Mavzu."Bojxona ishi asoslari" fanining predmeti

1. 
   Mavzu."Bojxona ishi asoslari" fanining predmeti va vazifalari (2-soat)
   

1. 
   Fanining predmeti, vazifalari va boshqa fanlar bilan o’zaro aloqadorligi
   

Bojxona ishi O’zbekistonning tashqi va ichki siyosati tizimida ustuvor o’rinlardan birida turadi. Bir tomondan, tashqi iqtisodiy faoliyatning erkinlashtirilishi tashqi bozorga mustaqil chiqish huquqiga ega bo’lgan korxonalar, tashkilotlar va tadbirkorlar doirasini jiddiy ravishda kengaytirdi. Davlat bojxona siyosati vositalari - tarifli va notarif boshqarish vositalari orqali ularning tovarlar, ishlar va xizmatlar eksporti va importi bo’yicha faoliyatiga ta’sir ko’rsatadi.

Ikkinchi tomondan, ichki iqtisodiy jarayonlarni tartibga solish, milliy bozorni shakllantirish, respublika byudjetining daromad qismini to’ldirish vositasi sifatida bojxona ishining ahamiyati ortdi. Bu, o’z navbatida, bojxona ishining huquqiy asosini yaratuvchi qonun hujjatlari va normativ xujjatlar tizimni ishlab chiqishni taqozo etdi. O’zbekiston Respublikasining Bojxona kodeksi, «Davlat bojxona xizmati to’g’risida» va «Boj tarifi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunlari bojxona haqidagi qonun hujjatlari tizimi asosini tashkil etadi. Qayd etilgan qonun hujjatlari va ularni rivojlantirish uchun chiqarilgan normativ hujjatlar O’zbekiston Respublikasining milliy manfaatlari himoya qilinishining ishonchli mexanizmini yaratadi, iqtisodiy va siyosiy ustuvorliklarini hisobga olgan holda yagona bojxona siyosatini o’tkazilishini ta’minlaydi.

«Bojxona ishi» atamasi mazmunini aniqlash printsipial ahamiyatga egadir. Bojxona siyosatining xususiyati va mazmunini, bojxona huquqi, uning institutlari va yuridik normalarini tushunish ko’p jihatdan ushbu atamani belgilashning puxtaligi va to’liqligiga, bojxona ishi tarkibini aniqlashga bog’liqdir.

O’zbekiston Respublikasining Bojxona kodeksida (2-modda) bojxona ishiga quyidagicha ta’rif beriladi: «Bojxona ishi O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarini olib o’tish, boj to’lovlarini undirish, bojxona rasmiylashtiruvchi, bojxona nazoratini amalga oshirish tartibi va shartlaridan hamda bojxona siyosatini amalga oshirishning boshqa vositalaridan iboratdir».

Mazkur ta’rif umuman olganda bojxona ishi tushunchasini va uning tarkibiy elementlarini aniq tavsiflab beradi. Bjoxona ishi ko’p rejali va juda xilma-xil vazifalarni hal etishga yo’nalitirilganligi shartlanganligidan kelib chiquvchi uning o’ziga xosligi va nodirligi mana shundan iboratdir.

Bojxona ishining Bojxona kodeksida ko’rsatilganlardan tashqari tarkibiy qismlari ro’yxatiga boj tariflari vositasida tartibga solish, valyuta nazorati, bojxona ta’minoti, bojxona statistikasi va Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasini yuritish, kontrabandaga va bojxona ishi sohasidagi boshqa jinoyatlarga qarshi kurash, bojxona haqidagi qonun xujjatlari buzilganligi haqidagi ishlarni ko’rib chiqish kiritilishi kerak.

Bunday yondashilgan taqdirda bojxona ishi mazmuni kengroq tushuniladi, boz ustiga uning tarkibiga kiritilgan, yuqorida aytib o’tilgan qo’shimcha elementlar

Bojxona kodeksida nazarda tutilgan hamda unda etarlicha keng va batafsil tartibga solingan.

Shunday qilib, bojxona ishi tuzilmasi bojxona siyosatini amalga oshirishning quyidagi vositalari bilan ifodalanishi mumkin:

• 
  tovarlar va tansport vositalarini bojxona chegarasi orqali olib o’tish tartibi va shartlari;
  
• 
  bojxona rejimlari;
  
• 
  boj tariflari vositasida tartibga solish;
  
• 
  bojxona rasmiylashtirilishi;
  
• 
  bojxona ta’minoti;
  
• 
  bojxona nazorati;
  
• 
  bojxona statistikasi va tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomanklaturasi;
  
• 
  bojxona ekpertizasi;
  
• 
  kontrabandaga va bojxona ishi sohasidagi boshqa jinoyatlarga qarshi kurash;
  
• 
  bojxona haqidagi qonun xujjatlarini buzganlik to’g’risidagi ishlarni yuritish va ko’rib chiqish.
  

Bojxona ishining mazkur tuzilmasi ham, albatta, batafsil emas, uni yanada tabaqalashtirish mumkin. Umuman olganda esa bojxona siyosati vositalarining keltirilgan ro’yxati O’zbekiston Respublikasi bojxona ishining hozirgi tuzilmasini aynan aks ettiradi.

Bojxona ishining yuqorida sanab o’tilgan tarkibiy qismlarining ahamiyati, roli va maqomi bir xil emas. Biroq, ular xususiyati va maqsadlariga, bojxona ishi tizimidagi o’rniga ko’ra turlicha bo’lsa ham jam bo’lgan holda uzviy birlikni tashkil etadi, chunki O’zbekiston Repsublikasining yagona bojxona vazifalariga xizmat qiladi.

«Bojxona ishi asoslari» fanining predmeti bojxona siyosati, bojxona bojlari va tariflari, bojxona munosabatlarining nazariy va amaliy jihatlarini o’rganish hisoblanadi.

«Bojxona ishi asoslari» fanini o’rganish jarayonida analiz, sintez, tahlil etish, amaliy hujjatlar nusxalarini qiyosiy tahlil etish metodlaridan foydalaniladi.

«Bojxona ishi asoslari» fanining vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  O’zbekiston Respublikasida olib borilayotgan bojxona siyosati turlari, printsiplari va vazifalarini o’rganish;
  
• 
  Bojxona qonunchiligi hujjatlarini o’rganish va tahlil etish;
  
• 
  Bojxona faoliyatini davlat tomonidan tartibga solinishini o’rganish;
  
• 
  Bojxona bojlari, tariflari va imtiyozlarni o’rganish;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasida qo’llaniladigan bojxona rejimlarini o’rganish;
  
• 
  Bojxona qiymati va uni aniqlash usullarini o’rganish.
  
• 
  «Bojxona ishi asoslari» fani «Moliya», «Soliq nazariyasi», «Soliqlar va soliqqa tortish», «Soliq qonunchiligi asoslari» va shu kabi boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liq.