Mavzuning qisqacha tafsiloti. Ish

4.
 
Mehnat 
munosabatlarining iqtisodiy 
mazmuni va kasaba 
uyushmalarining roli 
I
sh
haqi
va
mehnat
munosabatlari
М
A V Z U
2

---

194 
Yaratilgan mahsulot va daromadlarning 
taqsimlanish tamoyillari 
 
Har kuni qariyb 143 millionga yaqin Amerikaliklar ishga boradilar. Biz 
minglab turli hil korxonalarda turlicha kasblarda faoliyat ko’rsatamiz va turli 
miqdordagi ish- haqi olamiz. Bizning soatbay yoki oylik maoshlarimizni qanday 
belgilanadi? Nima sababdan etakchi oliy ligadagi beysbol o’yinchisi yiliga $15 
million yoki undan ko’proq pul topadi-yu, vaholanki, oddiy maktab 
o’qituvchisining yillik daromati atigi 
$50000 ni tashkil etadi. Nima uchun 
muhandislik va buxgalteriya hisob 
yo’nalishini 
tamomlagan 
talabalarning 
boshlang’ich 
oylik 
maoshlari 
jurnalistika 
va 
jamiyatshunoslik 
yo’nalishini 
tamomlarnikidan yuqoriroq? 
Ishchi kuchiga bo’lgan talabni 
belgilovchi asosiy omillar namoyon 
bo’lgach, endi bu savollarga javob berish maqsadida ishchi kuchiga bo’lgan 
taklifni muhokama qilamiz. Umuman olganda, har bir kasbda yillik yoki oylik 
maoshlarni belgilashda ishchi kuchiga bo’lgan talab va taklif o’zaro ta’sirga ega 
hisoblanadi. Birgalikda, o’sha ishchi va xizmatchilarga to’lanadigan ish-haqilar 
Amerika resurs ta’minotchilariga to’lanadigan barcha daromatlarning 71 foizini 
tashkil etadi.
Belgilangan tartibdagi ish haqlar korxona yoki biror muassasa boshliqlariga 
ishchi kuchi uchun belgilagan narxlar hisoblanadi. Ish haqlar nafaqat bevosita 
naqd pul to’lovlari, oylik maoshlar, mukofotlar, vositachilik haqi va mualliflik 
gonorarini o’z ichiga oladi, balki pullik ta’tillar, sog’liqni saqlash sug’urtalari va 
nafaqalar kabi qo’shimcha imtiyozlarni ham qamrab oladi. Boshqacha qilib 
aytadigan bo’lsak, ish haqi iborasi soatbay asosda hisoblanishi mumkin bo’lgan 
barcha to’lov va foydalarni anglatadi. 
Bu bizga tarif stavkasi mehnat xizmatlarining har bir soati 
uchun to’lanadigan narx hisoblanishini yodga soladi. 
Shuningdek, keling endi tarif stavkasi bilan mehnat daromadi 
orasidagi farqni aniqlab olaylik. Mehnat daromadi ishlangan 
soat miqdorini soatbay tarif stavkasiga ko’paytirish orqali 
topiladi. Yana, bundan tashqari, nominal ish haqi bilan real 
ish haqi orasidagi tafavutnini aniqlab olish zarur. Nominal ish 
Nominal ish haqi bir 
yil, bir soat yoki bir 
kunda olinadigan pul 
maglag’i 
miqdori 
hisoblanadi