Maxsus qism jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga qarshi jinoyatlar. Harbiy xizmatni o

JK 278
5
-moddasi 2-qismida
: 
a) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib;
b) takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan kompyuter 
sabotaji uchun javobgarlik nazarda tutilgan.
(Javobgarlikni og’irlashtiruvchi mazkur holatlarning mazmuni va 
ularni kvalifikatsiya qilish xususiyatlari haqida JK 2782-moddasi tahliliga 
qarang.) 
257 

---

6-§. Zarar keltiruvchi dasturlarni yaratish, ishlatish 
yoki tarqatish (JK 278
6
-moddasi) 
Ushbu jinoyatning 
bevosita obyekti
kompyuter axboroti xavf-
sizligini va EHM, EHM tizimi yoki ularning tarmoqlari normal ishlashini 
ta’minlashga doir ijtimoiy munosabatlardir. Bu yerda 
qo‘shimcha obyekt
sifatida fuqarolarning shaxsiy yoki mulkiy manfaatlari yoxud davlat va 
jamoat manfaatlari ham amal qilishi mumkin.
Jinoyatning 
predmeti
– zarar keltiruvchi kompyuter dasturlari, 
shuningdek, maxsus virus dasturlari.
Kompyuter dasturi (EHM uchun dastur)
– bu «muayyan natija 
olish maqsadida EHM, EHM shoxobchalari va boshqa kompyuter vosita-
larining ishlashi uchun mo‘ljallangan ma’lumotlar va ko‘rsatmalar 
majmui». Kompyuter dasturi deb, uni ishlab chiqish chog’ida olingan 
tayyorgarlik hujjatlari hamda u bilan yaratiladigan audiovizual tasvirlar 
ham e’tirof etiladi.
Shuni qayd etish lozimki, 
JK 278
6
-moddasi 
dispozitsiyasida aynan 
zarar keltiruvchi 
kompyuter dasturi (EHM dasturi) nazarda tutiladi. 
NOTA BENE ! 
Zarar keltiruvchi kompyuter dasturlari 
– foydalanuvchi ruxsat 
bermagan harakatlarni bajarishga va shu tariqa kompyuter tizimida 
saqlanayotgan yoki uzatilayotgan axborot mulkdori (egasi)ga uni yo‘q 
qilib yuborish, to‘sib qo‘yish, modifikatsiyalashtirish, undan nusxa 
ko‘chirish yoki uni qo‘lga kiritish tarzida ziyon yetkazishga, shuningdek, 
o‘zga noxush oqibatlar (EHM, EHM tizimi yoki ularning tarmoqlari 
ishining buzilishi)ga sabab bo‘lishga qodir bo‘lgan, maxsus yaratilgan 
dasturlar. 
 
Dasturning zararliligini aniqlash uchun u kompyuter tizimlarida 
saqlanayotgan ma’lumotlar yoki dasturlar ruxsatsiz to‘sib qo‘yilishi, 
ulardan nusxa ko‘chirilishi, ularning modifikatsiyalashtirilishi, yo‘q qilib 
yuborilishiga olib kelishga qodirligi yoki qodir emasligi, ya’ni bu dastur 
ishining xususiyati haqida axborot mulkdori (egasi) yoki o‘zga vakolatli 
foydalanuvchini oldindan xabardor etish nazarda tutilganligi yoki nazarda 
tutilmaganligi, shuningdek, dastur o‘z funksiyalarini bajarishiga uning 
258 

---

ruxsatini olish nazarda tutilganligi yoki nazarda tutilmaganligi aniqlanishi 
lozim. Agar bu talablarning hech bo‘lmasa bittasi buzilsa ham dastur 
g’ayriqonuniy (zarar keltiruvchi) deb topilishi lozim.
Zarar keltiruvchi dasturlar toifasiga quyidagilar kiradi: virus 
dasturlari; elektron kalitlarning dastur-emulyatorlari; parolli muhofazani 
buzuvchi dasturlar; «mantiqiy bombalar»; «troya oti», «qurt» qabilidagi va 
boshqa dasturlar.
O‘z vaqtida (2001 yil) kompyuter axborotini qo‘lga kiritish va 
o‘zganing EHM ustidan nazorat o‘rnatishga mo‘ljallangan «troya oti» das-
turi barcha zarar keltiruvchi dasturlar orasida ayniqsa keng tarqalgan edi. 
Mazkur dastur dasturiy ta’minot muallifi tomonidan nazarda tutilmagan 
ko‘rsatmalar blokidan iborat bo‘lib, ular o‘z vazifasini bajarib bo‘lganidan 
so‘ng o‘z-o‘zidan yo‘q bo‘ladi. Shundan so‘ng mazkur dasturiy modullarni 
topish deyarli mumkin emas. Troya dasturlarining o‘ziga xos xususiyati 
shundaki, ular kompyuter tizimiga chuqur kiradi, yaxshilab niqoblanadi, 
shu bois ularni aniqlash va o‘chirib tashlash juda qiyin.
«Mantiqiy bombalar» ham ancha keng tarqalgan zarar keltiruvchi vi-
ruslardir. Ular qasddan dastur kodini o‘zgartirishdan iborat bo‘lib, buning 
natijasida EHM dasturi yoki tizimi oldindan belgilangan sharoitda, masa-
lan, muayyan vaqtda to‘liq yoki qisman ishdan chiqadi.
«Mantiqiy bombalar»ning kompyuter viruslaridan farqi shundaki, 
ular avval-boshdan dasturning bir qismi hisoblanadi va boshqa dasturlarga 
o‘tmaydi, kompyuter viruslari esa, harakatchan dasturlar bo‘lib, hatto 
kompyuter tarmoqlari bo‘ylab tarqalishi ham mumkin.