Mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi

6. TEZLATKICHLARNING QO’LLANILISHI

Hozirgi kunda radioaktiv nuklidlar va radiopreparatlar fan va texnikaning turli sohalarida keng qo’llanilmoqda. Ionlovchi nurlanishlar manbai va radioaktiv indikatorlar metodlari ilmiy izlanishlarda va ishlab chiqarish sohalarida keng ishlatilmoqda. Bu metodlarning qo’llanish darajasining ortib borishi o’z navbatida keng nomenklatura radioaktiv nishon brikmalarini va radionuklidlarini olish va ajratish metodlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan yadro fizika va radioximiya sohasidagi ilmiy tadqiqotlarni kengaytirish va chuqurlashtirish zarurligiga sabab bo’lmoqda.

Hozirgi kunda mamlakatimizda va chet ellarda bu muammoga juda katta e’tibor berilmoqda. Radioaktiv nuklidlar va radiopreparatlar ishlab chiqarish esa, sanoatning alohida muhim tarmog’ini kasb etadi. Radioizotoplar qo’llanilayotgan sohalar kengayib ketganligi sababli bu sanoat strategik ahamiyatga ega bo’lmoqda. Bunga misol qilib, joriy yilning boshida AQSH yuzaga kelgan izotop krizisi bilan bog’liq bo’lgan vaziyatni keltirish mumkin. Hozirgi vaqtda AQSH Kongressi mamlakatga tibbiyot radioizotoplarini kafolatlangan holda yetkazib berish yo’llarini o’rganmoqda. Bunga Kanadaning NRU tadqiqot reaktori to’xtaganidan keyin 2007-yilning oxirida yuzaga kelgan izotop yetishmaslik inqrozi sabab bo’ldi.

Radioaktiv izotoplar quyidagi to’rtta har xil yo’nalishlarda qo’llanilishlari mumkin:

1. 
   ilmiy tadqiqotlarda, sanoatda va tibbiyotda radioaktiv indikator sifatida;
   

1. 
   texnologik nazorat qiluvchi radioizotop asboblarda, modda tarkibini yadro-fizikaviy tahlil qiluvchi asbob va qurilmalarda;
   

2. 
   radiatsion texnologiyalarda va radioterapiyada moddaga ta’sir qilish uchun kuchli nurlanish manbalari ko’rinishda;
   
3. 
   “kichik” energetika (ya’ni issiqlik radioizotop manbalarida, radioizotop termoelektron generatorlarda va atom batareyalarda) radioaktiv yoqilg’i sifatida.
   

Diagnostik tibbiyotda radioizotoplar har xil analizlar uchun qo’llanilmoqda ya’ni qalqonsimon bezning funktsiyasini tekshirishda, qon hajmini aniqlashda, buyrak va jigar funktsiyalarini o’rganishda, B₁₂ vitaminining inson organizmida hazm bo’lishini o’rganishda, ichaklarda yog’larning shimilishini buzilishini tekshirishda, temir almashinuvini o’rganishda, yurak-tomir sistemalarining hajmini aniqlashda, jigar ishini o’rganishda va h.k. ishlarda qo’llanilmoqda. Hozirgi vaqtda keng qo’llanilayotgan ko’pchilik radioizotoplar tsiklotron va yadro reaktorlarida ishlab chiqariladi. Shu bilan bir vaqtda radioizotoplarni ishlab chiqarishning o’sishi elektron tezlatkichlarda ham kuzatilmoqda.

Elektron tezlatkichlarda radioizotoplarning ishlab chiqarishning o’sishiga sabab, kuchli intensivlikka ega bo’lgan yangi elektron tezlatkichlarning yaratilishidir. Elektron tezlatkichlar radioizotoplar ishlab chiqarish bo’yicha ma’lum ustunliklarga ega. Buni quyidagi fikrlar orqali izohlashimiz mumkin: birinchidan, tormozlanish nurlarining energiyasini o’zgartirish orqali radioizotoplarni hosil qiluvchi fotoyadro reaktsiyalarini tanlash imkoniyati bor; ikkinchidan, gamma-kvantlarining yuqori kiruvchanlik (o’tuvchanlik) xususiyati, katta hajmdagi nishonlarni nurlantirishga imkon beradi.