1-rasm.
Debil darajasidagi aqli zaif o ‘g‘il bola.
qolgan, sustlashgan bolalarga aralashtirib yuboriladi. N uqsonli bolalarni
diagnostika qilish ishlaridagi xatoliklar ba'zi hollarda ko‘ngilsiz natijalarga
olib kelishi m um kin. M asalan, om m aviy m aktabga tushib qolgan aqli
z a if b o la n u q s o n s iz te n g q u rla ri sin g a ri u la r b ila n birg a o kquv
m a te ria lla rin i o ‘z la sh tira o lm ay d i. 0 ‘z
v aqtida m alak ali y ordam
olm ag an d an keyin borgan sari b unday b olalarning bilim saviyalari
pasayib, surunkali o kzlashtirm ovchilar qatoriga kirib qoladilar. Xuddi
shu tarzda aqli zaiflar qatoriga n o to ‘g‘ri q o ‘shib q o lyilgan nuqsonsiz
bola su n ’iy ravishda o kz rivojlanishida orqada qola boshlaydi. Chunki
nuqsonli bolalar ta ’limi m ateriallari unga yengillik qiladi, u o ‘z ong-
bilim doirasiga m os bilim olmasligi natijasida uning aqliy rivojlanishi
sekinlashadi. Y ordam chi m aktab dasturi
m ateriallari elem entar, sodda
m azm unda tuzilganligi uchun nuqsonsiz bolalarning bilishga b o ‘lgan
15
talablarini qondira olm aydi. Bolaning aqliy rivojlanishigina em as, balki
um um iy rivojlanishi ham o rqada qoladi. A yniqsa, shaxsiy sifatlari
n o to ‘g kri shakllana boshlaydi. B ulardan tashqari,
bunday bolalarning
o ta-o n alarig a ham o g ‘ir ruhiy t a ’sir yetkaziladi. B unday noxush,
k o kngilsiz h o latla r aqli zaiflikn in g m o h iy atin i tu sh u n ib yetm aslik
natijasida sodir b o kladi. Shuning u chun oligofrenopedagogikada aqli
zaiflik masalasi alohida o ‘rganishni talab etadigan m avzulardan biridir.
Aqli zaiflik deganda m e ’yoriy ruhiy rivojlanishdan chetlashib, haqiqiy,
aynan aqliy nuqsonlikka olib keluvchi holat tushuniladi. Bunday holat
«aqli zaiflik» nom i bilan atala boshlandi. Bu yerda «aqli qoloqlik» bilan
«aqli zaiflik» tushunchasi orasida hech qanday farq yo‘q.
A m m o keyingi
yillarda «aqli qoloqlik» tushunchasiga e ’tibor kuchaym oqda. Q andaydir
ilmiy asoslar yetarli b o ‘lm asa-da, turli m anbalarda b a ’zan bir-birini
2-rasm.
Debil darajasidagi aqli zaif o ‘g‘il bola.
16
t o ‘Id iru v c h i fik rla r u c h ra b tu ra d i. «Aqli zaif» yoki «aqli kam »
tushunch alarida aqlning yetarli emasligi qayd etiladi. «Aqli qoloq»likda
esa a q ln in g y e ta rli e m a slig in i e ’t ir o f e tish b ila n b irg a , a q ln in g
rivojlanish im koniyatlarini inkor etm aydi. C hunki sekinlashish, orqada
qolish deganda rivojlanish to ‘xtagan degan m a ’no kelib chiqm aydi.
So‘nggi yillarda aqli zaiflik mohiyatini tushuntirishda m a’lum
ruhiy
kasalliklar em as, balki qobiliyatlarining rivojlanmasligi asosida kelib
chiqadigan xulqning buzilishidir, deb ko‘rsatish odat tusiga kirib qolmoqda.
Shular asosida noto‘g‘ri holda «aqliy qoloqlik» tushunchasi kengaytirilib,
unga pedagogik qarovsiz bolalar, ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar,
huquq-tartib normalarini buzuvchi bolalar ham kiritilmoqda.
Aqli zaiflikning m ohiyatini nuqsonning m oddiy asosi bilan bog‘lab,
bunga bosh m iyaning organik buzilishini k o ‘rsatadilar. B oshqacha
2 - 3 3
Download
Do'stlaringiz bilan baham: