib borganlar. Va turli xil ekologik sharoitlarda yetishtirilgan 
duragay kombinatsiyalar qurtlarining yashovchanligi va 
pilla mahsuldorlik ko’rsatkichlariga ushbu omil har xil ta’sir 
qilishini aniqlaganlar. Tahlil qilingan tadqiqot natijalariga ko‘ra, 
«Musaffo-tola» 1 duragayida urug’ning 
jonlanishi 94,0 - 92,0%, qurtlarning 
yashovchanligi 94,0 - 83,3% bo‘lib, boshqa 
duragay birikmalaridan anomal issiq 
sharoitlarga chidamliligi bilan ajralib 
turgan. «Musaffo-tola» 1 va «Musaffo-
tola» 2 duragaylarida pilla mahsuldorligi 
ko’rsatkichlari, ya’ni pilla vazni (1,5 g), 
pilla qobig’ining og’irligi (356 mg) va 
ipakchanligi (23,7%) “Jingsonghoaeou” 
xorijiy duragay ko’rsatkichlaridan yuqori 
bo’lib, seleksionerlar tomonidan yaratilgan 
mahalliy duragaylarni agrotexnik me’yorlari 
asosida parvarishlash, ishlab chiqarishda 
yuqori iqtisodiy samarani 
oqlashini isbotlaganlar. 
A.Tuxtaev [2] o’zining 
ilmiy tadqiqot ishlarini asosiy 
parametr – ipak qurtining 
ipak bezi va uning biologik, 
iqtisodiy qimmatli belgilari bilan 
bog‘liqligi yordamida naslchilik 
jarayonlarini tezlashtirishning 
ayrim masalalarini o‘rganishga 
bag‘ishlagan. O’tkazilgan 
ilmiy tadqiqotlar va olingan 
ma’lumotlar ipak qurtining 
yangi yuqori mahsuldor zotlari 
va duragaylarida qurtlarning 
rivojlanish yoshiga qarab ipak bezining massasida ma’lum 
o’zgarishlar mavjudligini ko’rsatdi. Beshinchi yoshning oxiriga 
kelib, zot tarkibidan kelib chiqib, bu ko‘rsatkichning maksimal 
darajasi past mahsuldor «Bag‘dod» zoti uchun 1348,0 mg va 
yuqori mahsuldor «Tojikiston-1» zoti uchun 1882 mg ga yetgan. 
2015–2017-yillarda N.Rajabov [3] “Ipakchi 1×Ipakchi 2” ipak 
qurti duragayining oziqlanishiga oid tadqiqoti natijalariga ko‘ra, 
qurtlarning yashovchanligi va pilla hosildorligi tut naviga bevosita 
bog‘liqligini aniqlagan. Sinovdan o’tgan tutning selektsion 
raqamlari orasida №3-02 va №7-02 yuqori ko’rsatkichlarni 
ko’rsatgan. Bu variantlarda parvarishlangan qurtlarning 
yashovchanligi 90,6-92,9% ni tashkil etib, nazorat variantiga 
nisbatan bir quti qurtdan pilla hosildorligi 110,9-125,5% ga 
yuqoriroq bo’lgan.