Мавзу: Ўзбек халқ эртаклари асосида майда пластик композициялар яратиш

B urchakli, tavrli va ustma-ust birikmalaming payvand choklari- ni ko‘ndalang kesimining kateti (chok kateti) chizmada teng yon­li to‘g‘ri burchakli uchburchak

Asosiy shartli belgilarda qo‘Haniladigan yordamchi belgilar (GOST 2.312-96) ₅__{2 jadval}

Qo'shimcha belgilar	Qo‘shimcha belgilarning mazmuni	Qo'shimcha belgilarning payvand chok tasvirida chiqarish chizig‘i tokchasiga joylashishi
		Old tomoni Orqa tomoni
Q	Chok kuchaytirgichi olib tashlash	f" f^6
1	Chok buyumni montaj qilishda bajarilishi	/
/	Har yerdan (uzuq- ' yuluq) yoki nuqtali payvand chok zanjir tartibida joylashgan
z	Har yerdan (uzuq- yuluq) yoki nuqtali payvand chok zanjir tartibida joylashgan
0	Yopiq kontur bo‘yicha bajarilgan (hosil qilingan) payvand chok	r" 1
"I	Ochiq kontur bo'yicha bajarilgan payvand chok	/= z^3
ХЛ-£	Chokni bo‘rtib chiqqan va notekis joylari asosiy metal Iga silliq 0‘tadigan qilib ishlangan	Zrvx^- / /

5.37-shakI



( |\) belgi bilan ko‘rsatiladi. Bu belgi ingichka tutash chiziq bilan chizilib, uning o‘ng tomoniga chok katetining o‘lchami mm hisobida ko‘rsatiladi.
Payvandlash usulidan qat’iy nazar chizmada payvand chok ko‘rinsa asosiy tutash chiziq bilan tasvirlanadi (5.39- shakl, a), payvand chok korinmasa shtrix chiziq bilan tas-
virlanadi. (5.39-shakl, _a)

2. 
   . Ko‘rinadigan pay­vand langan yakka nu- qta asosiy tutash chiziq bilan «+» belgisi qo‘yiladi (5.40­s h a к 1 , b ) ; ko‘rinmaydigan nuqta tasvirlanmaydi. Chok yoki yakka nuqta tas- viriga chiqarish chizig‘i chizib uning oxiriga bir tomonlama strelka qo‘yiladi (5.39 va 5.40, a - shakllar).
   

Belgisi bo‘lmagan chok tokchasiz chiqarish chizig‘i bilan belgilanadi (5.41-

shakl). Chokning shartli belgilari j- chiqarish chizig‘ining tokchasiga qoyiladi. Bu shartli belgilar pay­vand chokning yuz tomoniga ya’ni (ko‘rinadigan chokka) chiqarish i chizig‘i tokchasining ustiga (5.42- shakl, a), orqa tomoniga yani 5.40-shakI ko‘rinmaydigan chokka esa tokchaningostiga qoyiladi (5.42-shakl, b).


Har bir standart chokning harf va sonli belgisi, uning konstruktiv elementini to‘liq aniqlab beradi. Agar bir xil choklar bo‘lsa, ular bir xil raqam bilan belgilanadi. Bu choklaming bittasini chiqarish chizig‘ iga bir xil choklar soni va choklar raqami, uning tokchasiga esa chokning shartli belgisi yoziladi (5.43-shakl, a). Tasvirdagi boshqa shu xil choklarga chiqarish chizig‘i chizilib, tokcha yasaladi; chokning yuz
tomoni ko‘rinib turgan bo‘Isa _P
t okcha ustiga, orqa tomoni ko‘rinib turgan bo‘lsa tokcha ostiga chok raqami yoziladi (5.43-shakl, b,c).
GOST 2312-96 da har- j _{5 4},._shak] xil tuzilishdagi standart va
nostandart choklar belgilangan. Standart choklar va payvandlangan yakka nuqta 5.45- shaklda ko‘rsatilgan sxema bo‘yicha shartli belgilanadi. 5.44-shak- lda standart payvand chokning parametrlarini tavsiflovchi (ta’riflovchi) shartli belgilash sxemasi va uni oldin ko‘rinishi hamda profil qirqimi ko‘rsatilgan: o- payvandlash yopiq kontur bo‘yicha bajarilgan; GOST 14806-96 aluminni







GOST 5264-69-C2



a)
5.43-shakl
payvandlash paytida GOST 14806-96 bo‘yicha chok shakli va o‘lchamlari aniqlanadi; T5 -chetlari qiya qilib qirqilmagan tavrli birikma (xohlagan tomon- ni old tomon deb olish mumkin); P_H3 - suyuqlanmayd igan elektrod bilan hi­moya gaz muhitida payvandlash qo‘lda bajarilgan (buni ko‘rsatmaslikka rux- sat beriladi); 6-chok kateti 6mm; 50Z100-uchastka uzunligi 50 mm; qadami 100 mm bo‘lib
s haxmattartibida GOST 14806-80-T5-PH3-t\6-50Z100 payvandlangan.
Uchma-uch biriktirish choklaridan boshqa barcha standartchoklam- j 5.44-shakl ing shartli belgi-
lanishiga chok kateti o‘lchami ko‘rsati!adi.
5.46- shaklda bir uchi qiyalatib qirqilib, bir tomonlama chok hosil qilingan uchma-uch birikish chokini old tomonidan va orqa tomondan ko‘rinishda shartli belgilash ko'rsatilgan: 1- chok hosil qilish detalni montaj qilishda amalga oshi­riladi; GOST5264-96-po‘latnipayvandlashpaytida GOST5264-96 bo‘yicha chok shakli va o‘lchamlari aniqlanadi; S5- bir uchi qiyalatib qirqilib bir tomon­lama chok hosil qilib uchma-uch birikma hosil qilinadi; Q -chokkuchaytirgi- chi olibtashlansin.
Payvand birikmadagi choklarning barchasini GOST i bir xil bo‘lsa, ular- niharbirini belgisiga GOSTniyozibo‘tirmasdan, chizmaning pastiga pay­vand choklarGOST... bo‘yicha deb yozib qo‘yiladi (5.47- shakl).

1. 
   Payvandlash choklari GOST 5264-96 bo'yicha
   
2. 
   Elektrodlar E42 GOST 9467-96 bo‘yicha
   
3. 
   *Ma’lumot uchun o'lchamlar , .
   

5.47-shakl

6. 
   §. Kavsharli va yelimli birikma
   

Zamonaviy texnologiya asosida buyumlarni tayyorlashda kavsharlash va yelimlashdan keng foydalaniladi. Bu birikma choklarini shartli tasvirlash va belgilash GOST 2313-96 da belgilangan. 5.48-shaklda bunday birikma choklarini tasvirlash va belgilash ko‘rsatilgan. Kavsharli va yelimli choklar ko‘rinishda va qirqimda 2S qalinlikdagi chiziq bilan tasvirlanadi. Kavshar-






Parchin mixli birikmayuqorida aytganimizdek ajralmaydigan birikma turiga kiradi. Parchin mix bir tomonini ichida kallagi boigan silindrik sterjen (5.50- shakl).
Teshikka qo‘yilmagan parchin mix uzunligi birikuvchi detallar qalinligi, teshik- ni to‘lg‘azish vapachaklab kallak hosil qilish uchun kerak bo‘ladigan miqdorlar yig‘indisi (L),biriktirish usuliga bog‘liq holda 2 5+(1,4-h l,7)d yoki 5+25 j+(l,4 -r l,7)d ga teng bo‘ladi.
Parchin mix bilan detallarni biriktirish uchun detallar teshiladi. Teshik diametri parchin mix diametridan 1 mm katta bo‘ lishi kerak. Chunki qizdirilgan parchin mix teshikka erkin kirishi kerak. Chokni parchinlash uchun diametri 12 mm dan ortiq boigan parchin mixlar 900-1000°C temperaturagacha qizdiriladi. Chokni parchinlashda parchin mix sterjeni cho‘ktiriladi va natijada birikuvchi detallar teshigi to‘lishadi, ya’ni parchin mix diametri teshik diametriga teng boiadi.