hypothalamus
) yuksak m a rk a z la r majmuasidan
iborat b o ‘lib, ular ha r xil funksiyalar moslashuvini ta ’m inlab
turadi; (lotincha
limbus — chegara, chef,
hoshiya y u n o n c h a
thalamus tepalik, tizim
degan m a ’n o n i anglatadi) fantaziya
o b r a z la r in in g sh a k lla nish id a , f a o liy a t ja r a y o n la r i b ila n
q o ‘shilishda miya yarimsharlari p o ‘stlog‘i bilan birga q a tn a -
s h a d i. T i z i m n i n g p o ‘stloq b i l a n p o 's t l o q o s t i q is m la r i
boglanishi tufayli gipotalamus miya stvolining yarimshar-
lar bilan tu tashu vid a „lim b“ (chegara) hosil qiladi.
Inson miyasi fantaziya obrazlariga h a m d a organizmning
periferik ( c h e t ) q is m la r ig a b o s h q a r u v c h a n l i k t a ’sirini
o ‘tkazib, u l a r n i n g faoliyatini o ‘z g a rtirib tu ra d i. Shaxs
asabiylashganida b iro r narsa haqida qattiq o ‘ylasa, albatta
tan a a ’z o la r id a k o ‘zga tashlanadigan o ‘zgarishlar sodir
b o ‘Iishi m u m k in . Yuzaga kelgan b unday alo m atlar (belgilar,
izlar) „ s tig m a t“ la r d e b n om lanadi ( y u n o n c h a
stigma —
dog 1 yoki
chandiq
d e g a n m a ’noni anglatadi). Qadimgi xalq
afsonalari, rivoyatlariga qaraganda inson qattiq jism oniy
kaltaklangan d av rin i eslasa, go‘yoki o ‘sha azobning izlari
yana favqulodda yuzaga kelishi ta ’kidlanadi. Qo^rqinch holat
to ‘g ‘risida xayol obrazlari yaratilsa, odam g a u c h u q chiqishi,
lablarini y o rilg an day his etishi m um kin. Masalan, chekish
va ichish ni m u t l a q tashlag an shaxs p a p ir o s yoki spirt
ichimligi t o ‘g ‘risida o ‘ylasa, uning og‘i z b o ‘shlig‘ida tamaki
ta'm i, araq ning achchiqligi paydo b o ‘lishi m um kin. Inson
ju d a suvga ta s h n a b o ‘lsa yoki ochlik azobi qiynasa, ular
t o ‘g ‘risida o ‘ylasa, „ shirin qoniqish“ , „lazzatlanish“ hislari
vujudga keladi.
Psixologiyada q o ‘rqin ch holati t o ‘g ‘risida m uayyan
m a t e r i a ll a r t o ‘p l a n g a n va tahlil q ilin g a n . ( Q o 'r q i n c h
y u n o n c h a
phobos — „ fo biya “
deb n o m l a n a d i ) . F obiya
muayyan sharoitlar va vaziyatlarda shaxsda vujudga keladigan
kuchli asosga ega b o l m a g a n qo‘rqinch va tashvishlanishdan
iborat, in so n t o m o n i d a n y engishning im k o n iy a ti y o kq
muttasil psixopatologik holat. M azkur patologik holatning
b a ’zi birlariga tu s h u n c h a berishga harakat qilamiz: 1)
agara-
fobiya
— s h a x sn ing gavjum m aydonlardan, shoh k o ‘cha-
lardan o ‘tishga q o ‘rqishi; 2)
kaustrofobiya —
insonning
eshikni qulflab y o l g ‘iz o ‘tirishidan q o ‘rqishi; 3
) mono-
fo b iy a —
s h a x s n i n g y o l g 'i z , h e c h k i m s i z q o l i s h d a n
q o ‘ r q i s h i ; 4 )
a tr o p o fo b iy a —
i n s o n n i n g k o ‘p c h i l i k
davrasidan, x a lo y iq d a n q o ‘rqishi; 5)
nazofobiya
— od a m -
ning kasal b o ‘lib q o lis h d a n q o ‘rqishi; 6
) eyrotrofobiya—
334
shaxsning k o 'p c h il i k davrasida izza boM ishdan, o 'z in i
y o 'q o tib q o ‘y ish d a n q o ‘rqishi; 7)
didaktogen
— o'q u v c h i
yoki t a la b a n in g o ‘q itu v c h id a n q o ‘rq is h i; 8)
Do'stlaringiz bilan baham: |