Мавзу;Маъмурий хукукниннг асосий тушунчалари

Tuzilishiga     ko’ra     jinoyat     tarkiblari     quyidagilarga bo’linadi: 

 

a).  moddiy  tarkib  jinoyatni  ob’ektiv  tomoni  ijtimoiy  xavfli  qilmishdir 

ro’yxatini aks ètiruvchi va shu qilmishlar sababli vujudga keladigan zararli oqibatlar 

ko’rsatib beruvchi jinoyat tarkiblari; 

b).    formal  tarkib  jinoyatini  ob’ektini  tomoni  odatda  bitta  ijtimoiy

 

xavfli 

qilingan bayon qyushb, jitsoyat tamom bo’lgan paytni aniqlab bersada, uning zararli 

oqibatlarini  albatga  ko’rsatib  beravermaydigan  jinoyat  tarkiblaridir.  (Masalan, 

«Temir  yo’liing harakatlanadigan tarkibini, havo, dengiz yoki daryo kemasini olib 

qochish yoki ègallab   olish» to’g’risidagi Jinoyat Kodeksining 264-moddasi). 

v).    kesik  tarkibli  jinoyatlar  —  ob’ektiv  tomoni  tamom  bo’lmagan  ijtimoiy 

xavfda  qilmishni  tasvirlaydi  va  u  ketidan  zararli  oqibatlarni  keltirib  chiqarmasada,   

uni tugallangan jinoyat sifatida baholaydi. 

Jinoyat  tarkibini  barcha  èlementlari  muhim  ahamiyatga  èga  bo’ladi  va  agar 

ulardan  birortasi  bo’lmasa,  jinoyat  tarkibi  ham  bo’lmaydi.  Jinoyat  tarkibi 

èlementlarining mavjudligini tasdiqlovchi dalillarni to’plash va isbotlash surishtiruv 

organlarining  bosh  vazifasidir.  Jinoyat  tarkibining  ahamiyati  shundan  iboratki,  u 

qilmishning  ijtimoiy  xavflilik  mohiyatini,  ushbu  qilmishni  sodir  ètgan  shaxs 

aybining  dara-jasini  jinoiy  javobgarlik  turini  va  jazoni  to’g’ri  belgilashga  xizmat 

qiladi. 

Jinoiy  javobgarlik  —  bu  jamiyatda  qabul  qilingan  hukuq  normalariga  zid 

harakatlar  kilgan  aybdor  shaxs  uchun  sudlanganlik  oqibatlardan  iborat.  Jinoyat 

tarkibi  barcha  alomatlarini  o’zida  aks  èttirgan  qilmishni  sodir  ètish  jinoiy 

javobgarlik uchun asos bo’ladi. Faqat jinoyat qonunlariga zid qilmishlar uchunginga 

jinoiy javobgarlik yuzaga keladi. 

Jinoiy jazo — jinoyat sodir ètishda aybli deb topilgan shaxsga nisbatan davlat 

nomidan  sud  hukmi  bilan  qullaniladigan  va  mahkumni  qonunda  konunda  nazarda 

tutilgan  muayyan  huquq  va  èrkinliklardan  mahrum  qilish  yoki  ularni  cheklashdai 

iborat majburlov chorasidir (Jinoyat Kodeksining 42-moddasi). 

Jinoiy jazo   maxsus   qism normalaridagi sanktsiyalarni ko’llashdan iborat. 

Jinoyat javobgarlik tushunchasi jinoiy jazo  tushunchasi bilan bir xil ma’noni 

anglatmaydi: 

1). vaqt bo’yicha jinoiy javobgarlik hamisha jinoiy jazodan oldinda  yuradi; 

---

 

64 

2).  jinoiy  javobgarlik  jazosiz  ham  bo’lishi  mumkin  (masalan,  shartli  hukm 

qilinganda); 

3). jinoiy   javobgarlik   jinoiy   qilmishning  ob’ektiv huquqiy   oqibatidir   va   

binobarin,        biror-bir      kimsaning  xohish-irodasisiz,    aotomatik  suratda,    jinoiy 

qonun bilan ziddiyatga borgan zahoti vujudga keladi.  

Jinoiy  jazo  sub’ektiv  xarakterga  èga  bo’lib,  uning  vujudga  kelishi  va  xajmi 

maxsus vakolatli organlar irodasiga boglik. 

4).  jinoiy  javobgarlik  huquqqa  zid  qilmishni  sodir  ètishda  aybdor  bulgan 

shaxsni davlat nomidan qoralashdan iborat.  Bundan   farkli    o’laroq,     jinoiy      jazo   

sanktsiya    ko’rsatgan  jazolarni  ko’llash  bilan  sud  hukm  bo’yicha  tayinlanadigan 

davlat ta’siri (majburlovi) chorasidir.