Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

12.2 –rasm. Ichki muvozanatning grafik tasviri
70
 
 
Shunday qilib, ichki muvozanatni ushlab turuvchi G va R birikmalar 
to‘plami  bizga  musbat  og‘ishga  ega  YY  egri  chiziqni  beradi.  Bu  egri 
chiziqdan  o‘ngda  va  pastda  turgan  barcha  nuqtalar  ortiqcha  talab 
hududida bo‘ladi (davlat xarajatlarining ortishi va pulning arzonlashuvi 
tufayli). YY egri chiziqdan chapda va yuqorida turgan nuqtalar ortiqcha 
taklif (ishsizlik) hududida joylashadi, bu holat G ning qisqarishi va R ning 
ortishi bilan tushuntiriladi.  
                                                            
70
  N.  Gregory  Mankiw.    Macroeconomics.  7  th  edition.  Harvard  University.  NY.:  Worth  Publishers, 
2015 

---

131 
Budjet  -  soliq  siyosatining  qayd  etilgan  almashuv  kursi  sharoitida 
samaraliligi 
bevosita 
kapitalning  mobilligiga  bog‘liq.  Davlat 
xarajatlarining o‘sishi foiz stavkasining o‘sishiga olib keladi (davlat fond 
bozorida  mablag‘  qarz  olib,    xususiy  sektorga  xizmat  qiladigan  pul 
massasini  qisqartiradi),  bu  esa  xorijdan  kapital  oqimi  kelishini 
rag‘batlantiradi. Kapitalning yuqori mobilligida G ning o‘sishiga bog‘liq 
bo‘lgan  savdo  balansi  kapitali  amalda  kapital  harakati  hisobi  musbat 
saldosi tomonidan koplanadi va MB,  almashuv kursida paydo bo‘ladigan 
tendensiyani  qoplash  uchun  xorijiy  valutani  sotib  olishga  va  uni  milliy 
almashuvga tashlashga majbur bo‘ladi va shu tariqa pul taklifini oshiradi. 
Bu  holat,    davlat  xarajatlarini  oshirishi  bilan  bir  qatorda,    daromadni 
oshirishga ko‘shimcha sabab paydo qiladi
71
. Shunday qilib,  qayd etilgan  
valuta  kursida  fiskal  siyosat  pul  siyosatidan  farqli  ravishda  daromad 
darajasiga, shunga muvofiq tarzda ichki muvozanatga, muvaffakiyat bilan 
ta’sir etishi mumkin,  bunda kapital mobilligi ortgan sari ta’sir darajasi 
ham kengayadi.  
Qanday  qilib  ichki  va  tashqi  muvozanatning  yuqorida  keltirilgan 
grafik  interpretatsiyasiga  muvofiq  ravishda,    iqtisodiy  siyosatning  turli 
instrumentlarini ishlatgan holda iqtisodiyatda to‘la (ya’ni ichki va tashqi) 
muvozanatga erishish mumkin? 
12.3-rasmda  ichki  va  tashqi  muvozanatlar  holatlarining  muayyan 
birlashmasi  bilan  tavsiflanadigan  to‘rtta  sektorni  ajratish  mumkin.  1  - 
zona to‘lov balansining defitsiti (BP < 0) va ortiqcha talabga mos, bu esa 
inflatsiya 
(π) 
bilan  birgalikda  ro‘y  beradi.  II  zona  to‘lov  balansining 
defitsiti  (BP<0)  va  ortiqcha  taklifga  mos,  bu  esa  ishsizlik  (u)  bilan 
birgalikda ro‘y beradi. III zona to‘lov balansining musbat saldosi (BP > 
0) va ortiqcha taklifga (u) ga mos. Nihoyat, IV zona to‘lov balansining 
musbat saldosi va ortiqcha talab (π) ni ko‘rsatadi. Shu grafik asosida to‘la 
muvozanatga  (E  nuqta)  yaqinlashish  maqsadida  iqtisodiy  siyosatning 
yunalishlari va instrumentlarini to‘g‘ri tanlash yuzasidan tasavvur hosil 
qilish mumkin.  
                                                            
71
 Ichki xususiy investitsiyalarni siqib chiqarishning haqiqiy effekti xorijiy kapitalning oqib kirishi va 
pulga  taklifning  ortishi  bilan  qoplanadi,    bu  esa  fiskal  siyosatning  daromadga  musbat  ta’sirini  ancha 
oshiradi va uning yordami bilan ichki muvozanatni tez tiklashga imkon yaratadi (12.2-rasmda E nuqtadan 
A nuqtaga harakat) 

---

132