Mavzular toʻplami Qishloq xo’jaligida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda davlatning tutgan o’rni. Menejmint funksiyalarini ishlab chiqarish natijalariga ta’siri

Rеspublika ekin maydonlarining miqdori (ming ga)*

Ko’rsatkichlar	Yillar
	1993	1994	1995	1996	1997	1999	2000	2004
Jami ekin maydoni Shundan:	4229,7	4240,2	4165,0	4007,0	4116,2	4019,5	3774,9	3695,7
-g`alla maydoni	1280,3	1522,2	1656,5	1740,5	1757,3	1720,5	1611,9	1667,1
-tеxnika ekinlari maydoni, undan:	1731,8	1579,0	1532,6	1525,1	1536,0	1613,0	1471,2	1518,5
Paxta maydoni	1695,1	1540,0	1492,2	1487,3	1511,9	1517,4	1443,7	1456,3
Kartoshka, sabzavot va poliz maydoni	249,8	258,4	238,2	214,6	222,4	231,4	233,8	224,4
Ozuqa ekinlarining maydoni	967,8	876,5	731,6	521,6	500,4	452,8	458,0	284,2

Mavzu:

Qishloq xo’jaligida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda davlatning tutgan o’rni.

KOMISSIYASI FAOLIYATINI TAKOMILLASHTIRISH TO‘G‘RISIDA

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Idoralararo kollegial organlarni tubdan qisqartirish va yanada optimallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2018-yil 28-avgustdagi PF-5527-son Farmoni ijrosi yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:

1. Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo‘yicha respublika komissiyasining asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilansin:

O‘zbekiston Respublikasining Yer kodeksi, “Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida”gi, “Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlari hamda ular asosida qabul qilingan agrar va oziq-ovqat sohalarini isloh qilishga yo‘naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarning amalga oshirilishini ta’minlash;

qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari, farmoyishlari va Hukumat qarorlarida berilgan topshiriqlarni o‘z vaqtida bajarilishi yuzasidan muntazam ravishda monitoring olib borish;

vazirliklar, idoralar va hududiy komissiyalar bilan birgalikda yer va suv resurslaridan samarali foydalanish, agrar va oziq-ovqat sohalarida ilg‘or, resurtejamkor va innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish;

paxta xomashyosi, boshoqli don va boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirishning samarali usullarini keng joriy etish, yuqori qo‘shilgan qiymatli raqobatbardosh mahsulotlar yetishtirish va ushbu maqsadlarda to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar jalb etish ishlarini muvofiqlashtirish;

ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini tashkil etish va rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish, fermer xo‘jaliklari va boshqa qishloq xo‘jaligi tashkilotlarining samarali faoliyatini va moliyaviy barqarorligini ta’minlash borasida ularning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishga yo‘naltirilgan normativ-huquqiy bazani takomillashtirish.

2. Quyidagilar:

Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo‘yicha respublika komissiyasi tarkibi 1-ilovaga muvofiq;

Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo‘yicha respublika komissiyasi to‘g‘risidagi nizom 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.

3. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 3-ilovaga muvofiq ayrim qarorlari o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.

4. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining agrar va oziq-ovqat sohalarini rivojlantirish masalalari bo‘yicha maslahatchisi A.D. Vaxabov zimmasiga yuklansin.

KOMISSIYASI FAOLIYATINI TAKOMILLASHTIRISH TO‘G‘RISIDA

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Idoralararo kollegial organlarni tubdan qisqartirish va yanada optimallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2018-yil 28-avgustdagi PF-5527-son Farmoni ijrosi yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:

1. Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo‘yicha respublika komissiyasining asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilansin:

O‘zbekiston Respublikasining Yer kodeksi, “Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida”gi, “Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlari hamda ular asosida qabul qilingan agrar va oziq-ovqat sohalarini isloh qilishga yo‘naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarning amalga oshirilishini ta’minlash;

qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari, farmoyishlari va Hukumat qarorlarida berilgan topshiriqlarni o‘z vaqtida bajarilishi yuzasidan muntazam ravishda monitoring olib borish;

vazirliklar, idoralar va hududiy komissiyalar bilan birgalikda yer va suv resurslaridan samarali foydalanish, agrar va oziq-ovqat sohalarida ilg‘or, resurtejamkor va innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish;

paxta xomashyosi, boshoqli don va boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirishning samarali usullarini keng joriy etish, yuqori qo‘shilgan qiymatli raqobatbardosh mahsulotlar yetishtirish va ushbu maqsadlarda to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar jalb etish ishlarini muvofiqlashtirish;

ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini tashkil etish va rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish, fermer xo‘jaliklari va boshqa qishloq xo‘jaligi tashkilotlarining samarali faoliyatini va moliyaviy barqarorligini ta’minlash borasida ularning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishga yo‘naltirilgan normativ-huquqiy bazani takomillashtirish.

2. Quyidagilar:

Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo‘yicha respublika komissiyasi tarkibi 1-ilovaga muvofiq;

Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo‘yicha respublika komissiyasi to‘g‘risidagi nizom 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.

3. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 3-ilovaga muvofiq ayrim qarorlari o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.

4. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining agrar va oziq-ovqat sohalarini rivojlantirish masalalari bo‘yicha maslahatchisi A.D. Vaxabov zimmasiga yuklansin.

Mavzu:

Menejment funksiyalarini ishlab chiqarish natijalariga ta’siri

Menejment butun boshqaruv tizimining uzluksiz amal qilishi jarayonini ifodalaydi. U mehnat jarayonining barcha xususiyatlariga ega. Umuman menejment jarayonini texnologiya (qanday amalga oshiriladi), tashkil etish (kim va qanday tartibda) nuqtai nazaridan tavsiflash mumkin. Boshqaruv jarayoni mazmunining uch jihatini ajratish mumkin: texnikaviy, ishlab chiqarish, iqtisodiy va ijtimoiy.

- Texnikaviy jihatdan bu mahsulot ishlab chiqarish, metall yoki neft ajratib olishni boshqarish;

- ishlab chiqarishda - bu ishlab chiqarishni tashkil etish jarayoni, ya’ni bo’linma, sex, korxonalar o’zaro ta’sirini boshqarish;

- iqtisodiy jihatdan ishlab chiqarish, ish kuchi va butun iqtisodiy munosabatlar tizimiga rahbarlik qilish;

- ijtimoiy jihatdan - bu mehnat jamoasi ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish, insonni tarbiyalashdir.

Boshqaruv jarayoni texnologiyasi boshqaruv xodimlari tomonidan bajariladigan operatsiya va amallardan iboratdir.

Shunday qilib, menejment jarayoni rahbar va boshqaruv apparatining qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun kishilarning birgalikdagi faoliyatini muvofiqlashtirish bo’yicha maqsadli harakat qilishidir.

U tizimning holatini baholash, uni yaxshilash yo’llarini izlash yoki undagi salbiy xislatlarni bartaraf qilish bilan bog’liq ishlarni tavsiflaydi. Muammo bosqichida tizimning hozirgi holatining uni rivojlantirish maqsadiga nisbatan mavjud qarama-qarshiliklarini aniqlash ko’zda tutiladi. Qaror qabul qilish bosqichi rahbarning amalda tashkiliy faoliyatiga o’tishini ifodalab, qaror qabul qilish bilan boshqariladigan tizimga ta’sir o’tkazila boshlanadi.

Bular axborot olish va qayta ishlash vositalari va an’anaviy orgtexnika vositalaridir. Boshqaruv operatsiyasini amalga oshirish usullari - axborot-tahlil va tashkiliy faoliyatdir. Axborot-tahlil faoliyat axborot yig’ish, saqlash, tarqatish va qayta ishlash; tahlil, hisob, qarorlar variantlarini ishlashdan iborat; tashkiliy faoliyatga - tushuntirish, ishontirish, rag’batlantirish va vazifalarni taqsimlash usullari, faoliyatni nazorat qilish, majburlash va h.zo.lar kiradi. Boshqarish uchun faqat nimani qanday qilishni hal etish emas, balki tashkil etish, qiziqtirish, ishontirish, tushuntirish, nazorat qilish ham zarur. Ayni shu operatsiyalar yig’indisidan rahbarning tashkiliy

faoliyati tashkil topadi.

Boshqaruv jarayonini tashkil etishda biznes-reja va ta’minot, moliyalashtirish va biznes-reja; narxni belgilash va kredit berish funksiyalarini bog’lashni ta’minlash, boshqaruv tizimi ayrim unsurlarini (maqsad-usul, maqsad va kadrlar, qarorlar va usullar, usullar va tarkib) muvofiqlashtirish, boshqaruv kadrlarini tayyorlash, fan-texnika yutuqlarini joriy etishni ta’minlash zarur.

Korxonalarga erkinlik va mustaqillik berilishi bilan hal qilinishi lozim bo’lgan boshqaruv jarayonini tashkil etish bilan bog’liq muhim muammo rasman bir-biri bilan bog’liq bo’lmagan boshqaruv tashkilotlari o’rtasidagi gorizontal aloqalarni amalga oshirish bo’lib qoldi (masalan, korxona va mahsulot iste’molchilari, xom ashyo bilan ta’minlovchilar va korxona o’rtasida va h)

Mavzu:

Boshqaruv qarorlarini qabul qilish samaradorligi

Boshqaruv qarorlarini qabul qilish usullari. Boshqaruv qarorlari: qabul qilish usullari, ishlab chiqish va baholash jarayonlari

Qaror - Bu muqobil tanlov. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish qobiliyati tajriba bilan rivojlanadi. Biz har kuni qarorlarni tizimli ravishda ko'rib chiqmasdan qabul qilamiz. Biz hayotdagi uzoq muddatli qarorlar haqida o'ylaymiz. Menejmentda qarorlarni qabul qilish tizimli jarayondir. Buning sabablari qaror qabul qilish uchun javobgarlik, butun kompaniya uchun xizmatda.

Murosalar. Deyarli barcha boshqaruv qarorlarining salbiy oqibatlari bor. Tizim sifatida (tizimli yondashuv) tashkilotning barcha qismlarida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlarni ko'rib chiqish kerak. Rahbar qabul qilinmagan qarorlar, "ob-havo" taktikasi yomon qarorlar qabul qilishdan ham yomonroq oqibatlarga olib kelishini tushunishi kerak.

Qaror qabul qilish usullari:

to'g'ri qaror qabul qilish qiyin;

qaror qabul qiluvchini rahbarlik qiladi, shu jumladan hissiyot bilan, ba'zida qarorlarda mantiq yo'q.

Boshqaruv qarorlarining uchta asosiy turi mavjud:

intuitiv qarorlar tanlov to'g'ri amalga oshirilganligini his qilishga asoslangan. Muvaffaqiyatli ko'plab rahbarlarning fikriga ko'ra, ko'plab qarorlar (80% gacha) sezgi asosida qabul qilinadi;

hukmlarga asoslangan boshqaruv qarorlari - bu o'tgan bilim va tajribaga asoslangan tanlovdir. Afzalliklari: qabul qilishning tezligi va arzonligi. Ammo yangi faoliyat yo'nalishlaridan qo'rqish kompaniyaning rivojlanishiga to'sqinlik qilishi mumkin;

oqilona qarorlar o'tgan tajribaga tayanmasdan, ob'ektiv tahlil jarayonidan foydalangan holda oqlanadi.

Ratsional boshqaruv qarorining bosqichlari

Muammoning diagnostikasi. Muammo nafaqat hal qilinmagan muammo, balki imkoniyatdir. Ma'lumotlar tegishli bo'lishi kerak - tegishli, tegishli.

Boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun cheklovlar va mezonlarni shakllantirish. Cheklovlar - rahbar va tashkilot uchun resurslarning mavjudligi, shunda qarorlar haqiqatdir. Rahbar qabul qilish uchun vakolatga ega bo'lishi kerak bu qaror. Mezonlar - bu alternativ tanlovlarni baholash kerak bo'lgan standartlar. Mezonlar miqdoriy va sifat jihatidan bo'lishi mumkin. Bunga misol - avtoulovni tanlash (sotib olish).

Muqobillarni aniqlash. Siz tanlov jarayonining vaqtini va narxini hisobga olishingiz kerak.

Muqobillarni baholash. O'rtacha baholangan baholash usuli alternativ loyihalarning qiymati (foydasi) dir. Nuqta usuli. Xavflarni hisobga olish.

Boshqa variantlarni tanlash. Eng maqbul (echimni maksimal darajada) izlash qiyin, odatda qoniqarli echim tanlanadi

Qaror qabul qilishga ta'sir etuvchi omillar.Rahbarning shaxsiy baholari. Ijtimoiy emas, balki ustuvor vazifalar haqida sub'ektiv fikr, masalan, iqtisodiy muammolarga urg'u berish

Mavzu:

Qishloq xo’jaligida foydalanadigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va uning iqtisodiy samaradorligi

Foydalanishdan chiqib ketgan sug‘oriladigan va foydalanishga kiritiladigan hamda o‘rmon fondi yerlarining meliorativ holati, unumdorligi va suv ta’minotini yaxshilash texnologiyasini joriy qilganlik uchun qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilariga imtiyozlar berish tizimini yaratish.Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan lalmi, yaylov va boshqa yerlarni foydalanishga kiritish maqsadida investitsiyaviy shartnoma yoki davlat-xususiy sheriklik shartlari asosida foydalanishga kiritgan, yaroqsiz suv quduqlari, sug‘orish nasoslari, irrigatsiya va melioratsiya tarmoqlarini ta’mirlagan yoki ularni yangidan barpo etgan tadbirkorlik subyektlariga davlat tomonidan kafolatlar berish.Qishloq xo‘jaligi yer uchastkalarini ajratishning shaffof va tezkor tizimini yaratgan holda yanada takomillashtirish.Qishloq xo‘jaligi yerlarining aniq hisobi yuritilishini va yangilab borilishini ta’minlash, har bir dala konturi kesimida ma’lumotlar bazasini shakllantirish maqsadida barcha hududlarni aerofotos’yomkadan o‘tkazish.Davlat yer kadastri ma’lumotlarining haqqoniy va to‘liq shakllantirilishini ta’minlash.Xalqaro moliya institutlarining grant mablag‘larini jalb qilish hamda investitsiya loyihalari orqali davlat yer kadastrini yuritishda ko‘p maqsadli yer ma’lumotlarining avtomatlashtirilgan yagona tizimi — yergeoportal.uzni ishga tushirish.Qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirish agrotexnikasi, yer va suv resurslaridan foydalanish holatini geoaxborot tizimi orqali monitoring qilish, yerni masofadan zondlash tizimlaridan keng foydalanish.Foydalanilmayotgan yerlar haqidagi ma’lumotlarni viloyat, tuman (shahar) hokimliklari, davlat xizmatlari agentligi, mutasaddi vazirlik, idora va tashkilotlarning rasmiy veb-saytlarida joylashtirish amaliyotini joriy etish.Qishloq xo‘jaligi yerlarining tuproq unumdorligi, konturi, ularga ekinlarni joylashtirish, hosildorlikni belgilash to‘g‘risidagi ma’lumotlarni viloyat, tuman (shahar) hokimliklari va manfaatdor tashkilotlarning rasmiy veb-saytlarida joylashtirish amaliyotini joriy etish.Davlat yer kadastrini yuritishda ko‘p maqsadli yer ma’lumotlarining avtomatlashtirilgan yagona tizimi yergeoportal.uzni yaratish maqsadida Koreya Respublikasi xalqaro “KOICA” jamg‘armasining grant mablag‘lari doirasida investitsiyaviy loyihasini ishlab chiqish.Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan lalmi, yaylov va boshqa foydalanishga kiritilgan yerlarda barpo etiladigan infratuzilma obyektlarini (dala shiypon, mahsulotlar saqlanadigan omborxonalar, sug‘orish inshootlari va boshqalar) qurish uchun yer uchastkalarini ajratish tartibini belgilash.Foydalanishga kiritiladigan yerlarda barpo etiladigan infratuzilma obyektlari minimal me’yorlarining namunaviy loyihasini ishlab chiqish.Infratuzilma obyektlarini qurish uchun yer maydonlaridan foydalanish huquqini beruvchi ruxsatnomani Adliya vazirligi huzuridagi Davlat xizmatlari agentligi tomonidan berish amaliyotini joriy qilish.

Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer uchastkalarini ikkilamchi ijaraga berish, shuningdek, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer uchastkalarida meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqini saqlab qolgan holda yer uchastkasini vaqtincha foydalanish uchun berish shaklini amaliyotga joriy qilish.Rentabelligi past bo‘lgan paxta, g‘alla va boshqa ekinlar yer maydonlarini to‘liq xatlovdan o‘tkazib, unumdorligi va foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturini, shuningdek, ushbu maydonlarda yuqori daromadli ekinlarni joylashtirish bo‘yicha takliflarni ishlab chiqish.Qishloq xo‘jaligi ekinlarini joylashtirish tizimini tubdan takomillashtirish. Bunda hududlarning tuproq, iqlim sharoitlari va suv bilan ta’minlanganlik darajasi, ichki va tashqi bozorda mahsulotga bo‘lgan talab, daromadliligi asosiy mezon bo‘lishini ta’minlash.Suv tanqis hududlarda kam suv talab qiladigan, suvsizlikka chidamli va suv to‘plash xususiyatiga ega bo‘lgan ekinlarni joylashtirish.Tarmoqlarni intensiv rivojlantirish talabidan kelib chiqqan holda qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekish sxemalarini takomillashtirish, maydon birligi hisobiga ko‘chat sonini maqbul darajagacha oshirish.Qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan yerlardan bir mavsumda kamida ikkita hosil olish choralarini ko‘rish, ushbu maqsadga erishish uchun tezpishar ekinlar urug‘i, ko‘chatlar, mineral o‘g‘it, yonilg‘i-moylash materiallari va boshqa turdagi resurslar bilan barqaror ta’minlash tizimini yaratish.Sug‘oriladigan ekin yerlaridan yanada samarali foydalanish, tuproq unumdorligi va qishloq xo‘jaligi ekinlari hosildorligini oshirish maqsadida ilmiy asoslangan almashlab ekish tizimini joriy qilish.Xalqaro tajribalarga muvofiq qishloq xo‘jaligining yangi yo‘nalishlarini (Organic, Global G.A.P. vashu kabilar) joriy qilish va rivojlantirish.Qishloq xo‘jaligi yerlari degradatsiyasining oldini olish va uni keskin kamaytirish hisobiga tuproq unumdorligini oshirish.Yaylovlardan samarali foydalanish tartibini belgilash, yaylov va lalmi yerlardan foydalanishning ilmiy asoslangan samarali texnologiyalarini ishlab chiqish va joriy etish.Fermer xo‘jaligi yoki boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtiruvchi subyektlar tugatilayotganda yoki maqbullashtirilayotganda unga ajratilgan yer maydonida sarflangan xarajatlar (ko‘p yillik daraxtzorlar, tomchilatib sug‘orish tarmoqlari va boshqalar) qiymatini hisoblash va qoplash tartibini belgilash.Bog‘lar, tokzorlar, baliq hovuzlarini va issiqxonalar tashkil qilishga yer ajratish tartibini belgilash, foydalanishdan chiqib ketgan yerlarda gidroponika, vertikal fermalar usulida issiqxonalar qurishni qo‘llab-quvvatlash.Suv tanqis, qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirish va foydalanishga kiritish imkoniyati qiyin bo‘lgan yerlarda tayyor zamonaviy issiqxonalarni xorijiy investorlar hamda xorijiy moliya institutlarini jalb qilgan holda qurib, tayyor holda lizingga berish tizimini yaratish.Qishloq xo‘jaligida tuproqdan unumli foydalanish texnologiyalarini joriy etish. Bunda yerga ishlov berish va ekinlarni parvarishlashning ilg‘or innovatsiya (Mini till, No till va boshq.) texnologiyalarini amaliyotga izchillik bilan tatbiq etish hisobiga agrotexnik tadbirlar sonini minimallashtirishga alohida e’tibor qaratish.Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilariga sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holati, unumdorligi va suv ta’minotini yaxshilash texnologiyalarini joriy qilish bilan bog‘liq xarajatlarini qoplab berish tartibini ishlab chiqish.Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarning unumdorligi va hosildorligi oshirilishini ta’minlashni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini belgilash.Yer uchastkalari egalarining tuproq unumdorligini saqlash va oshirishni rag‘batlantiruvchimexanizmlarni nazarda tutgan holda tabaqalashtirilgan soliq imtiyozlarini joriy qilish.Qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan yerlardan samarasiz foydalanganlik uchun javobgarlik choralarini kuchaytirish.Yer va suv resurslaridan samarasiz foydalanishning oldini olishni, yerlarning unumdorligini oshirish va suvni tejovchi agrotexnik tadbirlarning amalga oshirilishini (agrotexnik reglament) huquqiy jihatdan tartibga solish.

Mavzu:

G’allachilikda maxsulot tannarxining pasayishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar

Qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda

asosiy ko’rsatkichlardan biri bo’lgan mahsulot tannarxini pasaytirish hisoblanadi.

Demak, ishlab chiqarish xarajatlari hajmini kamaytirish va mahsulot tannarxidarajasini pasaytirish, samaradorlikni oshirishning asosiy imkoniyatlaridan biridir.Tannarxning pasayishi foydaning ko’payishi va rentabellikning oshishiga olibkeladi. Shuning uchun ham ishlab chiqarish xarajatlari hajmi dinamikasini hamdao’simlikchilik va chorvachilik mahsulotlari tannarxi darajasi dinamikasini uzluksizravishda tahlil qilish muhim ahamiyatga egadir, chunki tahlil tufayli xarajatlarnikamaytirish va tannarxni pasaytirish imkoniyatlari aniqlanadi, natijada ulardanfoydalanish bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqiladi.Tannarx deb, mahsulot yetishtirish uchun sarf bo’lgan ishlab chiqarishxarajatlarining pul shaklida ifodalanishiga ataladi. Tannarx o’z navbatida jamimahsulot tannarxi, mahsulot birligi tannarxi va 1 so’mlik mahsulotga to’g’rikeladigan xarajat ko’rsatkichlariga bo’linadi. Asosiy mahsulot birligining tannarxi jami ishlab chiqarish xarajatlariningtayyor mahsulot miqdoriga bo’lish orqali aniqlanadi.

МИХ Z 

Bunda, Z – 1 sentner mahsulot ishlab chiqarish tannarxi (so’mda);

IX – mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf bo’lgan ishlab chiqarishxarajatlari summasi;

M –mahsulot miqdori (s yoki boshqa o’lchov birligida)

Xarajatlarning shakllanishi bosqichiga qarab tannarxning quyidagi turlarimavjud

1.Texnologik tannarx.2.Ishlab chiqarish tannarxi.

Texnologik tannarxga mahsulotni ishlab chiqarish texnologiyasi bilanbog’liq bo’lgan, shuningdek ishlab chiqarishni boshqarish va ishlab chiqarishnitashkil etish bilan bog’liq xarajatlar kiradi.Ishlab chiqarish tannarxi texnologik tannarxning yig’indisini hamda ishlabchiqarishni butunlay boshqarish bilan bog’liq xarajatlarning yig’indisini ifodalaydi.Bundan tashqari hisoblash harakteriga qarab quyidagicha tannarx turlarianiqlanadi

1.Reja tannarxi.2.Haqiqiy tannarx.

Reja tannarxi – bu korxona rejalashtirayotgan davrdagi mahsulot jami va birligiga sarflanishi lozim bo’lgan xarajatlar yig’indisi ifodalanadi.Haqiqiy tannarx esa yil oxirida korxona xo’jalik faoliyatini yakun qilishda yillik hisobotlar asosida hisoblanadi. U olingan yalpi tayyor mahsulot uchun sarflangan haqiqiy xarajatlari asosida aniqlanadi.

Qishloq xo’jaligida mahsulot tannarxini aniqlash tarmoqning xususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. Haqiqiy tannarx faqat yil oxirida aniqlanadi, yil davomida esa olingan mahsulotlar reja tannarxi bilan hisoblanadi.Qishloq xo’jaligida o’simlikchilik va chorvachilik mahsulotlarining barcha asosiy va yondosh mahsulotlari bo’yicha tannarx hisoblanadi. Alohida mahsulot turlari bo’yicha tannarxni hisoblashda dastavval asosiy, yondosh va qo’shimcha mahsulotlarning turlari bo’yicha miqdori aniqlanadi. Ammo, har bir mahsulot turi bo’yicha ishlab chiqarish xarajatlarining hisobini alohida tashkil qilib bo’lmaydi. Shuning uchun barcha turdagi mahsulotlar o’rtasida ishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi

1. Xarajatlarni bevosita mahsulot turlariga olib borish.

2. Alohida qishloq xo’jalik ekinlari turlari, mahsulotlari bo’yicha, hayvonlar mahsulotlari bo’yicha, turlari uchun umumiy bo’lgan belgilar bo’yicha xarajatlar olinadigan mahsulot turlari uchun umumiy bo’lgan belgilardan birining miqdori ahamiyatiga mos ravishda taqsimlanadi.

Mavzu:O’simlikchilik iqtisodiyotini boshqarish

0 ‘simlikchilik - qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lib, o‘z ichiga dalachilikda ekinlarni yetishtirish paxtachilik, g‘allachilik, sabzavotchilik, bog'dorchilik, mevachilik, bog'dorchilik va shu kabilami oladi. Odam undan oziq-ovqat mahsulotlarini, yengil va oziq-ovqat sanoati qayta ishlash uchun xomashyo, chorvachilik - ozuqa oladiTarmoq tuzilmasining ko‘rsatkichi bo'lib umumiy hajmda ishlab chiqilgan mahsulotlaming har bir tarmog‘idan sotilgan mahsulotning ulushi xizmat qiladi. Hozirgi paytda o‘simlikchilik qishloq xo'jaligining hamma mahsulotlari orasida eng ko‘p ulushni egallaydi.0 ‘simlikchilik em-hashak, dag‘al, yashil, shirali ozuqa bo‘lib, chorvachilikning rivojlanishi uchun baza hisoblanadi. 0 ‘z navbatidachorvachilik ham somon, poya, shuningdek, oziq-ovqat sanoatichiqindilari (kunjara, sheluxa, kepak, barda va b.) kabi qo'shimcha mahsulotlami chiqaradi.O'simlikchilikda foydalaniladigan asosiy resurs - bu yer, pichanzor, yaylov, bog'lar). Haydaladigan yer maydonini ekinlar bo'yicha taqsimlash uzoq vaqtlargacha qabul qilingan dehqonchilik tizimiga bog'liq bo'ldi. Xo'jaliklar daromadliroq ekinlarni tanlay boshladilar va ekin ekiladigan, yer maydoni strukturasi narx ta’siri ostida o'zgara boshladi.Shu tarzda, qishloq xo'jaligi mahsulotlarining hamma turini, chorvachilikni va qayta ishlashni ham qo'shib ishlab chiqish, bevosita o'simlikchilikni shartli ravishda quyidagi tarmoqlarga ajratish mumkin: paxta ishlab chiqarish, g'alla ishlab chiqarish, yog'li ekinlar ishlab0 ‘simlikchilik - qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining asosiy Tarmoqlaridan biri bo‘lib, o‘z ichiga dalachilikda ekinlarni yetishtirish paxtachilik, g‘allachilik, sabzavotchilik, bog'dorchilik, mevachilik, bog'dorchilik va shu kabilami oladi. Odam undan oziq-ovqat mahsulotlarini, yengil va oziq-ovqat sanoati qayta ishlash uchun xomashyo, chorvachilik - ozuqa oladi.Tarmoq tuzilmasining ko‘rsatkichi bo'lib umumiy hajmda ishlab chiqilgan mahsulotlaming har bir tarmog‘idan sotilgan mahsulotning ulushi xizmat qiladi. Hozirgi paytda o‘simlikchilik qishloq xo'jaligining hamma mahsulotlari orasida eng ko‘p ulushni egallaydi.0 ‘simlikchilik em-hashak, dag‘al, yashil, shirali ozuqa bo‘lib, chorvachilikning rivojlanishi uchun baza hisoblanadi. 0 ‘z navbatida chorvachilik ham somon, poya, shuningdek, oziq-ovqat sanoati chiqindilari (kunjara, sheluxa, kepak, barda va b.) kabi qo'shimcha mahsulotlami chiqaradi.O'simlikchilikda foydalaniladigan asosiy resurs - bu yer, pichanzor, yaylov, bog'lar). Haydaladigan yer maydonini ekinlar bo'yicha taqsimlash uzoq vaqtlargacha qabul qilingan dehqonchilik tizimiga bog'liq bo'ldi. Xo'jaliklar daromadliroq ekinlarni tanlay boshladilar va ekin ekiladigan, yer maydoni strukturasi narx ta’siri ostida o'zgara boshladi.Shu tarzda, qishloq xo'jaligi mahsulotlarining hamma turini, chorvachilikni va qayta ishlashni ham qo'shib ishlab chiqish, bevosita o'simlikchilikni shartli ravishda quyidagi tarmoqlarga ajratish mumkin:paxta ishlab chiqarish, g'alla ishlab chiqarish, yog'li ekinlar ishlab chiqarish, kartoshka va sabzavot ishlab chiqarish, meva va polizlar o‘stirish. Bu tarmoqlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlami realizatsiya qilish texnologiyasi har biri o‘ziga xosligi bilan farqlanadi.Ushbu sharoitda eng rentabelli bo‘ladigan qishloq xo'jaligi ekinlarini tanlashda tabiiiqlim omillari, transport tarmoqlarining rivojlanishi, mintaqada u yoki bu mahsulotlami qayta ishlashga mo'ljallangan qayta ishlash korxonalarining mavjudligi katta ta’sir o'tkazadi.Barcha g'alla mahsulotlarini oziq-ovqat va yem-hashakka ajratish qabul qilingan. Shu bilan birga, oziq-ovqatga oid ekinlar tarkibidan non va non mahsulotlariga doirlari ajratiladi.Umuman, asosiy qishloq xo'jaligi ekinlari sanab o'tilgan guruhlar bo'yicha quyidagi tarzda klassifikatsiyalanadi:- paxta-paxta xom-ashyosi;

- oziq-ovqat - non mahsulotlari olinadigan g'alla ekinlari, bug'doy, javdar;

- oziq-ovqat - krupa-g'alla ekinlari: tariq, grechixa, makkajo'xori, shoh;

- yem-hashak ekinlari;

- dukkakli ekinlar;

- yog'li ekinlar: kungaboqar, kanop, zig'ir;

- texnika ekinlari: kartoshka, qand lavlagi;

- sabzavotlar: pomidor, bodring, piyoz, sarimsoq piyoz, karam, sabzi;

- mevalar: danakli mevalar, pista mevalar, uzum va boshqa ekinlar.

Keltirilgan ro'yxat mamlakatimiz hududida o'stiriladigan hammaekinlarni qamrab ololmaydi. Ro'yxatda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishning umumiy hajmida eng ko'p ulushiga ega bo'lganlari, holos.O'simlikchilikda ishlab chiqarishning asosiy vositasi - yer. Undan to'g'ri foydalanish tuproq unumdorligining oshishiga yordam beradi, bu esa qishloq xo'jaligi ekinlarini o'stirishga samarali ta’sir qiladi. Yerdan foydalanishda xo'jalik yuritishning hududiy tizimini yuritishning hisobi katta ahamiyatga ega.

Dehqonchilik tizimi deganda tuproq unumdorligini oshirishga, o'simlikchilik mahsulotlarining yer maydoni, birligidan mehnat sarfini va mahsulot birligiga mablag' va mehnat sarflarini kamaytirib, mahsulot ishlab chiqarishni ko'paytirish maqsadida tuproqni suv va shamol eroziyasidan himoyalashga yo'naltirilgan tashkiliy va agrotexnik tadbirlar kompleksi tushuniladi.Mamlakatni oziq-ovqat bilan ta’minlashmng muhim rezervi qishloq xo'jaligi mahsulotlari, xom-ashyo va oziq-ovqatning mintaqaviy fondlarini yaratishdir. O'simlikchilik mahsulotlarini xarid va yetkazib berish hajmi va ro'yxati hukumat tomonidan, mintaqaviy fondlar - O'zbekiston Respublikasi sub’yektlari ijroiya hokimiyati sub’yektlari tomonidan belgilanadi. Xarid va yetkazib berish hajmi yillik aniqlashtirish bilan besh yilga belgilanadi va davlat tomonidan kafolatlanadi.Mamlakatimiz qishloq xo'jaligida o'tkazilayotgan tub iqtisodiyislohotlar g'alladan yuqori va sifath hosil olishning asosiy omili bo'lmoqda.

Respublikamizning 2009 yilgi g'allachilik sohasida olib borgan ishlaming yakunini tahlil qiladigan bo'lsak, murakkab ob-havo sharoitida ham hosildorlik har yilgidan yuqori bo'lganligi dehqonlarimizning samarali mahnatlari natijasi hisoblanadi. Respublikamizda o'tgan yilda g'alla hosildorligi gektaridan o'rtacha 45,4 sentnemi, suvli yerlarda esa 51,2 sentnyemi tashkil etdi. Yalpi yetishtirilgan don hosili 6 mln 650 ming tonnani tashkil etdi. Bu muhtaram yurtboshimiz I.A.Karimovning mamlakatimiz mustaqilligining dastlabki yillaridayoq, aholimizni don va don mahsulotlari bilan ta’minlash, o‘z donimiz va o‘z nonimizga ega bo‘lishimiz, buning uchun g‘alla mustaqilligiga erishishimiz kerakligi to‘g‘risida oqilona yo‘l o‘riqlari, ko‘rsatmalarini naqadar to‘g‘ri ekanligini isbotidir.Bugungi kunda Respublikamiz g‘alla yetishtirish va hosildorligi bo‘yicha rivojlangan mamlakatlar qatoridan joy oldi.G‘alla dunyodagi barcha insonlaming asosiy oziq-ovqati hisoblanishini hammamiz yaxshi bilamiz. Dunyoda 220 mln. gektardan ortiqroq maydonda g‘alla ekiladi. Yalpi don hosili esa 650 mln. tonnani tashkil etadi Ushbu yillar davomida paxta xom-ashyosi ishlab chiqarish hajmi3002,4 ming tonnadan 3401,9 ming tonnagacha va donli ekinlar 3929,4 ming tonnadan 7391,6 ming tonnagacha oshdi. Bu ekin turlari bo‘yicha ishlab chiqarish hajmining oshishi nafaqat respublika ehtiyojini qondirishni, balki eksport salohiyatini oshirish imkonini berdi. Mevasabzavot ekinlar ishlab chiqarish hajmi ham oshdi: kartoshka 2,1 martaga, poliz - 2,4 martaga, meva va rezavorlar - 1,9 martaga va uzum mahsulotlari - 1,4 martaga. Agrar sohada qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishining o‘sishi nafaqat ekin maydonlarining ko‘payishiga, balki ulaming o‘rtacha hosildorlik darajasining oshishiga ham bog‘liqdir

Mavzu:

Fermer xo’jaliklarni kreditlash tizimi va uni yaxshilash yo’llari

Fermer xo‘jaligini ishlab chiqarish ahamiyatiga molik obyektlar qurilishi, asosiy ishlab chiqarish vositalarini olish uchun uzoq muddatli kreditlash hamda uning joriy ishlab chiqarish faoliyatini qisqa muddatli kreditlash kredit shartnomasi asosida amalga oshiriladi.

Fermer xo‘jaligini imtiyozli kreditlash qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

Fermer xo‘jaligi o‘ziga qarashli va ijaraga olingan ishlab chiqarish vositalarining, qishloq xo‘jaligi ekinzorlari va ko‘chatzorlarining, ko‘p yillik dov-daraxtlarning, yetishtirgan mahsulotining, xomashyoning, materiallarning yo‘qotilishi (nobud bo‘lishi), kam chiqishi yoki shikastlanishi xavfini, tadbirkorlik xavfini, shuningdek shartnomalarni buzganlik uchun o‘zining javobgarlik xavfini ixtiyoriylik asosida sug‘urta qildiradi hamda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va shartlar asosida sug‘urta tovoni (sug‘urta summasi) oladi.

27-modda. Fermer xo‘jaligiga soliq solish

Oldingi tahrirga qarang.

Qonun hujjatlariga muvofiq fermer xo‘jaligi O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetiga va davlat maqsadli jamg‘armalariga soliqlar, yig‘imlar va boshqa to‘lovlar to‘laydi.

Fermer xo‘jaligining foydasi soliqlar, yig‘imlar va boshqa to‘lovlar to‘langanidan keyin fermer xo‘jaligi boshlig‘ining tasarrufiga o‘tadi.

(27-moddaning matni O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 7-yanvardagi O‘RQ-601-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 08.01.2020-y., 03/20/601/0025-son)

28-modda. Fermer xo‘jaligi faoliyatining natijalarini hisobga olish

Fermer xo‘jaligi o‘z faoliyatining natijalarini hisobga olib boradi hamda mahalliy statistika va soliq organlariga belgilangan tartibda hisobot taqdim etadi.

Qarang: “Fermer xo‘jaliklarida buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan tizimini tashkil etish to‘g‘risida”gi Nizom (ro‘yxat raqami 1781, 26.03.2008-y.).

VI. YAKUNLOVChI QOIDALAR

29-modda. Fermer xo‘jaliklarini davlat yo‘li bilan va boshqa tarzda qo‘llab-quvvatlash

Davlat fermer xo‘jaliklarining huquqlariga rioya etilishini va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini kafolatlaydi.

Davlat organlari fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish va mustahkamlashga ko‘maklashishlari shart.

Oldingi tahrirga qarang.

Respublika va mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari, shaharcha, qishloq va ovul fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari o‘z vakolatlari doirasida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda:

(29-moddaning uchinchi qismi birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2013-yil 7-oktabrdagi O‘RQ-355-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2013-y., 41-son, 543-modda)

ishlab chiqarish va ijtimoiy-maishiy ahamiyatga molik obyektlari bo‘lmagan hududda fermer xo‘jaliklari tashkil etilganida mazkur hududni birlamchi obodonlashtirishni (yo‘llar, elektr uzatish va aloqa liniyalari qurishni, suv bilan ta’minlashni, gazlashtirishni, telefonlashtirishni, radiolashtirishni, yer tuzishni, yerlarni melioratsiyalashni) amalga oshiradilar;

Oldingi tahrirga qarang.

fermer xo‘jaliklariga yer uchastkalari beradilar hamda ishlab chiqarish obyektlari va uy-joylar barpo etishda yordam ko‘rsatadilar;

(29-moddaning uchinchi qismi uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2013-yil 7-oktabrdagi O‘RQ-355-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2013-y., 41-son, 543-modda)

Oldingi tahrirga qarang.

fermer xo‘jaliklarining ishlab chiqarish obyektlarini muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlariga ulanishiga ko‘maklashadilar;

foydalanilmayotgan yashash uchun mo‘ljallanmagan joylarni ularda mahsulot yetishtirishni va tovarlar ishlab chiqarishni (ishlar bajarishni, xizmatlar ko‘rsatishni) tashkil etish uchun ijaraga beradilar;

fermer xo‘jaliklari boshliqlari va xodimlarini tayyorlashga, qayta tayyorlashga va malakasini oshirishga ko‘maklashadilar;

(29-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2013-yil 7-oktabrdagi O‘RQ-355-sonli Qonuniga asosan to‘rtinchi, beshinchi va oltinchi xatboshilar bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2013-y., 41-son, 543-modda)

qishloq xo‘jalik ekinlarining navli urug‘lik hamda ko‘chatlari, organik va mineral o‘g‘itlar, qishloq xo‘jalik o‘simliklarini zararkunandalardan, kasalliklar hamda begona o‘tlardan himoya qilish vositalari yetkazib berish yuzasidan davlat agrotexnika xizmati ko‘rsatish tizimi orqali xizmatlar, shuningdek texnikaviy xizmat ko‘rsatadilar;

qishloq xo‘jaligi texnikasi, asbob-uskunalar va inventarlarni lizing asosida sotib olishga ko‘maklashadilar;

zotdor chorva mollar va parrandalar, shuningdek omixta yem sotib olishda ko‘maklashadilar;

Oldingi tahrirga qarang.

fermer xo‘jaliklarining chorva mollariga veterinariya xizmati ko‘rsatilishi uchun zarur sharoitlar yaratib beradilar;

(29-modda uchinchi qismining o‘ninchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 26-dekabrdagi O‘RQ-416-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2016-y., 52-son, 597-modda)

fermer xo‘jaliklarida yetishtirilgan qishloq xo‘jalik mahsulotini tayyorlash va realizatsiya qilishda ko‘maklashadilar;

noqishloq xo‘jalik yo‘nalishidagi ishlab chiqarishlarni tashkil etayotgan fermyerlarni rag‘batlantiradilarkonsalting, axborot yo‘sinidagi va boshqa xil xizmatlar ko‘rsatadilar.

Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan qo‘llab-quvvatlashning boshqa shakllari fermer xo‘jaliklariga ham tatbiq etiladi.

Batafsil ma’lumot uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-mayda 232-son “Kichik tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish mexanizmini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qaroriga qarang.

30-modda. Fermer xo‘jaligi faoliyatini tekshirish cheklanganligi

Oldingi tahrirga qarang.

Fermer xo‘jaligi faoliyatini tekshirish (moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirishlar bundan mustasno), davlat ehtiyojlari uchun mahsulot realizatsiya qilish shartnoma majburiyatlari bajarilmagan yoki yer to‘g‘risidagi qonun hujjatlari buzilganligiga dalillar bo‘lgan hollarda, ijaraga olish shartnomasiga muvofiq ijaraga berilgan yer uchastkasidan faqat belgilangan maqsadda va oqilona foydalanish masalalari bo‘yicha, belgilangan tartibda amalga oshiriladi.(30-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 9-noyabrdagi O‘RQ-646-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 09.11.2020-y., 03/20/646/1488-son)

Oldingi tahrirga qarang.

(30-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 9-noyabrdagi O‘RQ-646-sonli Qonuniga asosan chiqarilgan — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 09.11.2020-y., 03/20/646/1488-son)Oldingi tahrirga qarang.

(30-moddaning uchinchi — beshinchi qismlari O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil noyabrdagi O‘RQ-646-sonli Qonuniga asosan chiqarilgan — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 09.11.2020-y., 03/20/646/1488-son)31-modda. Fermer xo‘jaligini qayta tashkil etish

Fermer xo‘jaligini qayta tashkil etish (qo‘shib yuborish, qo‘shib olish, bo‘lish, ajratib chiqarish, o‘zgartirish) qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

Batafsil ma’lumot uchun O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 49-moddasiga (“Yuridik shaxsni qayta tashkil etish”) qarang.

Oldingi tahrirga qarang.

Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaligining yer uchastkalari zaxira yerlarga olib qo‘yilganda ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaligi o‘z rahbari tomonidan uning tashkiliy-huquqiy shaklini o‘zgartirish orqali qayta tashkil etilishi mumkin.

(31-modda O‘zbekiston Respublikasining 2018-yil 18-apreldagi O‘RQ-476-sonli Qonuniga asosan ikkinchi qism bilan to‘ldirilgan — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 19.04.2018-y., 03/18/476/1087-son)

32-modda. Fermer xo‘jaligini tugatish asoslari

Fermer xo‘jaligi quyidagi hollarda tugatiladi:

Oldingi tahrirga qarang.

fermer xo‘jaligini yuritish uchun yer uchastkasi berish bo‘yicha ochiq tanlovda fermer xo‘jaligi boshlig‘i tomonidan ko‘rsatib o‘tilgan mol-mulk, texnika va pul mablag‘lari ustav fondiga kiritilmaganda;

(32-moddaning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 11-dekabrdagi O‘RQ-592-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2019-y., 03/19/592/4144-son — 2020-yil 1-yanvardan kuchga kiradi)

Oldingi tahrirga qarang.

moliya-xo‘jalik faoliyati amalga oshirilmaganligi sababli belgilangan tartibda harakatsiz rejimga o‘tkazilgan paytdan e’tiboran uch yil ichida faoliyat tiklanmagan taqdirda;

(32-modda O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 11-dekabrdagi O‘RQ-592-sonli Qonuniga asosan uchinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan— Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2019-y., 03/19/592/4144-son — 2020-yil 1-yanvardan kuchga kiradi)

yer uchastkasini ijaraga olish huquqidan ixtiyoriy voz kechilganida;

fermer xo‘jaligi bankrot deb topilganda, shu jumladan moddiy-texnika resurslari yetkazib beruvchilar, ish bajaruvchilar va xizmat ko‘rsatuvchilar bilan hisob-kitob muntazam ravishda amalga oshirilmaganida;

fermer xo‘jaligining boshlig‘i vafot etib, xo‘jalik faoliyatini davom ettirishni xohlovchi merosxo‘r bo‘lmasa;

Oldingi tahrirga qarang.

davlat va jamiyat ehtiyojlari uchun yoki yer to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun, shu jumladan fermer xo‘jaligi yer uchastkasidan belgilangan maqsadda foydalanmaganida, xususan kontraktatsiya shartnomasida nazarda tutilmagan qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekkanida yer uchastkasini olib qo‘yish zarurati bo‘lgan taqdirda, yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasi belgilangan tartibda bekor qilinsa, shuningdek O‘zbekiston fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashiga a’zoligi tuman fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashlari rayosatining qaroriga muvofiq tugatilishi munosabati bilan.

(32-moddaning oltinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 4-apreldagi O‘RQ-533-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2019-y., 03/19/533/2885-son)

33-modda. Fermer xo‘jaligini tugatish tartibi

Oldingi tahrirga qarang.

Fermer xo‘jaligi:

fermer xo‘jaligi boshlig‘ining qaroriga binoan;

qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda sudning qaroriga binoan;

moliya-xo‘jalik faoliyati amalga oshirilmaganligi sababli belgilangan tartibda harakatsiz rejimga o‘tkazilgan paytdan e’tiboran uch yil ichida faoliyat tiklanmagan taqdirda ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organning qaroriga binoan tugatiladi.

(33-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 11-dekabrdagi O‘RQ-592-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2019-y., 03/19/592/4144-son — 2020-yil 1-yanvardan kuchga kiradi)

Fermer xo‘jaligini tugatish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

34-modda. Nizolarni hal etish

Fermer xo‘jaliklarining tashkil etilishi, faoliyati, qayta tashkil etilishi va tugatilishi sohasidagi nizolar qonun hujjatlariga muvofiq hal etiladi.

35-modda. Fermer xo‘jaligining majburiyatlari bo‘yicha javobgarlik

Fermer xo‘jaligi o‘z majburiyatlari bo‘yicha, shu jumladan tuzilgan kontraktatsiya shartnomalariga muvofiq davlat ehtiyojlari uchun qishloq xo‘jaligi mahsuloti nazarda tutilgan hajmlarda yetkazib berilishini ta’minlash bo‘yicha, shuningdek moddiy-texnika resurslari yetkazib berilganligi va xizmatlar ko‘rsatilganligi uchun o‘z vaqtida haq to‘lash bo‘yicha qonunlarga muvofiq undiruv qaratilishi mumkin bo‘lgan o‘z mol-mulki bilan javob beradi.

Fermer xo‘jaligining boshlig‘i fermer xo‘jaligining mol-mulki yetarli bo‘lmagan taqdirda fermer xo‘jaligining majburiyatlari bo‘yicha o‘ziga qarashli mol-mulk bilan qonun hujjatlariga muvofiq subsidiar javobgar bo‘ladi.

Xodimning mehnat majburiyatlarini bajarishi munosabati bilan uning hayoti va sog‘lig‘iga yetkazilgan zarar uchun javobgar qayta tashkil etilayotgan yoki tugatilayotgan fermer xo‘jaligida mablag‘ bo‘lmagan yoxud yetarli bo‘lmagan taqdirda, undirilishi lozim bo‘lgan summalar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda davlat tomonidan to‘lanadi.

36-modda. Fermer xo‘jaligi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik

Fermer xo‘jaligi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar.

Mavzu:

Qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlash tizimini rivojlantirish va samaradorligini oshirishga ta’sir ko’rsatuvchi omillar

Bozor munosabatlari tizimida qishloq xo’jaligi iqtisodiy rivoj-lanishni ta’minlovchasosiy omildir. O’zbekiston Respublikasining barcha mintaqalarida qishloq xo’jaligi korxonalarifaoliyatini rivojlantirish va ular ishlab chiqarayotgan mahsulotlarning raqobatbardoshlik darajasini jahon talablariga yetkazish tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. SHu jihatdan, qishloq xo’jaligining ixtisoslashgan ishlab chiqarish va sotish tarmoqlarini hamda shu tarmoqlarga mos iqtisodiy aloqalarni rivojlanishi va mintaqaviy tashkil etilishida muhim rol o’ynaydi. Bu borada Namangan viloyatida ham sezilarli ishlar amalga oshirilmoqda.

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida chorvachilik tarmog’ida yer resurs-laridan foydalanishning samarali harakat mexanizmi ishlab chiqilmagan. Respublika chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarish tannarxi va sotish bahosi o’rtasidagi mutanosiblikka aksariyat hollarda amal qilinmasligi chorvachilikka ixtisoslashgan xo’jaliklarning og’ir moliyaviy holatga tushib qolishiga olib kelmoqda. Natijada boshqarib bo’lmaydigan tovar oqimlari va qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishmas-ligi sharoitida ularni taqsimlash va iste’mol qilishda ma’lum nomutano-sibliklar vujudga kelmoqda. Keyingi yillarda chorvachilik mahsulotlari bahosi oshib borgani bilan uni ishlab chiqarishga ketgan harajatlar miqdori yanada yuqoriroq darajada o’sdi. Bu esa mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish bilan chorvadorlarning moddiy manfaatdorligi yetarli darajada uzviybog’lanma-ganligini ifoda qiladi.CHorvachilik mahsuloti tannarxining yuqoriligi va uning pasayishi jarayoni mavjud emasligi mazkur tarmoqda mahsulotning asosiy qismi dehqon xo’jaliklari va aholi xo’jaliklarida ishlab chiqarish bilan izohlanadi. Bu esa ishlab chiqaruvchilarning ozuqa resurslari bilan hamda ozuqa ishlab chiqarishda foydalaniladigan yer resurslari bilan ta’min-lanishi yetarli emasligi oqibati bilan bog’liq. Boshqa tarmoqlarning rivojlanishi esa ozuqa yetishmasligi muammosini yechishga juda kam ta’sir etmoqda. Qayd etilganidek, chorvachilik mahsulotlarining ko’payishi ko’p jihatdan iqtisodiy manfaatdorlikka bog’liq. Ayni paytda xo’jalik-larning ko’proq daromad olishi yetishtirilgannmahsulotlarni qayta ishlash va sotishdan iborat kooperatsiyaga birlashishni taqozo etadi. Agar xo’jalik-larda qayta ishlash uchun moddiy baza bo’lmasa, mahsulotning katta qismi nobud bo’ladi yoki boshqa tashkilotlardan uskunalarni ijaraga olish tufayli qayta ishlash harajatlari ko’payib boradi. Har ikkala holat ham bozorga salbiy ta’sir etadi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish bosqichida tumanlardagi qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlash korxonalarining faoliyati qisqardi. Bu jarayon, ayniqsa Norin, Uchqo’rg’on, To’raqo’rg’on, Namangan tumanlarida sezilarli ravishda ko’zga tashlandi. Viloyat markazida joylashgan yirik qayta ishlash korxonalari chorvachilik mahsulotlarini aholidan yig’ib olish va yo’l harajatlarini qisqartirish maqsadida aholi qo’rg’onlarida maxsus punktlar tashkil etilishiga qaramay bir muncha murakkab jarayon yuzaga kelmoqda. SHuning uchun ham go’sht va sutning dastlabki bozorida mayda vositachilarning faoliyati tez rivojlanishi kuzatilmoqda. Ular xo’jaliklardan mahsulotlarni yig’ib, shahar bozoriga olib chiqishadi va shuningdek qayta ishlash korxonalarini ham ta’minlaydilar, hisob-kitob esa asosan naqd pul orqali amalga oshirilmoqda. Vositachilar faoliyatining ijobiy natijalarini qayd etish bilan birga, ular tomonidan xo’jalik qonun-chiligiga va adolatli tijorat tamoyillariga rioya qilmaslik hollari ham ko’plab uchraydi.Ko’rinib turibdiki, qishloq xo’jalik mahsulotlari bozori o’zining savdo ko’lami, qishloq xo’jalik korxonalari faoliyatidagi o’rni va salmog’i, mablag’larning doiraviy aylanishin ta’minlash bo’yicha mintaqa iqtiso-diyotida o’ziga xos mavqega ega bo’lgan tuzilma sifatida hakllanmoqda. Tarmoqlar bo’yicha dehqonchilik mahsulotlari ulushi 56,0 foizni, chorvachilik mahsulotlari 44,0 foizni tashkil etadi. CHunonchi, bunday ko’rsatkichga erishishda qishloq xo’jaligi korxonalarida ishlab chiqarilayot-gan mahsulotlarning o’rni mavjud. Agrar sohadagi natijalar va muammolar, islohotlarni amalga oshirishdagi ayrim kamchiliklar viloyatda sabzavot, kartoshka, meva va chorvachilik mahsulotlari bozoriningshakllanishiga ma’lum darajada ta’sir ko’rsatmoqda. Yer resurslari cheklanganligi sharoitida ushbu mahsulotlar bozorini rivojlantirishda asosiy e’tiborni intensiv usullarga qaratilmog’i lozim. Ushbu mahsulotlar taklifi qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining holatiga to’g’ridanto’g’ri bog’liq bo’lib, aholi ularni iste’mol qilishi darajasini belgilab beradi. Qishloq xo’jaligi tarmoqlarida korxonalarini tashkil etishning o’ziga xos xusu-siyatlari yer bilan ta’minlanganlik va yerdan foydalanish muammolari bilan bog’liqdir. Yer maydonlarini kelajakda kengaytirish cheklanganligi bois, mavjud yer resurslaridan samarali foydalanish bugun va istiqbolda ham dolzarb bo’lib qoladi, chunonchi:

–Namangan viloyati qishloq xo’jaligi yerlarining aksariyat qismini unumdor tuproqlar tashkil etadi. Namangan, Norin, To’raqo’rg’on, Uychi, Uchqo’rg’on, CHortoq tumanlari 60-70 bonitet ball ko’rsatkichlarga ega;

–Mingbuloq va Pop tumani yerlari nisbatan past sifatli bo’lib, bu hududlardagi yerlarni fermer xo’jaliklariga uzoq muddatli foydalanish asosida biriktirib berish, ekinlar tarkibini to’g’ri joylashtirish va almashlab ekishni istiqbolli dasturlar asosida tashkil etish maqsadga muvofiq;

–sug’oriladigan yerlar yirik konturlardan iborat va ularni bir necha fermerlarga bo’lib berish maqsadga muvofiq emas. CHunki, bunday hollarda sug’orish shoxobchalaridan, texnika va qishloq xo’jalik mashinalaridan foydalanish samaradorligi pasayadi.

Samarqand viloyatida qishloq xo’jalik tarmoqlarini tashkil etishda xo’jaliklarning iqtisodiy manfaatdorligini kuchaytirish hamda mavjud tabiiy shart-sharoitlar va ijtimoiyiqtisodiy resurslardan oqilona foydalanish uchun quyidagi muammolarni hal qilish maqsadga muvofiqdir:

-qishloq xo’jalik mahsulotlari tannarxini pasaytirishning chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqish va mahsulotlarning raqobatbardosh-ligini oshirish;

-tashkiliy-iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish, qishloq xo’ja-lik mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlash korxonalari o’rtasida yagona maqsadli bozorni tashkil qilish;

-xaridorlarning to’lov qobiliyatini muntazam o’rganish asosida mahsu-lotlarni sotish yo’nalishlarini takomillashtirib borish.

Mulk shakllarining o’zgarishi agrar sohada iqtisodiyotning ko’p ukladli sektorini rivojlantirishni va uni barpo etayotgan bozor munosabatlari tizimiga kiritishni taqozo qiladi. SHu jihatdan, bozor munosabatlari yetuklik darajasi va rivojlanish xususiyatlaridan qat’iy nazar raqobatni yuzaga keltiradi.

Samarqand viloyatida yirik qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish asosiga egaligi, tarkibida ko’p tarmoqlar mavjudligi hamda majmua hosil qiluvchi omillar ta’sirining yuqoriligi va o’ziga xos hududiy ishlab chiqarishning uzviy bog’liqligi bilan ajralib turadi. SHuningdek, mahsulotlarni sotilishini ta’minlovchi infratuzilmaning moddiy-texnik bazasi zaifligi ixtisoslashgan tarmoqlar tarkibini yanada takomillashtirishni taqozo etadi. SHu jihatdan, qishloq xo’jaligida shakllangan va chuqurlashib borayotgan ko’p ukladlilik raqobat vositalarini jiddiy ravishda kengaytirmoqda. Ayni paytda iqtisodiyotning erkinlashtirilishi, to’laqonli qishloq xo’jaligi korxonalarining tobora to’laroq ravishda bozor tamoyillari asosida faoliyat ko’rsatishi ularning o’rtasidagi murakkab munosabatlarni, ya’ni yuqori foyda va ko’proq naflilikka ega bo’lish uchun kurashni ifodalamoqda. Qishloq xo’jaligi xomashyosi ishlab chiqaruvchi korxonalar resurslarni qo’lga kiritishda va erkin raqobat muhitida faoliyat olib borgan holda mahsulotni monopol xaridorga sotishlari qator moliyaviy va boshqa muammolarni keltirib chiqaradi.

Mavzu:Menejment usullari va uslublarini ishlab chiqarish samaradorligiga ta’sir

Menejment usullarini iqtisodiyotning ma’lum aniq sohalarida amal qilishining turli yo‘llari orasidagi umumiy hodisa sifatida ajratish,s huningdek, turli sub’ektlar tomonidan qo‘llaniladigan Menejment usullarini ajratib ko‘rsatish mumkin. Milliy xo‘jalikni menejmentda quyidagi usullardan foydalaniladi: iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, psixologik va xuquqiy. Qo‘shimcha usullar: siyosiy-ma’naviy-ma’rifiy, jadval, huquqiy, ekologik, kibernetik-avtomatlashgan usullarni qo‘shish maqsadga muvofiqdir Menejmentning bu usullari o‘zaro uzviy bog‘liqdir, shu sababli ularning birortasiga ortiqcha ahamiyat berish butun ishlab chiqarishning me’yorda borishi buzilishiga olib keladi. 2020 yil - ilm-ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili. 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 5 ta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasida ta’kidlanganidek davlat boshqaruv tizimini isloh qilishda davlat boshqaruvini markazlashtirishdan chiqarish, davlat xizmatchilarining kasbiy tayyorgarlik, moddiy va ijtimoiy ta’minot darajasini oshirish hamda iqtisodiyotni tartibga solishda davlat ishtirokini bosqichma bosqich qisqartirish orqali davlat boshqaruvi va davlat xizmati tizimini isloh qilish jarayonida boshqaruv qarorlarini to‘g‘ri amalga oshirish mamlakat iqtisodiyoti va ijtimoiy hayotini barqarorlashtiruvchi yagona omil bo‘lib hisoblanadi. Shavkat Mirziyoev: “Kambag‘allikni kamaytirish oylik yoki nafaqa miqdorini ko‘paytirish, yoppasiga kredit berish, degani emas. Buning uchun, eng avvalo, aholini kasbga o‘qitish, moliyaviy savodxonligini oshirish, odamlarda tadbirkorlik hissini uyg‘otish, infratuzilmani yaxshilash, farzandlarini o‘qitish, sifatli davolanish, manzilli nafaqa to‘lash tizimini joriy qilish kerak”,dedi. Menejment usullarini iqtisodiyotning ma’lum aniq sohalarida amal qilishining turli yo‘llari orasidagi umumiy hodisa sifatida ajratish, shuningdek, turli sub’ektlar tomonidan qo‘llaniladigan Menejment usullarini ajratib ko‘rsatish mumkin. Menejment tashkilotlari tizimi bilan turli-tumanligi bu tashkilotlar faoliyati usullarini ajratish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu yerda so‘z vazirliklar, assotsatsiyalar, aksiyadorlar jamiyati, davlat qo‘mitalarini menejment usullari haqida so‘z boradi. Va nihoyat, turli turkumga kiruvchi ishlovchilar Menejment faoliyatida menejerlar, direktorlar,rahbarlar, bo‘lim boshliqlari tomonidan qo‘llaniladigan Menejment usullarini ajratib ko‘rsatiladi. Demak, Menejment nazariya va amaliyotida turli Menejment usullari mavjuddir. Ular Menejment usullarining har bir guruhi o‘z xususiyatlariga ega bo‘lgan tizimni tashkil etgan. Menejmentda quyidagi usullardan foydalaniladi: iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, psixologik va xuquqiy. Qo‘shimcha qilib: siyosiyma’naviy-ma’rifiy, jadval, huquqiy, ekologik, kibernetik-avtomatlashgan usullarni qo‘shish maqsadga muvofiqdi Menejmentning bu usullari o‘zaro uzviy bog‘liqdir, shu sababli ularning birortasiga ortiqcha ahamiyat berish butun ishlab chiqarishning me’yorda borishi buzilishiga olib keladi.

19.1. Boshqaruv usullari to‘g‘risida tushuncha.

Usul — bu tadqiqot qilish yoki ta’sir ko‘rsatish usulidir. Tadqiqot qilish nuqtai nazaridan uslub deganda boshqaruv ob’ektini o‘rganish jarayonida qo‘llaniladigan usullar, ya’ni:

sistema (tizim)li yondoshuv;

kompleks yondoshuv;

tarkibiy yondoshuv;

integrasion yondoshuv;

modellashtirish;

iqtisodiy-matematik yondoshuv;

kuzatish;

eksperiment;

sosiologik kuzatuv kabi tahlilning ilmiy usullari tushuniladi.

Ta’sir ko‘rsatish nuqtai nazardan esa usul deganda, boshqarish funksiyalarini amalga oshirish uchun boshqaruv ob’ektiga ta’sir o‘tkazish usullari tushuniladi. Bunday usullarga quyidagilar kiradi:

funksional tizimosti ob’ektlarini boshqarish usuli;

boshqarish funksiyalarini bajarish usullari;

boshqaruv qarorlarini qabul qilish usullari.

Har xil yondashuvlar, yo‘sinlar, yo‘llar yordamida amalga oshiriladigan turli-tuman boshqaruv ishlarining majmui —boshqaruvning aniq va o‘ziga xos usullari deb yuritiladi. Shunday qilib:

Boshqaruv usullari — bu xodimlarga va umuman ta’lim muassasalari jamoalariga ta’sir ko‘rsatish usullari bo‘lib, bu usullar qo‘yilgan maqsadlarga erishish jarayonida mazkur xodimlar va jamoalarning faoliyatini uyg‘unlashtirishni nazarda tutadi.

Boshqarish usullari ta’lim jarayonidagi mavjud munosabatlardan ob’ektiv tarzda kelib chiqadi.Funksional tizimosti ob’ektlarini boshqarish usuli boshqariladigan ob’ektning tuzilishi bilan bog‘liq bo‘lib, uning tarkibidagi bo‘limlarni boshqarishda qo‘llaniladigan o‘ziga xos usullarni o‘z ichiga oladi. Ularni quyidaga tizimosti bo‘limlar misolida ko‘rish mumkin.Delfa usuli aksariyat hollarda qaror qabul qilish jarayonida qatnashuvchi a’zolarni to‘plash imkoniyati bo‘lmagan hollarda, ya’ni boshqaruvning markaziy apparatidan uzoqda yashaydigan, filial va bo‘limlarda ishlayotgan xodimlarni yig‘ish maqsadga muvofiq bo‘lmagan hollarda qo‘llaniladi. Bu usulga binoan yechilishi lozim bo‘lgan muammo bo‘yicha qaror qabul qilish jarayonida qatnashuvchi guruh a’zolarining bir-biri bilan uchrashish va fikr almashishiga ruxsat etilmaydi.

Delfa usulini qo‘llash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: muammo yuzasidan tuzilgan savollar javob berilishi uchun qatnashchilarga tarqatiladi; har bir qatnashchi savollarga mustaqil va xufiya tarzda javob beradi; javoblar markaziy apparatda yig‘iladi va ulardagi takliflar asosida umumlashgan hujjat tayyorlanadi;tayyorlangan hujjatning nusxasi har bir qatnashchiga jo‘natiladi;har bir qatnashuvchining umumlashgan hujjatga nisbatanbildirgan fikri yana markaziy apparatda to‘planadi. U ko‘rilayotgan muammo yechimiga o‘zgartirish kiritishga asos bo‘lishi mumkin. Shu sababli: bu ish umumiy qarorga kelinmagunga qadar takrorlanaveradi. Bu usulning o‘ziga xos xususiyati shundaki, unda har bir qatnashuvchi fikrining mustaqilligi ta’minlanadi.

Boshqarishning ma’muriy-tashkiliy usullari.

Tashkiliy-ma’muriy usullar boshqarish usullari tizimida alohida o‘rin tutadi. Bu usullarga:

boshqarish apparatining muayyan strukturasini tuzish;

har bir boshqaruv bo‘g‘inining funksiyalarini belgilash;

kadrlarni to‘g‘ri tanlash;

buyruqlar, farmoyishlar va qo‘llanmalar chiqarish, ularning bajarilishini nazorat qilish;

topshiriqlar va direktiv ko‘rsatmalarni bajarmayotgan bo‘linma va shaxslarga nisbatan majburiy choralarni qo‘llash kiradi.

Tashkiliy-ma’muriy usullar yuqori organlar hokimiyatiga va quyi organlarning bo‘ysunishiga asoslanadi. Shuning uchun ularni ko‘pincha ma’muriy usullar deb yuritiladi. Yuqori ma’muriy organlar boshqariluvchi ob’ektning bajarishi majburiy bo‘lgan tartib-qoidalarni ishlab chiqadi, shuningdek bo‘ysunuvchi organlarga farmoyishlar beradi.

Tashkiliy usullar shu yo‘l bilan boshqarish tizimida ichki ongli aloqalarning tarkib topishiga yordam beradi. Bu uslublar boshqarish funksiyalari bajarilishining:

tashkiliy barqarorligini;

intizomliligini;

muvofiqliligini;

uzluksizligini ta’minlaydi.

Tashkiliy-ma’muriy usullar boshqaruv organlarining o‘zaro aloqada ishlashini, boshqaru munosabatlarini aks ettirib, boshqariluvchi ob’ektlarga ma’muriy ta’sir ko‘rsatishning butun mexanizmini ifodalaydi.

Shu bilan birga, ma’muriy yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqaruv usuli xo‘jalik yurituvchi sub’ektning tanlash erkinligini cheklab qo‘yadi, muayyan huquqiy chegaralarini belgilaydi. O‘z mohiyatiga ko‘ra ma’muriy boshqarish bozorga xos bo‘lgan tartibga solish harakatiga to‘sqinlik qiladi.

Biroq, rivojlangan bozor sharoitida ham boshqarishning ma’muriy usullari o‘z ahamiyatini saqlab qoladi va zarur bo‘lganda ulardan foydalaniladi. Xususan, bozor iqtisodiyoti rivojlangan hamma mamlakatlarda ma’muriy usullar vositasida monopoliyaga qarshi siyosat amalga oshiriladi. Davlat bozorning monopollashtirilishiga to‘sqinlik qiladigan ma’muriy cheklovlar tizimini belgilaydi, monopol kompaniyalar faoliyatini direktiv yo‘sinda boshqaradi.

Ma’muriy usullardan:

iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish;

atrof-muhitni muhofaza qilish;

xavfli texnologiyalardan foydalanish, zararli ishlab chiqarish chiqitlarini chiqarib tashlashni ta’qiqlash;

odamlar sog‘lig‘iga zararli mahsulotni reklama qilishni

ta’qiqlash kabi sohalarda faol foydalaniladi.

Boshqarishning tashkiliy - ma’muriy usullari ikki shaklda:Tashkiliy usullarning bu ikkala shakli birgaliqda qo‘llaniladi, bir-birini to‘ldiradi va rivojlantiradi. Har ikkala shaklning uyg‘unlashuvi ishlab chiqarish sharoitlarini hisobga olingan holda optimal bo‘lishi kerak.

Tashkiliy ta’sir ko‘rsatish turli tashkiliy choralarni, ya’ni:

ta’lim jarayoniva boshqarishning tashkiliy strukturalarini belgilash;

ichki tartib-qoidalarini o‘rnatish;

boshqariluvchi va boshqaruvchi tizimlar o‘rtasida optimallik va oqilona nisbatni o‘rnatish kabilarni o‘z ichiga oladi.

Farmoyish berish yo‘li bilan ta’sir ko‘rsatish barcha boshqarish bo‘limlari va organlarining (uyg‘un) ishlashini joriy ta’minlab turishdan iborat bo‘lib, bunga e’lon qilinadigan yozma yoki og‘zaki qo‘rsatmalar berish, yozma shaklda nashr etilgan yoki og‘zaki buyruqlar vositasi bilan erishiladi.

Tashkiliy ta’sir ko‘rsatish boshqariladigan ob’ekt (korxona)ni loyihalash bosqichidan boshlanadi. So‘ngra reglamentlash, me’yorlash ishlari bajariladi Yaxshi tashkil etilgan loyhalash, reglamentlash va me’yorlash tadbirlari boshqarishga juda katta yordam beradi. Eng avvalo, ular butun boshqarish jarayonida:

muntazamlik va obektivlikni ta’minlaydi;

asossiz va tasodifiy harakatlarga chek qo‘yadi;

reglamentlangan tartib o‘rnatadi.

Bundan tashqari, me’yortivlar boshqarishning mavjud shakllarini, bo‘limlar strukturasini va ayrim kishilar, shaxslar faoliyatini amaliy jihatdan tushunib olishga, nuqson va kamchiliklarni bartaraf qilishda yordam beradi.

Umuman, mazkur muassasadagi reglamentlash va me’yorlashning holati va ularning mukammalligi boshqarish madaniyatini belgilaydi.

Farmoyish ta’siri o‘tkazishda boshqarish buyruq va farmoyishlar vositasida olib boriladi. Ma’lumki, har qanday mehnat jarayoni xoh u kichik doirada, xoh u katta doirada bo‘lsin, boshqaruvni taqoza qiladi. Yakka skripkachi skripka chalganda o‘zini o‘zi idora qilgani holda, orkestr uchun dirijyor zarur bo‘lganidek, ko‘pchilikning birgalikdagi mehnati bor bo‘lgan joyda, albatta uni boshqarish, ma’lum bir yo‘nalishga solish kerak bo‘ladi. bu faoliyat boshqarishning farmoyishli ta’sir ko‘rsatash shakli yordamida bajariladi.

. Boshqarishning iqtisodiy usullari.

Boshqarishning iqtisodiy usullari iqtisodiy manfaatlardan foydalanishga asoslanadi.

Iqtisodiy boshqaruv usullarining asosiy vazifasi ishlab chikariladigan mahsulot (xizmat) birligiga sarflanadigan harajatni kamaytirishga imkon beruvchi xo‘jalik mexanizmlarining yangi usullarini, shuningdek, manfaatdorlik muhitini vujudga keltirish va ulardan samarali foydalanishdir. Bu usulda kishilarning shaxsiy va guruh manfaatlarini yuzaga chiqarish orqali ularning samarali ishlashi ta’minlanadi. Bu maqsadda qo‘shimcha ish haqi to‘lash, mukofotlar berish, bir yo‘la katta pul bilan taqdirlash kabilar muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy metodlar boshqarishning barcha metodlari ichida yetakchi o‘rinni egallaydi. Har qanday darajadagi rahbar bu usulning mazmunini yaxshi bilishi va ularni to‘g‘ri qo‘llay olishi kerak.

Boshqarishning iqtisodiy usullari jumlasiga:

• kredit va foiz stavkasi;

• soliq va soliq yuki;

• boj to‘lovlari;

• subsidiya va sanatsiya;

• litsenziya;

• transfert to‘lovlari;

• narx-navo va hokazolar kiradi.

Boshqaruv organlari, xususan, davlat bu usullarni qo‘llab, bozorni shakllantirish chog‘ida ham, uning o‘zini o‘zi boshqarish bosqichida ham g‘oyat muhim jarayonlarni boshqaradi.

Agar ma’muriy boshqarish usullari o‘zini o‘zi boshqaradigai bozor mexanizmlariga qarshilik ko‘rsatsa, ularga to‘sqinlik qilsa, iqtisodiy usullar esa aksincha, ulardan foydalanishga tayanadi. Xo‘jalik sohasiga davlatning ta’siri ham tubdan o‘zgaradi. Binobarin, ma’muriy boshqarish usulida davlat korxonalarga o‘z ta’sirini qatiy belgilangan reja orqali o‘tkazadi. Natijada bozor korxona va firmalar faoliyatini, davlat esa bozorning o‘z qonuniyatlaridan kelib chiqqan holda makroiqtisodiyot boshqarishini amalga oshiradi. Bu esa davlatning bozor va korxonalar faoliyatiga minimum darajada aralashuvini ifodalaydi.

Davlat kredit tizimi orqali iqtisodiyotga faol ta’sir etadi. Bunda qarzga beriladigan pul miqdorini o‘zgartirish uchun foiz stavkasidan foydalaniladi. Bozor qoidasiga ko‘ra foiz kamaysa, qarz pulga talab oshadi. Binobarin, kredit ko‘proq olinadi va ishlab chiqarishga ko‘proq investitsiya qilinadi.

Kreditning iqtisodiy o‘sishiga aloqadorligini hisobga olgan holda davlat uni arzonlashgirish choralarini ko‘radi. Davlatning qo‘lida katta pul to‘planadi, bu pul bankka qo‘yiladi va ishlatilishiga qadar kredit resursini tashkil etadi. Davlat­ning puli kapital bozoriga chiqib kreditning taklifini ko‘paytiradi. Shu tariqa davlat bo‘sh turgan pul tarkibini o‘zgartirish orqali bozordagi pulga bo‘lgan talab va taklifni o‘zgartirishga erishadi. Bo‘sh pullar:

• hozir qarz berish uchun ajratilgan;

• zahiradagi kredit rezervi sifatida turgan pullarga bo‘linadi.

Zahiradagi rezerv pulning kamayishi taklif etilgan pulning ko‘payishini bildiradi va aksincha, uning ko‘payishi pul taklifini qisqartiradi. Odatda, kredit resursining 20 foizi zahirada bo‘lsa, 80 foizi bevosita kredit ishiga ajratiladi, ya’ni sotishga qo‘yiladi.

Davlat soliq tizimi orqali iqtisodiyotga ta’sir o‘tkazadi va boshqarish jarayonida qatnashadi. Soliqlar hamma mamlakatlarda mavjud bo‘lib, majburiy to‘lov shaklida firmalar, tashkilotlar va aholi tomonidan faqat davlatga to‘lanadi. Davlat jamiyat a’zolariga, ular kim bo‘lishidan qatiy nazar, ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatadi. Bu xizmatlar jumlasiga:

• mudofaa;

• tinchlik va xotirjamlikni, ijtimoiy tartibni ta’minlash;

• obodonchilik va sanitariya-gigiyena ishlarini bajarish;

• davlatni idora qilish;

• davlat havfsizligini ta’minlash;

• ekologik muhitni asrash;

• tabiiy boyliklarni himoya qilish;

• ommaviy savodxonlikni ta’minlash;

• nochorlarga yordam berish, ularni ijtimoiy himoya qilish kabi ishlar kiradi.

Soliqlar boshqarish jarayoniga quyidagi uch vazifani bajarish orqali o‘z ta’sirini ko‘rsatadi:

• fiskal vazifa, ya’ni davlat xazinasi (byudjeti) ga pul tushirish;

• iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish;

• aholining ayrim toifalariga imtiyoz berib, ularni ijtimoiy himoyalash.

Boshqarishning ijtimoiy-ruhiy usullari.

Ijtimoiy-ruhiy usullarnnig asosiy maqsadi jamoalarda sog‘lom ijtimoiy-ruhiy muhitni yaratishdir. Bu usul ijtimoiy-ma’naviy vaziyatga ta’sir etish yo‘li bilan kishilarning fe’l-atvori, ruhiyatini hisobga olib ularning ijtimoiy (sotsial) talablarini qondirish orqali boshqarishni bildiradi.

Boshqacha qilib aytganda, ijtimoiy-ruhiy usullar bu ishlab chiqarish jamoalarini, ulardagi "psixologik vaziyatni", har bir xodimning shaxsiy xususiyatlarini o‘rganishga asoslangan usullardir.

O‘z mohiyatiga ko‘ra boshqarish usullarining bu guruhi jamoaning shakllanish va yuksalish jarayoniga, kishilarning ongiga, ma’naviy manfaatlariga jamiyat manfaatlarini hisobga olgan holda ta’sir qiluvchi vositalarning majmuidir.

Ijtimoiy-ruhiy usullar "Boshqarish sosiologiya"si va "Boshqarish psixologiyasi"ga asoslanadi.

Boshqarish sosiologiyasi insonning ishlab chiqarish omillari bilan o‘zaro aloqasi, jamoaning sotsial rivojlanishini rejalashtirish, mehnat jamoasini tarkib toptirish, xodimlarning tashabbusi va ijodiy faolligini oshirish kabi muhim muammolarni ko‘rib chiqadi.

Boshqarish psixologiyasi kishilarning boshqarish faoliyatlari xususiyatlarini va natijalarni aniqlashga xizmat qiladigan hodisalarni o‘rganadi. U kadrlarni tanlashda, ularni joy-joyiga qo‘yishda, topshiriqlarni, funksiyalarni taqsimlashda, xodimlarni rag‘batlantirishda, intizomni mustahkamlashda va hokazolarda qo‘llaniladi.

Psixologiya insonning ruhiyatini o‘rganuvchi fandir. Inson ruhiyatiga esa sezish, idrok qilish,tasavvur, tafakkur, taassuf jarayonlari, xotira, dikkat, e’tibor, iroda, shuningdek inson shaxsining ruhiy xususiyatlari, chunonchi, qiziqish, qobiliyat, harakter va mijoz kiradi.

Ijtimoiy psixologiya — bu kishilar va jamoa faoliyati psixo­logik va sotsial omillarning o‘zaro aloqasi qonunlarini, turli ijtimoiy guruhlar xususiyatlarini, jamoa muloqoti va o‘zaro ta’sir ko‘rsatish shakllarini o‘rganadigan psixologiya fanining sohasidir.

Sosiologik axborotlarni maxsus tadqiqotlar o‘tkazish yo‘li bilan olish mumkin. Bulardan eng muhimlari quyidagilardir:

1. Hujjatli usul, bunda zarur ma’lumotlar statistik to‘plamlardan, boshlang‘ich hisobga olish hujjatlaridan olinadi.

Shaxsiy harakterdagi hujjatlardan foydalanish usuli-turli masalalar yuzasidan kishilarning o‘z qo‘llari bilan yozilgan narsalar: ariza, shikoyat, qarindosh-urug‘ va tanishlarga yozilgan xatlar, tarjimai hol, tushuntirish xatlari va hokazolar.

Xulosa va takliflar.

Xulosa: demak, menejment – ichki ishlab chiqarishga xos bo‘lgan murakkab ijtimoiy hodisadir. Uning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni, xususiy mulkni ishlab chiqarish vositalariga munosabatini, jamoaning iqtisodiy qiziqishlariga, boshqaruvchilarning xodimlar bilan o‘zaro aloqasida aniqlanadi. Amalga oshirilgan mazkur jarayonlar korxonalar moliyaviy xo‘jalik faoliyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Korxona to‘g‘ri va aniq ishlab chiqilgan o‘z faoliyatini rejalashtirish hamda bu jarayonning asosiy maqsadi sifatida soliq majburiyatini minimallashtirish tezisi yotadi. Bugungi kun xo‘jalik yurituvchi sub’ekt menejmenti oldida o‘z faoliyatini samarali rejalashtirish hamda uning uzviyligini ta’minlashni talab etadi. Bundan ko‘rinib turibdiki, xo‘jalik yurituvchi sub’ekt o‘z faoliyatini rejalashtirish orqali o‘zining strategiyasini belgilab oladi. Shu o‘rinda xulosa qilish mumkinki, menejment – bu mujassamlashgan elementlarning, avvalambor, insonlarning ishlab chiqarish mahsulotlari (ish, xizmat)ga bo‘lgan talablarini qondirish maqsadida ularning faoliyatini tashkillashtirish va koordinatsiyalash hamda tashkilotdagi mulk egalarining ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlarini amalga oshirishga ta’sir etuvchi uzluksiz jarayondir. Shunday qilib, boshqaruvning iqtisodiy usullari juda keng imkoniyatlarga ega bo‘lib, ular mohirona va o‘z vaqtida ma’muriy-tashkiliyfarmoyish, ijtimoiy-psixologik va xuquqiy usullar bilan ko‘shib olib borilgan taqdirda yaxshi natijalarga erishish mumkin. Bundan tashqari hozirgi vaqtda bizning davlatimiz rivojlanish davrini bosib o‘tmoqda va bu davrda korxonalarning roli juda katta. Bu borada esa korxonaning kelgusida kelajagini,uning rivojlanishini oldindan bilish va uni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish menejerlardan yuksak mahorat va iste’dod talab qiladi. Respublikamizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarni hayotga tadbiq etishda, aholinig ijtimoiy turmush tarzini yanada ko‘tarishda, qolaversa xalqning farovon hayoti uchun bevosita o‘z ta’sirini ma’lum bir ma’noda o‘tkazishda, siyosiy-ijtimoiy nuqtai nazardan ishlab chiqaruvchi va xizmat ko‘rsatuvchi omil sifatida hayotiy siklda bevosita ishtirok yetuvchi korxonatashkilotlarning o‘rni bozor munosabatlari davrida muhim ahamiyatni kasb etadi. Bu omillarning rivojlantirishda va hamda ularning iqtisodiy salohiyatini oshirib, sog‘lom raqobat muhitida o‘z mavqesa esa bo‘lishda, davr talabiga monand ilmiy texnik va ma’naviy yangiliklarning o‘z vaqtida amaliyotda tadbiq qila oladigan kadrlarni tayyorlash maqsadga muvofiqdir. O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda bilimdon va ishbilarmon xodimlarni shakllantirishga erishish muhim ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga esadir. Boshqaruv usullari -bu boshqaruv sub’ektining boshqaruv ob’ektiga maqsadli yo‘naltirilgan ta’sir o‘tkazishning usullari, ya’ni boshqaruvchining u boshqarayotgan ishlab chiqarish jamoasiga qo‘yilgan maqsadlarga erishish jarayonida uning faoliyati muvofiqlashuvini ta’minlashdir. Boshqarishning u yoki bu vazifalarini hal qilish uchun muayyan organlar tuziladi. Boshqarish organlari tizimi, quyi organlarning yuqori organlarga bo‘ysunishi va ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqa boshqarish strukturasi tushunchasini tashkil qiladi. Bunday struktura odatda "boshqaruv apparati strukturasi" deb yuritiladi. U biron-bir boshqaruv organining (vazirlikning boshqaruv apparati, korxonaning boshqaruv apparati va h.k) bo‘limlari tarkibini bildiradi. Boshqarish strukturasi ishlab chiqarish strukturasi bilan ham ifodalanadi. Bunda boshqarishni tashkil yetishning dastlabki va belgilovchi omili ishlab chiqarish jarayoni bo‘lib hisoblanadi. U o‘zaro bog‘langan asosiy, yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi jarayonlardan iborat bo‘lib, bu jarayonlar bo‘limlar va xodimlar o‘rtasida mehnat taqsimotini talab qiladi. Shu maqsadda ishlab chiqarish bo‘limlari va ularga xos bo‘lgan boshqaruv apparati tuziladi. Bo‘linmalar yig‘indisi, ularning tarkibi va o‘zaro aloqa shakllari korxonalarning ishlab chiqarish strukturasini tashkil yetadi. Har bir korxona o‘ziga xos ishlab chiqarish strukturasiga esadir. Shunday qilib, boshqarishning maqsadlari, funksiyalari, vazifalari, ob’ektlari va organlari uning tashkiliy strukturasini belgilab beradi. Barcha tashkilotlar kabi moliya muassasalarida ham boshqaruvni samarali amalga oshirishda to‘g‘ri tashkiliy strukturani tanlash muhim ahamiyatga esa. Xususan, bank faoliyatini yaxshi yo‘lga qo‘yishda hamda mijozlar bilan hamkorlik tizimi yaxshi ishlashida tashkiliy tuzilmaning ahamiyati g‘oyat beqiyosdir. Funksional ixtisoslashgan bo‘limlar asosida yaratilgan tashkiliy tuzilmalar – bu bitta korxona bilan faoliyat ko‘rsatadigan korxonalarning tuzilmasini strategiyaga moslashishining keng tarqalgan usulidir. Ishlarni tovar belgilari asosida guruhlash orqali tashkiliy tuzilmani yaratish uzoq vaqt davomida qo‘llanildi.

Takliflar:

1.Barcha boshqaruv usullarini menejer tomonidan qo‘llanishida birinchi bo‘lib, qo‘llanilishi lozim bo‘lgan asosiy usulni tanlashi, kishilar harakteridan kelib chiqib, kompleks qo‘llash tajribasiga ega bo‘lishi va qo‘l ostida ishlayotganlarni e’tiboridan chiqmagan holda boshqarishi kerak; 2.Boshqarish jarayonida kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bo‘yicha qisqa o‘quv kurslarni tashkil etish; 3.Menejment samaradorligi oshirishda aholini bandlik masalasini yechish, asosan yoshlarni yangi ish o‘rinlari bilan ta’minlashga e’tiborni qaratish; 4.Menejerlarlik jarayonida ichki va tashqi boshqaruv tajribalarini bugungi kun darajasida nazariy hamda amaliy jihatdan chuqur o‘rganish, jumladan A.Temur va Singapur mamlakati sobiq bosh vaziri Li Kuan Yu.mamlakatni boshqarish tajribalaridan keng foydalanishga e’tiborni qaratish zarur. 5.Barcha sohalarda boshqaruvning eng samarali usullarini ishlab chiqish va amalga oshirish; 6.Har bir sohani to‘g‘ri boshqarishda mehnat birjalari hamda ommaviy axborot vositalari bilan hamkorlikni kuchaytirish; 7.Korxonalar va tashkilotlarda, o‘zaro shaxsiy munosabatlarni, rahbarlik munosabatlarini tahlil qilish va tartibga solish, ishlab chiqarish va ijtimoiy ixtiloflarni hamda stresslarni boshqarish bo‘yicha maxsus bo‘limni tashkil qilish; 8.Kadrlarni boshqarish tizimini axborot bilan ta’minlashni to‘g‘ri rejalashtirish va yaxshilash; 9.Korxonalarda mehnat jarayonidagi sabablarni aniqlash va boshqarish orqali mehnat–huquqiy munosabatlar masalalari, mehnat psixofizologiyasi va mehnat yestetikasini yig‘ilishlarda, majlislarda mehnat jamoasi ongiga singdirish; 10. Xodimlarni rag‘batlantirishda jamoa oldida ularni taqdirlash usulini kengroq qo‘llash va iloji boricha har bir xodimga individual tarzda yondashish; 11.Har bir sohaga rivojlangan mamlakatlar tajribalarini joriy etish; 12.Bugungi kunda atrof muhitni himoya qilish va ekologiyani asrash bo‘yicha menejment faoliyatida “Ekologik himoya” boshqaruv usulini joriy etishni tavsiya etamiz. Yuqorida ta’kidlangan boshqaruv tamoyillarini tadbiq etishda quyidan yoki yuqoridan vujudga kelayotgan tashabbuslarni qo‘llab quvvatlash, bu tashabbuslarni chuqur o‘rganish orqali avtonom qarorlar qabul qilish va hatto alohida moddiy mablag‘lar bilan ta’minlash imkoniyatlarini yaratish kerak bo‘ladi. Bunda bir tomondan tarkibiy bo‘linmalarning o‘zaro hamkorlik qilishlari uchun sog‘lom muhit yaratilib borilsa, ikkinchi tomondan bo‘linmalar o‘rtasida halol va sof raqobat muhitini shakllantirish imkoniyat tug‘iladi

QISHLOQ XO`JALIGI IQTISODIYOTI VA MENEJMENT

Adabiyotlar ro’yxati

Asosiy adabiyotlar:

Asosiy darslik va o’quv qo’llanmalar

Abdug’aniev A., Abdug’aniev A. Qishloq xo`jaligi iqdisodiyoti. Darslik. - T: “ADIВ NASHRIYOTI” МЧЖ, 2011, - 399 b.

O'.P.Umurzoqov, A.J.Toshboev, J.Rashidov, A.A.Toshboev. Qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti va menejmenti. O`quv qo'llanma . O'z.R Oliy va o'rta ta'lim vazirligi. - Т.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2008y. -264 b.

Samatov G.A., Rustamova I.B., Sheripbaeva U.A. Qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti va menejmenti. Darslik. Cho`lpon nomidagi nashriyot-matba ijodiy uyi. Toshkent. 2012 y. 320 b.

Qoshimcha adabiyotlar:

G'ulomov S.S. Menejment va biznes asoslari, Tashkent, «Sharq», 2003.280 b.

Zokirov O., Pardaev A. Qishloq xo`jalik iqtisodiyoti. Darslik. - Т.: O'AJBNT Markazi, 2003. - 456 b.

Ismoilov I.A., Murtazaev O. “Qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti”. O'quv qo'llanma. Т.: -2003 у. 245 b.

Rustamova l.B, Sheripbaeva U.A, Dexqanova N.S, Axmedova V. Qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti.O’quv qo’llanma. - Toshkent 2015. 174 b.

Hakimov R. Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti. -T.:MCHJ “RAM-S”, 2007. 367

O. Murtazayev, F.B. Ahrorov. Qishloq xo`jaligi iqtisodiyoti.-Toshkent- “ILM ZIYO”- 2017. 415 b

Xorijiy adabiyotlar:

Charles W. L. Hill, Steven L. McShane. Principles of Management. 13th ed. ISBN 978-0-07-353012-3. –New York, 2008. -529 p.

Richard L.Daft. Management. 12th ed. ISBN 978-1-285-86198-2. –Boston, 2016. – 798 p.

Rickky W. Griffin. Fundamentals of Management. 8th ed. ISBN 978-1-285-84904-1. –Texas,2016. – 547 p.

Ronald D. Kay, William M. Edwards, Patricia A.Duffy. Farm management. – 6th ed. ISBN 978-0-07-302829-3 – ISBN 0-07-302829-0. –New York, 2008. – 463 p.

Popov N.A. «Ekonomika selskogo xozyaystva». Uchebnik Moskva "Delo i servis" 2001 y.

Internet saytlari

www.samvmi.uz – Samarqand qishloq xo’jalik instituti veb-sahifasi

www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi.

www.uzreport.com – Axborot agentligi.

www.agro.uz – O’zbekiston Respublikasi Qishloq xo’jaligi vazirligi.