|
7-§. O‘g‘rilik (JK 169-moddasi)
O‘g‘rilik talon-torojning eng ko‘p tarqalgan shaklidir. Bunga sabab,
avvalo, tergov amaliyotida o‘g‘irlikni ochish foizlarining unchalik katta
emasligi bo‘lsa kerak, chunki o‘g‘irlik yashirin ravishda sodir etiladi, bu
esa jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasini ancha oshiradi, uning
ochilishini qiyinlashtiradi.
Jinoyatning
bevosita obyekti
o‘zganing mol-mulkini muhofaza qilish
bilan bog‘liq ijtimoiy munosabatlar hisoblanadi.
Obyektiv tomotsdan
o‘g‘irlik o‘zganing mulkini yashirin ravishda
67
talon-toroj qilishda ifodalanadi.
NOTA BENE !
Talon-toroj qilitning yashirin usuli
deganda, mulk egasi yoki mulk
ishonib topshirilgan yoki ixtiyorida turgan shaxsga sezdirmasdan, ular
yo‘q vaqtda yoxud mulkdor yoki boshqa shaxslar mulkning talon-toroj
qilinayotganini tushunmagan vaqtda sodir etilishi tushuniladi.
Agar mulk egasi yoki mulk ixtiyorida bo‘lgan yoki u ishonib
topshirilgan shaxs talon-toroj qilish chog‘ida hozir bo‘lsayu, ammo talon-
toroj sodir bo‘layotganini tushunib yetmasa, shaxsning qilmishi (masalan,
mulk egasi, qorovul uxlayotgan bo‘ladi yoxud alkogol yoki narkotik
mastlik holatida bo‘lib, mulk talon-toroj qilinayotganini anglab yetmaydi)
o‘g‘irlik deb kvalifikatsiya qilinadi.
Mulkni ochiqdan-ochiq talon-toroj qilish atrofdagi shaxslarning ko‘zi
oldida sodir etilgan bo‘lsa-yu, atrofdagilar buni anglamasa (masalan,
aybdor birovning chamadonini egasi yo‘qligidan foydalanib
atrofdagilarning ko‘zi oldida o‘g‘irlaydi, bunda jinoyatchi atrofdagilar u
o‘z chamadonini olib ketyapti, deb o‘ylashlariga ishonadi va hokazo
hollarda) ham qilmish o‘zganing mulkini yashirin ravishda talon-toroj
qilish deb hisoblanmog‘i lozim. Shaxs o‘zganing mulkini egallashga
qaratilgan harakatlari boshqalarga ma’lum bo‘lganligini bilib, o‘z xatti-
harakatini to‘xtatsa va jinoyat joyidan qochib, yashirinsa, uning qilmishi
o‘g‘irlikka suiqasd bo‘ladi.
Biroq barcha holatlarda talon-toroj qilishni yashirin deb hisoblash
uchun, o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ikkita: obyektiv va subyektiv mezonni tahlil
qilish va baholash lozim.
Talon-toroj qilish usulini baholashning obyektiv mezoni shundan
iboratki, mol-mulkni ochiqdan-ochiq talon-toroj qilish atrofdagi
shaxslarning ko‘zi oldida sodir etilgan bo‘lsayu, atrofdagilar buni
anglamasa, bu holda qilmish o‘zganing mulkini yashirin ravishda talon-
toroj qilish deb hisoblanishi lozim. Jinoyatni sodir etish obyektiv
mezonlari bahosiga asoslanib, bu yerda talon-torojlikni yashirin deb
68
topishning bir necha usullari mavjuddir. Ulardan birinchisi, amaliyotda
ko‘proq uchraydigan shakli, ya’ni umuman guvohlar mavjud bo‘lmaganda,
masalan, qo‘riqlanmayotgan tovar-moddiy qimmatliklari ulgurji bazasi
omboridan kechasi yoki egasi uyda bo‘lmaganda o‘g‘rining qulfni buzib
o‘g‘irlashidir. Ikkinchisi, egasi yoki boshqa shaxslar bo‘lsa ham, ularga
bildirmasdan, yashirin ravishda molmulkni talon-toroj qilish, masalan,
cho‘ntak o‘g‘irliklari va hokazo. Bunday holatlarda o‘g‘irlik kamdan-kam
holatlarda adashib mulkni oshkora talon-toroj qilish, talonchilik deb
topilishi mumkin.
Yashirinlik belgisi o‘g‘irlik jinoyatining muhim belgisi bo‘lib, bu
jinoyatning zo‘rlik ishlatmay sodir etiladigan jinoyatlar toifasiga kirishini
anglatadi. Bu belgilar o‘g‘irlik jinoyatini bosqichilik va talonchilik
jinoyatlaridan farqlash imkoniyatini beradi.
«O‘zganing mulkini yashirin ravishda talon-toroj qilish bilan
boshlangan, lekin jabrlanuvchi yoki boshqa shaxslar tomonidan sezib
qolinganiga qaramasdan, aybdor tomonidan mulkka egalik qilish
maqsadida ularning hayoti va sog‘lig‘i uchun xavfli bo‘lmagan zo‘rlik
ishlatib yoxud shunday zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitib qilingan harakatlar
talonchilik deb, hujum qilib hayoti yoki sog‘lig‘i uchun xavfli bo‘lgan
zo‘rlik ishlatganda yoxud shunday zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitganda esa
bosqinchilik deb tavsiflanadi»
1
.
Ushbu qilmishni kvalifikatsiya qilishda katta ahamiyat kasb etadigan
belgilardan biri uning talon-toroj qilishning zo‘rlik ishlatmaydigan usuli
ekanligidir. Bundan yashirin ravishda mulkni olish zo‘rlik ishlatish bilan
amalga oshirilsa yoki zo‘rlik mulkni olishga sabab bo‘lgan bo‘lsa,
qilmishni o‘g‘irlik tariqasida kvalifikatsiya qilish mumkin emas, degan
xulosa kelib chiqadi. Shuningdek, ushbu holatga, mulkni yashirin ravishda
olish, zo‘rlik ishlatish yo‘li bilan jabrlanuvchini aybdorning jinoiy
harakatlarini kuzatishdan mahrum qilishi (qamab qo‘yish, boshqa joyga
1
Қаранг
:
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 30 апрелдаги «Ўзгалар мулкини
ўғирлик, талончилик ва босқинчилик билан талон-торож қилиш жиноят ишлари бўйича суд амалиёти
тўғрисида»ги 6-сонли қарори Узбекистан Республикаси Олий суди Пленумининг 2002 йил 14 июндаги 10-
сонли қарорига асосан киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар билан) // Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленуми қарорлари тўплами. 1991—2006, 1-жилд. — Т.: «O‘qituvchi» НМИУ, 2007. — 221-б. (кейинги
ўринларда — Тўплам, 1-жилд).
69
olib borish) ham kiradi. Ushbu harakatlarni zo‘ravonlik ishlatish
xarakteriga qarab JK 164-yoki 166-moddalari bilan kvalifikatsiya qilish
lozim.
O‘zganing mulki olib qo‘yilgan va aybdor shaxsda o‘g‘irlangan mulkni
o‘z xohishiga ko‘ra tasarruf etishning real imkoniyati, ya’ni aybdorda o‘zi
o‘g‘irlagan mulkni yashirish, sotish, berish, hadya qilish, belgilangan
maqsadda foydalanish imkoniyati paydo bo‘lgan paytdan e’tiboran
o‘g‘irlik
Do'stlaringiz bilan baham: |
