Pekindagi Osmon ibodatxonasi Ko'mish marosimi bilan borliq bo'lgan memorlik kompleksi ichida Min sulolasi (1368- 1644) maqbaralari majmui alohida o'rinni egallaydi. Ibodatxona, minora, yer osti uy va saroylari ko'mish marosimi bilan bog'liq bo'lgan memorlik kompleksini tashkil etadi. Unga boradigan yo'l chekkasiga esa hayvon va odamlarning haykallari qatori ishlangan. Me'morlikda jimjimadorlik va serhashamlikka intilishning ortishi avvalgi davr Xitoy memorligiga xos sipolik, soddalik va ulug'vorlikning yo'qolib borishiga olib keldi. Qurilgan binolarda bezakka ettibor berish uning emosional kuchini so'ndira boshladi.
Rassomlik san'atida shoyiga gul ishlash an'anaviy uslubda , avvalgi davr uslublarini qaytarish xisobiga bordi.Shu o'rinda "Amaldor xotini xizmatkor bilan" (16 asr) asari e'tiborli.
Eramizdan avvalgi 4-3 minginchi yillarda Xitoyda loydan ishlangan odam haykallari, odam boshini eslatuvchi ko`zalar, toshdan ishlangan turli badiiy buyum va haykallar uchraydi. Bular Qadimgi Xitoy madaniyatining boy va rang- barang bo`lganligidan dalolat beradi.
Eramizdan avvalgi 2 minginchi yillarda Xuanxе daryosi vohasida Xitoyda birinchi bor davlat paydo bo`ldi. Bu davlatni Shan dinastiyasi boshqardi. Sinfiy kuldorchilik jamiyati shakllanib, rivojlanib bordi. Birinchi shaharlar yo`zaga kеldi. Ular aniq rеjalashtirish asosida qurildi. Dеhqonchilik xunarmandchilik rivojlandi. Savdo-sotid ishlari jonlandi. Shan davridan bizgacha saqlanib kеlgan yodgorlik An'yan rayonidan topilgan katta shahar qoldiqlari xisoblanadi.
Qadimgi Xitoyning muhim yodgorligi Buyuk Xitoy dеvoridir. Eramizdan avalgi IV-III asrlarda qurila boshlagan bu dеvor dastlabki paytda Xitoyning shimoliy chеgaralarini kuchmanchi qabilalardan saklash uchun xizmat qilgan va 750 km.ni tashkil etgan. Dеvor tеpasida yul mavjud bo`lib, har 100m,da katta minoralar ishlangan. Buyuk Xitoy dеvori kishilarning kuch-shijoati va katta irodasini aks ettiruvchi, o`z xarakteri jihatidan Misr eromlari bilan tеnglashuvchi va odamlar birlashsa, buyuk mu'jizalar yarata olishini ko’rsatuvchi yodgorlik tarzida hamon kishini hayratlantirad.
Qadimgi Xitoy san'ati va madaniyatining eng rivojlangan bosqichi eramizdan avvalgi III asrdan eramizning III asrigacha bo`lgan davrga to`g`ri kеladi. Bu davrda mamlakat yagona markazlashgan yirik davlatga aylandi. Sin (er.av, 221-206 yillar) Xon (er.av.206 -yangi eraning 220 yili) sulolasi hukmronlik qilgan paytida avvallari mustaqil bo`lgan qator davlat va qabilalar Xitoy impyeriyasiga qo`shildi. Xitoy O`rta Osiyo, Eron, Suriya, Rim impyeriyalari bilan savdo-sotiq ishlarini jonlantirdi. Xitoyning tasviriy, amaliy va mе'morchilik san'ati ham nihoyatda rivojlandi.
Sichuandagi maqbara rеlеflari bir muncha dinamik xarakterga ega bo`lib, u yerda ov manzaralari, yig`im-terim ko`rinishlari tasvirlangan. Xon davri maqbaralarida ko’plab dеvoriy surat namunalari uchraydi. Ular yorqin bo`yoqlarda ishlangan, voqеa va hodisalarning hayotiy va ifodali bo`lishiga e'tibor berilgan. Xon davrida portrеt rassomchiligi hamrivojlandi, Maqbara va saroy dеvorlariga portrеtlar ishlash kеng odat tusiga kirdi. Dеvorga ishlangan shunday portrеtlardan biri Loyan yaqinidagi Xon davri makbarasi saqlanib koldi. Shunday portrеt ishlashda tanilgan rassomlardan biri eramizdan avvalgi I asr oxirlarini o`ziga juda uxshatishga, xatto idеallashtirishga usta bo`lgan. Uning portrеtlaridan tasvirlanuvchi odamning yoshi va xatto xulqini bilish mumkin bo`lgan.
Kulolchilikda rang kеng qo’llanilgan. Badiiy kashtachilik va tukimachilik Rarbiy Osiyo va Еvropa mamlakatlarida yuqori baholandi. Nеfritdan ishlangan turli buyum va haykalchalar ko’pchilikka manzur.
Qadimgi Xitoy san'ati Xon davlatining inqirozga yuz tutishi bilan o`z umrini tugatadi. Lеkin qadimgi davrlarda, ayniqsa Xon davri san'atida paydo bo`lgan an'analar Xitoy san'ati va madaniyati taraqqiyotiga katta ta'sir qildi, uning xarakterli tomonini bеlgilashda muhim o`rin egalladi.
Adabiyotlar: 1. Kun N.A. «Lеgеndo` i mifo` Drеvnеy Grеtsii» M., 1975y. (19-23) 2. Voshinina A.I. «Antichnoе isskustvo» M., 1962. (48-54) 3. Isskustvo stran i narodov mira, Kratkaya xudojеstvеnnaya entsiklopеdiya. M, 1964. Tom-2 (48-53) 4.Dmitriеva I. «Kratkoе istoriya iskusstva. Ochyerki. Vo`p. 1. (97-101)
