Mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi

4.7. Sinxrotron

Yuqori energiyali zarrachalarni olish uchun sinxrotron deb nomlangan tezlatkichlar qo’llaniladi. Siklik tezlatkichlarda ishlatilgan magnit radiusining katta bo’lishligi, uning juda qimmat bo’lishiga olib keldi. Bunday tezlatkichlarda magnit maydoni zarrachalarning harakat orbitalarini to’liq egallar edi. Magnitlarni kerakli soha oraliklariga joylashtirish orqali mablag’larni tejash mumkin emasmikan degan o’rinli savol paydo bo’ldi. Bu qo’yilgan vazifa tez orada ijobiy hal bo’ldi va magnitlar tor soha oraliqlariga o’rnatildi. Bu rusumdagi birinchi sinxrotron 1952-yil. AQSH dagi Brukxeyven milliy laboratoriyasida ishga tushirildi. Bu tezlatkichda proton zarrachasi 3 GeV energiyagacha tezlashtirildi. Keyinchalik 6 GeV energiyali “Bevatron” ishga tushirildi (AQSH, Kaliforniya universiteti). Ularda olib borilgan ilmiy tadqiqodlar natijasida antiproton zarrachasi kuzatildi. Bu tezlatkichlarda kuchsiz fokuslash prinsipi qo’llanilgan edi. Shu sababli tezlashtirilayotgan zarrachalarning radial tebranish chastotasining amplitudasi katta qiymatga ega edi. Bu o’z navbatida magnit maydonini juda katta aniqlikda nazorat qilish vazifasini yuklar edi. 1952-yilda zarrachalar tebranishini kuchli fokuslash orqali kamaytirish mumkinligi aniqlandi. Su prinsipda ishlaydigan birinchi sinxrotron Brukxeyvenda ishga tushirildi. Keyinchalik shu tipdagi tezlatkich Jenevada (TSERN) ishga tushirildi. 4.3-jadvalda ishga tushirilgan sinxrotronlar va ularga tegishli parametrlar berilgan.