Mavzu: Yulduzlarning xaritalari

Mavzu: YULDUZLARNING XARITALARI. OLAM QUTBINING BALANTLIGI VA JOYINING GEOGRAFIK KENGLIGI ORASIDAGI BOG`LANISH.


REJA:

1. 
   Yulduzlarning xaritalari.
   
2. 
   Olam qutbining balandligi va joyining geografik kingligi orasidagi bog`lanish.
   

Yulduzlarning xaritalari.
Yulduzlar xaritalari ham geografik xaritalar kabi ko`pincha yulduzlarning tikislikdagi proyeksiyasi ko`rinishida ishlanadi. Bunday xaritalardan biri 14-rasmda keltirilgan. Unda yulduzlarning a-to`g`ri chiqish va б – og`ish o`qlari – o`zora perpendikulyar kordinata o`qlari ko`rinishida aks etirilgan. Xaritada keltirilgan M yulduzning kordinatalarini topish uchun bu yulduzdan osmon ekvatorni ifodalavchi chiziqqa perpendikulyar qilib, o`tkazilgan og`ish aylanasini yoyini ifodalovchi chiziqning (chizmada vertikal chiziq) a-o`qi kisishgan nuqtasidan mazkur yulduzning to`g`ri chiqishi olinadi M yulduzning б – og`ishi esa undan o`tgan sutkalik paralil yoyini ifodalovchi chiziqning (chizmada gorizantal chiziq) б – o`qi (yoki ung tamondagi unga paralil o`q) bilan kisishgan nuqtasidan olinadi. Umda xaritadagi M- yulduzning shunday yo`l bilan topilgan kordinatalari a=4<sup>h</sup>35<sup>m</sup>, 8=+16<sup>0</sup> ekanligi ko`rinib turibdi.


Olam qutbining balantligi va joyining geografik kengligi orasidagi bog`lanish.
Yer sharining istalgan nuqtasidan kuzatilganda olam qutbining matematik gorizantdan balantligi h shu joyning geografik kengligi ga teng bo`ladi. Bu hol quyidagicha oson isbot qilinadi: 15-rasmdan ko`rinishicha osmon meridiani bo`ylab zinitdan ekvator tikisligigacha bo`lgan yoy uzunligi –ZQ , yer sirtidagi kuzatuvchi turgan O nuqta geografik kengligining yoyi qO = bilan bir xil qiymatli markazi burchak ( QOZ)ni tashkil qiladi. Olam qutbining balandligini haraktirlovchi yoy – NP ga tirlgan burchak NOP va eslatilgan QOZ tikis burchaklarning mos tamonlari o`zora perpendikulyar ekanliginini ko`rish qiyin emash, yani ON OZ va OP OQ. Binobarin mos tomonlari o`zora perpendikulyar bo`lgan burchaklarning tingligidan NOP = QOZ bo`ladi. Biroq NOP=h QOZ = . Shunga ko`ra x = bo`ladi.