Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

4. 3. Real sektor tarkibiy tuzilishini takomillashtirish 
 va unga ta’sir etuvchi omillar 
Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini tubdan o‘zgartirish – bu milliy 
manfaatlarni ta’minlovchi, iqtisodiy o‘sishga yo‘l beruvchi va nihoyat, 
aholi farovonligini muttasil oshib borishini ta’minlovchi yangicha ishlab 
chiqarish tuzilmasini yaratishdir. Chunki tarkibiy tuzilishda chuqur 
o‘zgarishlarni amalga oshirish makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning, 
istiqbolda O‘zbekistonning barqaror iqtisodiy o‘sishini va aholi 
farovonligini ta’minlashning, jahon iqtisodiy tizimiga qo‘shilishning eng 
asosiy shartlaridan biridir.
Tarkibiy o‘zgartirishlar uzluksiz yuz beradi, ularni rag‘batlantirish 
iqtisodiy siyosatning muhim yo‘nalishi bo‘lib qoladi. Hozirgi davr yangi 
texnologiya asri sifatida yangi tarkibiy o‘zgartirishlarni yuzaga keltiradi. 

---

29 
Shu 
bois 
tarkibiy 
o‘zgarishlarni 
ta’minlash 
islohotlarni 
chuqurlashtirishning muhim jihati deb baholash zarur.
Iqtisodiyot real sektori tarkibini o‘zgartirish butun milliy 
iqtisodiyotga xizmat qiladi va texnik taraqqiyotni ta’minlaydi. 
O‘zbekistonda iqtisodiyot tarkibini o‘zgartirish davlatning ko‘magida 
rivoj topadi. Chunki, bu tarmoqlarni yirik sarmoyalar hisobidangina 
rivojlantirish mumkin. Shuning uchun yirik tarmoqlarga investitsiyalarni 
davlat yo‘naltiradi va shu boisdan tarmoqlar boshqalarga nisbatan jadal 
o‘sib boradi. Muhim tomoni shundaki, iqtisodiyot tarkibini o‘zgartirish 
iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashning asosiy shartidir.
Iqtisodiyot real sektori tarkibini o‘zgartirish boshqa sohalarning ham 
o‘sishiga olib keladi. Masalan, neft mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi 
neft-gaz sohasining rivojlanishi bilan birgalikda, kimyo sanoati 
tarmoqlarining ham rivojlanishiga zamin yaratiladi. Bu nafaqat energiya 
manbalarini eksport qilish imkonini beradi, balki turli kimyoviy 
xomashyo moddalari va tayyor mahsulotlarni eksportga yo‘naltirishga 
imkon yaratadi.
Iqtisodiyot real sektori tarkibini o‘zgartirish mamlakat eksport 
salohiyatini oshirishga ham xizmat qiladi. Tarmoqlar rivojida yangi davr 
boshlanadiki, bu soha korxonalari ham bozor mexanizmi asosida 
rivojlanadi, o‘z-o‘zini moliyalashtirish qoidasi amal qiladi, chunki 
iqtisodiyotni erkinlashtirish yo‘liga aytilgan tarmoqlar ham tortiladi.
Real sektordagi iqtisodiy vaziyatni baholash integrallashgan hisob-
kitoblar asosida quyidagi 3 ta yo‘nalishni qamrab oladi: 
1)
Rivojlanish istiqbollari; 
2)
Faoliyat samaradorligi;
3)
Investitsion xatarlar.
Real sektor rivojiga ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi, 
ilmiy-texnik taraqqiyot darajasi, pul-kredit tizimi holati, soliq-budjet 
tizimi, davlatning investitsion siyosati, mamlakatning to‘lov qobiliyati 
holati ta’sir qiladi.
Real sektor rivojini, natijada iqtisodiy o‘sishni moddiy ishlab 
chiqarishni texnik va texnologik yangilashga yo‘naltirilgan to‘g‘ridan 
to‘g‘ri kapital qo‘yilmalar miqdori hamda innovatsiyalar ta’minlaydi.
Bundan tashqari, bozor iqtisodiyoti sharoitida real sektorga 
mamlakatning moliyaviy sektori holati ta’sir ko‘rsatadi. Jumladan, foiz 
stavkalari darajasi, fond birjalari, sug‘urta tizimi va boshqalar.