Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

3.2. Statistik ma’lumotlar asosida tuzilgan tenglamalar tizimi
 
Ekonometrik tenglamalar tizimi uch xilga bo‘linadi: 
a)  tizimga  bir-biri  bilan  bog‘lanmagan  tenglamalar  kiradi.  Har  biri 
alohida yechilib, umumiy iqtisodiy-matematik modelning bir qismi bo‘lib 
qoladi; 
b) tizimga bir-biri bilan bog‘langan statistik xususiyatga ega bo‘lgan 
tenglamalar kiradi. Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulotga ishchilar soni 
va  asosiy  fondlar  o‘z  ta’sirini  ko‘rsatadi.  O‘z  navbatida,  ishchilar  soni 
aholi  soni  bilan  va  asosiy  fondlar  miqdori  kapital  qo‘yilmalar  bilan 

---

19 
bog‘langan. Buning natijasida ekonometrik tenglamalar tizimi quyidagi 
ko‘rinishda yozilishi mumkin: 
Y = f (OPF, PPP) 
RRR = f(L) 
OPF = f (KK). 
Bu erda Y - asosiy ko‘rsatkich,  
RRR - ishchilar soni,  
OPF - asosiy fondlar hajmi,  
L - aholi soni,  
KK - kapital qo‘yilmalar. 
v)  tizimga dinamik xususiyatga ega bo‘lgan tenglamalar kiradi. Bu 
tizimga kiradigan tenglamalar faqatgina har biri vaqt davrida bog‘lanish 
borligini aniqlamasdan, ilgari bo‘lgan omillararo bog‘lanish borligini ham 
tahlil qilish mumkin. 
Masalan, bir jarayonni tahlil etish va uning asosiy ko‘rsatkichlarini 
prognoz  davriga  hisoblash  uchun  berilgan  ma’lumotlar  asosida,  ya’ni 
yalpi  mahsulot  (VAL),  ishchilar  soni  (RRR),  asosiy  fondlar  (OPF),  ish 
xaqi  fondi  (ZAR),  kapital  qo‘yilmalar  (KV),  har  yili  ishga  kiritiladigan 
asosiy  fondlar  (OWF)  kabi  ko‘rsatgichlarni  tenglamalar  tizimi  orqali 
yozib chiqamiz: 
VAL = f(OPF, PPP)   
 
(1) 
PPP = f(VAL, ZAR)   
 
(2) 
ZAR = f(VAL, KV)   
 
(3) 
OWF = f(KV, OPF)   
 
(4) 
OPF = f(OPF(-1), KV) 
 
(5) 
KV = f(FN) 
 
 
 
(6) 
FN = f(ND) 
 
 
 
(7) 
YUqorida  keltirilgan  tenglamalar  tizimi  bir  biri  bilan  bog‘lanib, 
ketma-ket  hisoblanadi,  ya’ni  (7)  tenglama  echilib,  uning  natijalari  omil 
sifatida (6) tenglamada kapital quyilmalarni hisoblash uchun ishlatiladi. 
O‘z  vaqtida  (6)  tenglamaning  natijalari  (5)  tenglamani  yechish  uchun 
ishlatiladi.