Mavzuning nomi bet

Ishning tarkibi:
Kirish, mening bu kurs ishimning 1-bob “ Tukiyada turizmning rivojlanishi” deb nomlanadi.Bu bobda esa biz Turkiyaning turizmi haqida umumiy ma’lumotlar , jahonda tutgan o’rni, rivojlanishi, uning jozibadorligi , tabiiy sharoitining qulayligi , turizm destinatsiyalari haqida gapiriladi va statistik ma’lumotlar keltirib diagrammalarda tushtirshga harakat qilaman.2- bob ni “Turkiya xaqida umumiy malumot” deb nomlanadi . Bu bobda biz Turkiya iqtisodiyoti haqidagi umumiy tushunchalar, jahonda tutgan o’rni , rivojlanishi , olib borilayotgan ishlari, va O’zbekiston bilan bank sohasidagi hamkorliklari haqida gapiramiz.

I BOB TURKIYADA TURIZMNING
RIVOJLANISHI
1.1. Turkiya turizmi haqidaning umumiy ma’lumot
Turkiya turizmi asosan tarixiy joylaming xilma xilligi, dengiz bo’yidagi plajlari bilan butun dunyoga mashhur.Uning plajlari Qora dengiz va O’rta Yer dengizi qirg’oqlarida joylashgan. Butun jahon bo'yicha turistlar 983 mln kishini tashkil etadi.Bu Turkiyada esa 2011-yil ma’lumotiga ko’ra 31.5 mln kishini tashkil etadi, ya’ni bu butun jahon turistlarning 3.2% ni tashkil etadi.
983 mln - 100%
31.5 mln - X
Turistlar asosan Turkiyaga Germaniya, Rossiya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Arab mamlakatlari, Kavkaz va Yaponiya mamlakatlaridan tashrif buyurishadi. Shimoliy Amerika, Gruziya va Skandinaviya mamlakatlaridan ham qisman turistlar tashrif buyuradi. Britaniyalik turistlar Aeglan krort joylarida Bosfor qo’ltig’i yoki Marmar dengiziga tashrif buyurishadi.Rossiyalik turistlar Turkiyaning Janubiy O’rta Yer dengiziga va Antaliya shahriga tashrif buyurishadi.Arab Yaponiya va Germaniyalik turistlar esa asosan tarixiy joylar Efisusga va Istanbulga tashrif buyurishadi.Oxirgi 5 yil ichida Ispaniyadan turistlar oqimi sezilarli darajada oshib bormoqda.Masalan;2007-yilda Ispaniyalik turistlar 200 000 kishi Turkiyaga kelgan bo’lsa,2012-yilda kelib esa 280 000ga yetdi. Bu ham bo’sa 40% ga oshgan.
200 000 - 100%
280 000 -X
Ko’pgina Ispaniyalik turistlar Istanbul mehmonxonalari buyurtma qilishadi. Buning sababi shuki , ular uchun shu joylar haqida ko’proq ma’lumotga ega va ular asosan Kapadokiya ga borishadi . Oxirgi 5-yil ichida Arablar ham oshib bormoqda.
Chet ellik turistlar 2002-yildan 2005-yilgacha bo’lgan davrda 12.8 mln.dan 21.5 mln.ga oshgan . Hozirgi kunda kelib esa 31.5 mln. ni tashkil etadi, ya’ni 3 yil ichida 67% ga oshgan.
12.8 mln-100%

5. 
   mln-X
   

2010-yilda esa turistlar soni 27 mln.ni tashkil etadi bugungi kundagi turistlar soni bilan taqqoslaganda va bu 1 yil ichida 16% ga oshgan.
27 mln -100%

5. 
   mln-X
   

2005-yil yillik turizmdan daromadi 17.5 mlrd dollorni tashkil etadi va hozirgi kunda kelib esa bu ko’rsatgich 23 mlrd dollorga yetgan va bu hozirgi kunda 31 % ga oshgan (2011-yil dekabr ma’lumotiga ko’ra.)

5. 
   mlrd -100%
   

23 mlrd-X
1.2 Turkiyaning asosiy turistik jozibadorliKlari haqida
ma’lumot
Istanbul dunyodagi eng katta shaharlardan biri hisoblanadai. U Turkiyaning dengiz porti, katta sanoat savdosi va san’at markazi hisoblanadi.Istanbul Rim, Vizantiya, Lotin va Osmon imperiyalarning sobiq poytaxti hisoblandi.Bosfort qo’ltig’ida joylashgan.Istanbul iqtisodiy rivojlangan markaz va asosiy sanoat shahri sanaladi. Asosan Turkiyada mashinasozlik va kemasozlik, kimyoviy sment, oziq-ovqat, yengil, polegraf yog’ochni qayta ishlash, qog’oz va shishasozlik, savdo-sotiq va turizm asosiy o’rinni egallaydi.Istanbulda asosiy mamlakatning banklari va chet davlatlarning sug’urta markazlari va agentliklari joylashgan. Eng katta muzeylardan biri Ko’k masjid, Sulaymon masjidi, Muqaddas Sofiya muzeye, Arxeologiya muzeyi tasviriy san’at va o’yma ko’rlik mazayka muzeyi,
Turkiya va Islom, G’arb muzeyi, san’ati Munisipal san’at muzeyi, Dolmobaxchey muzeyi Yidekulle monastir va boshqalar kiradi.
Maydoni: 5 196 kv.km .
Qishloq xo’jaligi: 17 %
O’rmon hududi: 47%
Eng baland cho’qqisi: 537 metr (Osiyo qismidagi Aydoss cho’qqisi)
Qishloqlar : 151 ta Mahallalar: 814 ta Tumanlari : 39 ta
Aholisi: 13 624 240 .kishi 2012-yil 1- yanvar ma’lumotiga ko’ra ya’ni bu taxminan turkiya aholisining 18.2 %ni tashkil etadi 51 % aholisi erkaklar,62.24% ni esa Istanbulning tashqarisidagi shaharlarda yashaydi.
Zichligi : 2622 kishi kv.km
Aholining o’sish darajasi: bir yilda bir 3.3% ni tashkil etadi
O’rtacha harorat: 13.6 *C, ( selziy) doimiy namligi 79%, 15-16 *C dengiz
harorati Yalpi ichki mahsulot: 25% dan ko’proq
Turistik xarakteristikasi
Istanbul butun dunyoda turistlar tashrif buyuradigan shaharlar ichida 9- o’rinda turadi.Turistlar: 8 057 879 (2011) ya’ni bu Tukiyaga kelaydigon turistlarning 25 %ni tashkil qiladi. Mehmonxonalar:1162 ta(35 ta 5 yulduzli, 70 ta 4 yulduzli, 90 ta 3 yulduzli 90 ta 2 yulduzli va 20 ta 1 yulduzli, maxsus 50 ta ) Beds: 113 432 (2012) sayohat agentligi: 1 511 ta
63 ta muzey, 64 ta musulmonlar masjidi, 66 ta madrasa 49 ta ibodatxona 1 sinagoga, 17 ta saroylar bor .
Jami turistikjoylari: 349 ta Ishsizlik darajasi: 15.5% (461 185)
Turizm va madaniyat bosh vaziri Ertuo’g’lu Gunay fikricha “Istanbulning o’rni asosan yevropalik turistlarga bog’liq. 2023-yilda kelib 50 mln turist kelishini kutmoqdamiz “ deb 2012-yil 21-avgusta o’z maruzasida takitlagan.
Yana bir eng mashhur turistlar tashrif buyuradigan shaharlardan biri bu Ataliya hisoblanadi.Bu sharhar Turkiyaning turizm poytaxti hisoblanad.G’aroyib pekreatsion resurslar Antaliya turizm markaziga aylantirdi va u yerda butun yevropa bo’ylab sayohatchilat qatnaydi. Umuman olaganda tarixiy markaz,zamonaviy qurulishlardan jabr ko’rmadi, o’ziga sayohatchilarning qiziqishini yildan yilga oshirmoqda arxetektura Rim Vizantiya maktablari elementalarining tasirini ko’rish mumkin. Antaliyada juda ko’p parklar va 3 ta sharshara mavjud.Shahardan 40 km tog’ hududlari qor bilan qoplangan. Shahar bo’ylab ko’plab barlar kafe, restaranlar va tungi klublar mavjud. Sayohatchilarni ajoyib infrasutruktura ham o’zga tortadi Mehmonxonalar bilan birga shahar tashqarisidagi magistrallar ham qayta taminlanmoqda. Oxirgi paytlarda davlat boshliqlari shaharni bezash uchun ko’plab ishlarni olib borishmoqda.Nafaqat bu va balkim infrasutruktura ham bundan mustasno emas.
Yana yangi yo’llar, qulay avtobus bekatlari qurilyapti, yangi yapon mikro avtobuslari sotib olingan Shahar boshliqlarining kosepsiyasi almashinyapti to’rt tomonlama yopiq mehmonxonalar endi ko’plab qulayliklar bilan qurilyapti. Bular hammasi sayohatchilar qulayligi uchun albatta.Oxirgi paytlarda 100 000 dan ortiq yevropaliklar o’zlariga Antaliyadan uy sotib olishyapti. Shahar markazlarida mexmonxonalar mavjud emas, lekin ular asosan shahar tashqarisida joylashgan . Rus sayohatchilarning katta oqimi sabablari 2010-yilda Antaliyada Rus Provaslav cherkovi tiklangan Turkiyaga tashrif buyuradigan turistlarning 30% Antaliyaga sayohat qiladi.
Aholisi:1 510 500 (2012) 5 ta eng katta rayoni mavjud Eramizdan avvalgi 159-ylda qirol Attolom II tomonidan asos solingan Yozgi davri: 8-9 oy davom etadi.
Cho’milish davri: 7 oy ya’ni mayning boshidan to noyabrning boshiga qadar Suvning o’rtacha harorati: +21.5*C
O’ratcha havo harorati: +9.6*C (yanvar oyida) iyulda +28.3*C Tarixdagi eng past temperatura:1994-yil 28- fevralda -4.4*C
Tarixdagi eng baland temperatura: 2000-yil 12-iyul +45.2*C
Airaportlari: 2 ta xalqaro
Turistik xarakteristikasi
Antaliya butun dunyoda turistlar tashrif buyuradigan shaharlar ichida 3- o’rinda turadi . Britaniya, Rossiya va Germaniyadan asosan turistlar tashrif buyurishadi.Har yili 10.5 mln turist keladi ya’ni bu Turkiya davlatiga keladigan turistlarning 33.3 % ni tashkil etadi (2011) 365 (366) kundan 300 kuni quyoshli bo’ladi. Iqtisodiyoti asosan turizmdan, savdo-sotiq va qishloq xo’jaligidan.
Turkiyaning 2012-yilgi eng mashhur 10 ta turistik destinatsialari
1.Sofia muzeyi

2. 
   Ko’k Masjid - Sulton Ahmand masjidi
   
3. 
   Pammakkale
   
4. 
   Emfisus
   
5. 
   Kapadokiya maydoni
   
6. 
   Pergamon muzey
   
7. 
   Sardis
   
8. 
   Aspendus
   
9. 
   Nemrut tog’i
   
10. 
    Kanipoli-Kanakalli
    

1.Sofia muzeyi - Istanbulda joylashgan .Bu muzey Sharqiy rim imperiyasi Justinan I davrida 6-asrda qurilgan Bu muzeyning ichki qismida juda ham katta gumbaz bo’lib uning diametri 31 metr va bu tarisda 1000 yil davomida eng katta ibodatxona sifati ishatilib kelgan hisob lanadi. 1204-yilda bu muzey ibodatxona sifatida, 15-asrda esa musulmonlar masjidi, 1935-yildan beri esa muzey sifatida foydalanib kelinmoqda.
2. Ko’k Masjid yoki Sulton Ahmand masjidi deb ataladi Istanbulda joylashgan. 1609-tildan to 1616-yilgacha qurilgan.Bu masjidda asosan Turkiyaning assoschilari yoki mashhur odamlarning qabrlari mavjud.Ko’k masjid

deyilishiga asosiy sabab shuki uning 260 ta dereza bo’lib, 20 000 ko’k kafilcha
bilan bezatilgan 1616-yilda Mehmed Og’a bezagan Maydan to oktabrga qadar 9:00 dan 21:00 gacha, noyabrdan aprel oyigacha esa 9:00 dan 19:00 gacha ishlaydi.

3. 
   Pammakkale tog’- yon bag’ri. Pammakkale so’zi “Paxta qasri yoki pPaxta saroyi “ degan ma’noni anglatadi.G’arbiy Turkiyada joylashgan.Hozirgi kunda kelib minglab turistlar tashrif buyuradigan joy hisoblanadi va bu yerda asosan rematizm, yurak kassalligi va buyrak kassalligi bilan kassallangan insonlar tashrif buyurishadi.Eng mashhur afsonalaridan biri — Bir vaqtlar bu yerda chiroyli bo’lmagan qiz o’zini shu tog’ teppasiga chiqib otaradi va bir cho’pon yigit bu ni ko’rib qolib uni qutqaradi va qizni bir ko’rishda yoq sevib qoladi va qizgina chiroyli bir qizga aylanadi” shu afsona tufayli touristlar bu yerda hhar yili to’xtovsiz keladi.
   
4. 
   Emfisus shahri bir vaqtlar Antimisning ibodatxonasi nomi bilan mashhur bo’lgan bu yerda joylashgan mashhur turizm destinatsiyalaridan biri bu Selsus kutubxonasi hisoblandiva bu millodiy 125-yilda qurilgan. 401-yilda Vayron etilgan.
   
5. 
   Kapadokiya viloyati 60 mln yil oldin paydo bo’lgan 2 ta katta vulqon otilishi natijasida vujudaga kelgan.keyinchalik esa kuchli qumli shamollarning bo’lishi tufayli noananaviy vodiyga aylantirgan. Bu yerda asosan Grek va Rimliklar yashashgan.Xristianlar tarixidagi eng birinchi viloyatlardan biri bo’lgan.600 ta ibodatxonachalar 4 va 11 asr oralig’ida qurilgan.
   
6. 
   Pergamon muzeyi milloddan avvalgi 8-asrda vujudga kelgan va (Grek koloniyalari yashahni boshlagandan beri.Ememis II davrida madaniyat-ma’rifat markazi bo’lgan.
   
7. 
   Sardis Lidiya qirolligining poytaxti bo’lgan.Ruktalus deb nomlangan mashhur daryo bo’yida joylashgan va bunga asosan Lidiya podshosi boshqargan.
   
8. 
   Aspendus milodiy 155 -yilda qurilgan .Rim Imperiyasining Markus Arelis
   

21
davrida 15 000 tadan 20 000 gacha tomoshabinlar joylashishi uchun o’rindiqlar bo’lgan.keyinchalik esa karvon saroy sifatida foydalanib kelingan .Hozirgi kunda kelib esa bu teatr maydoni haqiqiy holicha saqlanib kelinmoqda.

3. 
   Nemrut tog’i. Balandligi- 2134 metr. Turkiyaning shimoliy sharqiy qismida joylashgan.Milodiy 62-yili Antikus I davrida o’zini haykalini qurdurgan.Keyinchalik esa Grek va Yunon xudolari haykallari qurilgan.
   
4. 
   Kanakalli Dardenali bog’ozini shimoliy qismida joylashgan shaharlardan biri hisoblanadi Uning maydoni ham Osiyo ham Yevropa bilan chegaradosh.
   

Madaniyat va turizm bosh vaziri Ertug’ul Gunayning Turkiya turizmga ta’sir etuvchi omillar haqidagi fikrlari (2012-yil 21-avgustdagi maruzasiga ko’ra)

• 
  Eron bilan siyosiy muammolar;
  
• 
  Suriya bilan ziddiyatlar;
  
• 
  Izroilda kuchsiz tasir etayotgan ziddiyatlar;
  

Mana shu sabablarga ko’ra 2 mln dan kamroq turist tashrif buyurdi.

• 
  “Biz 2011-yildagidek ko’p turist ko’rmadik. Biroq umid qilamizki biz qolgan oylarda ( sentabr, oktabr, noyabr, dekabr) biz kutgan natijalarga erishamiz.O’tgan yili biz Suriyadan keladigan turistlar 750 000 ga yetgan edi.Eron Turkiyaning reklama va e’lonlarga qarshilik qildi va bu esa turistlarning kamayishiga sabab bo’ldi”.
  
• 
  Turkiyada internet va eng yaxshi telefonlar aloqalarning ko’payishi yosh turistlarning online xizmatlaridan foydalanishi Turkiya turizmining o’sishiga olib keldi
  
• 
  Turkiya o’zining teleseriallarini O’rta sharqda eksport qilayotgandan beri Arab turistlarni jalb qilmoqda
  
• 
  2009-yilda 2 640 000 Rossiyalik turistlari tashrif buyurganhozirgi kunda esa 3 420 000 kishi tashrif buyurgan
  

1.3. Turkiyaning jahonda tutgan o’rni
Butun jahon bo'yicha turistlar 983 mln kishini tashkil etadi. 2010-yil bilan taqqoslaganda 4.6% ga oshgan, ya’ni bu kursatgich 2011-yilda 103 trln dollorni, 2010-yilda esa bu ko’rsatgich 940 mln dollorni tashkil etadi. 2008-yilning 2- yarmidan to 2009-yilning oxiriga qadar pasayib ketgan. 2008-yilning 1-yarmida faqatgina 5% ga oshgan va 2007-yil bilan taqqoslaganda bu 2 % ga oshgan.

1-jadval: Yanvar, fevral va mart oylardagi statistik ma’lumot. (1-chorak)

Yil va mavsuml ar	Turizm daromadi	Tashrif buyuruv chilar soni	O’rta cha sarf xara jat lar	Turizm xarajatlari	Mahaliy aholining chetga chiqishi	O’rtach a sarf xarajat lari