Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

10-BOB. 
TOVAR VA PUL BOZORLARINING O‘ZARO 
BOG‘LIQLIGI TAHLILI 
 
10.1. Tovar va pul bozorlarining o‘zaro bog‘liqligi.                    
IS-LM modeli va uning mohiyati 
IS-LM modeli o‘zida tovar va pul bozorlarining o‘zaro birgalikdagi 
muvozanatini  aks  ettiradi.  U  keynscha  turdagi  model  bo‘lib  (demand-
side), iqtisodiyotni qisqa muddatda o‘rganadi va zamonaviy yalpi talab 
nazariyasining asosi bo‘lib xizmat qiladi.  
IS-LM modeli: 1) tovar va pullar bozorlarining o‘zaro bog‘liqligini 
ko‘rish;  2)  birgalikdagi  muvozanat  holatida  va  har  bir  alohida  bozorda 
ularning  muvozanatiga  ta’sir  etuvchi  omillarni  aniqlash;  3)  ushbu 
bozorlarda  muvozanat  o‘zgarishining  iqtisodiyotga  ta’sirini  ko‘rish;  4) 
fiskal va pul-kredit siyosatlari samaradorligi tahlilini amalga oshirish; 5) 
yalpi  talabga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  omillarni  aniqlash;  6)  davriy 
tebranishning  har  bir  fazasida  barqarorlashtirish  siyosatining  turli  xil 
yo‘llarini tahlil etish imkonini beradi.  
IS-LM  modeli  oddiy  keynscha  modelning  barcha  shartlarini  saqlab 
qoladi:  
1) narxlar darajasi o‘zgarmas, ya’ni (R=const) va u ekzogen kattalik 
hisoblanadi,  shuning  uchun  barcha  o‘zgaruvchilarning  nominal  va  real 
qiymatlari o‘zaro mos keladi; 
2) yalpi taklif absolyut elastik (ishlab chiqarish hajmi) va har qanday 
hajmdagi yalpi talabni qanoatlantira oladi; 
3)  daromad  (Y),  iste’mol  (C),  investitsiyalar  (I),  sof  eksport  (X
n
) 
endogen o‘zgaruvchilar hisoblanadi va model ichkarisida aniqlanadi; 
4)  davlat  xarajatlari  (G),  pul  taklifi  (M),  soliq  stavkasi  (t)  ekzogen 
o‘zgaruvchilar  hisoblanadi  va  modeldan  tashqarida  shakllanadi 
(tashqaridan kiritiladi).  
5) YaIM=SIM=MD, chunki soliqlarni faqat uy xo‘jaliklari to‘laydilar 
va biznesga egri soliqlar mavjud emas.  
Ammo  bunda  aytish  kerakki,  faqat  foiz  stavkasining  o‘zgarmasligi 
(doimiyligi)  sharti  bundan  istisno,  agar  «keyns-xochi»da  foiz  stavkasi 
R=const va ekzogen ko‘rsatkich bo‘lgan bo‘lsa, IS-LM modelida u endi 
endogen  ko‘rsatkich  hisoblanadi  va  model  ichida  shakllanadi;  uning 
darajasi  pul  bozoridagi  vaziyat  (muvozanat)ga  qarab  o‘zgaradi  va 

---

103 
aniqlanadi,  rejalashtirilgan  avtonom  xarajatlar  foiz  stavkasiga  bog‘liq 
bo‘ladi.