|
Savol va topshiriqlar
1. Yordam chi maktab o ‘quvchisi shaxsiga qanday om illar ta’sir etadi?
2. Y ordam chi maktab o ‘quvchilari intizom sizligining oldini olish yollari
qaysilar?
3. M adaniyat haqida m a’lum ot bering.
8 -B O B . JA M IY A T N I R IV O JL A N T IR IS H N IN G H O Z IR G I
B O S Q IC H ID A BO LALARNI TA R BIY A LA SH D A O IL A N IN G R O LI
Oila— nikoh bitimi asosida yuzaga keladigan jam iyat a ’zolarining
o ‘zaro qarindoshlik va iqtisodiy m unosabatlari bilan bog‘langan, birga
yashaydigan va bir-biri uchun m a’naviy javobgar b o ‘lgan boshlang‘ich
tashkilotdir. Butun insoniyat tarixi jarayonida oila jam iyatning xo‘jalik-
iqtisodiy asosi bo ‘lib kelgan va bolalarni jam iyatdagi muayyan o ‘rinlariga
tayyorlash m aqsadida xizmat qilgan.
Oila crkak va ayol o ‘rtasidagi yangi nikoh m unosabatlari, o ‘zaro
m u h a b b a t h issiy o ti, o ‘z aro h u rm a t va ish o n c h , ittifo q , m o d d iy
m anfaatdorlik sarqitlaridan xoli, o ‘z bolalarining tarbiyasi uchun jam iyat
oldida m a’naviy ham da huquqiy jihatdan javobgarlik asosida tarkib topadi.
Oilaviy hayotdagi m eh n at uslubi bolalarga ijobiy tarbiyaviy t a ’sir
ko‘rsatadi. Oila xo‘jaligini yuritishda qo‘lidan kelganicha qatnashish ularda
o ‘z q a d r-q im m atin i va oila iftixori hissiyotini tarbiyalaydi, o ‘zaro
turm ushda, xo‘jalik yuritishda tejamkorlikka odatlantiradi.
Oilada ota-onalarning holati bolalar holatidan — ota-o n alar oilaga
rahbarlik qilishi, bolalar esa unda tarbiyalanishi bilan farq qiladi. Ota-
o n a la r bolalarga g‘am x o ‘rlik qilishlari, am m o shu bilan birga ular
b o la la r n i s h u n d a y ta r b iy a la s h la r i k e ra k k i, b o la la r ( z a r u r iy a t
tug‘ilaganda) o ‘z yaqinlariga g‘am xo‘rlik qilsinlar, ularda m ustahkam
insoniy hissiyotlar, yordam ga m uhtoj b o ‘lganlarga yordam berishga
tayyorgarlik hislari shakllangan b o ls in . O ta -o n a la r bola shaxsi va
huquqlarini oilaviy jam oa a ’zosi sifatida hurm at qilishlari, ular oiladagi
nazo ratd an tashqari xo‘jayinlar em asliklarini, katta yoshdagilar esa
tarbiya uchun javobgar shaxslar ekanligini tushunishlari kerak. Oilaning
tarbiyaviy o ‘rni ham bolalarga, oilaning barcha a ’zolari xatti-harakatlariga
o ‘zaro ta ’sir ko‘rsatish, ularda turm ush tarzi ideallariga javob beruvchi
h is s iy o t, e h tiy o j, q iz iq is h la r m a jm u a s in i, o ‘zig a xos ta b ia tn i
shakllantirishdadir.
Hozirda ilm iy-texnikaning rivojlanishi, shaharlar rolining ortishi
m unosabati bilan o ‘qish, kasb tanlash, m uloqot, intensiv m adaniy
hayotning katta im koniyatlari kabi doimiy am alda b o ‘luvchi ijtimoiy
om illarning o ‘rni ortdi. Bularning barchasi oilaviy tarbiya darajasiga ham
ijobiy ta ’sir etadi. Oilaning tarbiyaviy ta ’sir kuchi uning m a’naviy sofligi,
204
m e h n a tse v a rlik m u h iti, ijtim o iy fao llig id ad ir. O ilan in g quyidagi
faoliyatining o ‘ziga xos belgilari: tuzilishi, yashash sharoiti va m uhiti,
m adaniy im koniyatlari, faoliyat sohasi, oila ichidagi m unosabatlar,
fuqarolik nuqtai nazari b o lalar tarbiyasi jarayoniga bevosita t a ’sir
ko‘rsatadi. O ta-o n alarn in g pedagogik m adaniyat darajasi ham katta
ahamiyatga ega.
Oilaviy tarbiyadagi kam chiliklar o ta-o n alar va bolalar o ‘rtasidagi
n oto‘g‘ri m unosabatlar oqibatida kelib chiqadi: ortiqcha q attiq q o ‘llik
yoki bolani ortiqcha yaxshi ko‘rish, nazoratning yo‘qligi yoki yetarli
em a slig i, o t a - o n a la r u m u m iy m a d a n iy a ti d a ra ja s in in g p a stlig i,
turm ushda ular to m o n id an yom on nam una ko‘rsatilishi va shu kabilar.
Oilaviy tarb iy ad a yuzaga keladigan q iy in chilik larni b a rta ra f etish
m aqsadida jam iyat o ‘quv yurtlari va m ehnat jam oalarini, m ehnat va
axloqiy ta rb iy a tiz im in i d o im o ta k o m illa s h tirib b o ra d i, b o la la r
muassasalari, m aktab va jam oatchilik ko‘magida m aishiy xizmat ham da
bo ‘sh vaqtni uyushtirishni yaxshilab boradi, ota-on alarning um um iy
va pedagoglik m adaniyatini oshiradi.
Bolalar ijtim oiy tarbiya muassasalari tarm og‘ining kengayishi va
davlat to m o n id a n o ilaga k o ‘rsatilad ig an x ilm a-xil y o rd am oilani
tarbiyaviy ishdan ozod qilishini anglatm aydi. Bolalar tarbiyasida ota-
onalar ishtiroki borgan sari ortib boradi. Jam iyat rivojining hozirgi
bosqichida o ta -o n a la r tarbiya m asalalariga am aliy qiziqish bildirib,
o ‘zlarining m am lakat va xalq oldidagi ijtimoiy va fuqarolik burchlarini
chuqurroq anglam oqdalar.
Oilaga yordam berish, ona va bola sog‘lig‘ini muhofaza qilish maqsadida
ko‘p bolali onalarga davlat nafaqalari joriy etildi, chaqaloqlarga qarash
u c h u n k a tta pul m a b la g ‘lari a jra tild i. T u g ‘u ru q x o n a va a y o lla r
konsultatsiyalar tarm o g ‘i, shuningdek, yasli, bolalar bog‘chalari va
nogiron bolalar tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi boshqa m uassasalar
(tarm og‘i kengaytirildi) faoliyatlarining sam aradorligi oshirildi. Er-
xotinning bir-biriga o ‘zaro qarash majburiyatlari doirasi, o ta-o n alar va
bolalar huquqlari belgilab berildi. Farzandlikka olish, vasiylik qilish,
patronatlik — ota-onalik huquqidan m ahrum qilish qoidalari ham qonun
tom onidan belgilanadi. H ar qanday holatda ham, tarbiyasi qiyin bola,
uning jism oniy nuqsoni bor yoki aqlan zaif b o klgan hollarda ham o ta-
onalik huquqi va m ajburiyatlaridan voz kechmaslik kerak. 0 ‘z navbatida
b o lala r ham m e h n a tg a lay oq atsiz o ta -o n a la rig a m o d d iy y o rd am
ko‘rsatish lari kerak.
Davlatim iz oila hayotining yuksak moddiy va m adaniy darajasini
ta ’minlaydi. Oilaga ko‘rsatilgan har tom onlam a yordam konstitutsion
tam oyil b o ‘lib, tu ra rjo y , m ak tab , b o lalar m uassasalari, m ad an iy -
maishiy va tibbiy m uassasalar qurilishida doim o ro‘yobga chiqariladi.
205
Ishlaydiganlar va ishlab chiqarishdan ajralmagan holda o ‘qiydigan
ayollarga bolaga qarash uchun qisman haq tolanadigan mehnat ta ’tili va
ish haqini saqlamagan holda m a’lum muddatgacha uzluksiz m ehnat stajini
va ixtisos bo‘yicha ish stajini saqlagan holda ta ’til berish kiritildi.
B undan tashqari, ayollarga ishlab chiqarishdagi m eh natn i bolalar
tarbiyasi bilan q o ‘shib olib borish larid a qulayroq sh aroit yaratish
uchu n ayollarning t o i i q b o lm a g a n ish kuni va to ‘liq b o lm a g a n
ish h aftasi, o ‘zg a ru v ch an g rafik , s h u n in g d e k , uy ishlariga keng
im koniyat yaratildi. Kasai bolaga qarash uchun haq t o ‘lanadigan
kunlar ham ko‘paytirildi, o n a va bola sog‘lig4ni m uhofaza qilish va
m ustahkam lash, oilaviy dam olishni tashkil etish tadbirlari n azarda
tu tilad i.
Shunday qilib, davlatim iz oilan in g tarbiyaviy vazifasini yuqori
baholab, uning asoslarini m ustahkam lashga, shuningdek, uni jam iyati-
m izning b o laja k fuqarolari shakllanishiga ta ’sirini takom illashtirishga
katta aham iyat berm oqda.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
