Mavzu: yida iqtisodiy firibgarlik bilan kurashish dolzarbligi va Yevropa Ittifoqida firibgarlikka qarshi kurashishning huquqiy asoslari. Olafning paydo bo`lishi va rivojlanish tarixi Reja

Mavzu: YIda iqtisodiy firibgarlik bilan kurashish dolzarbligi va Yevropa Ittifoqida firibgarlikka qarshi kurashishning huquqiy asoslari. Olafning paydo bo`lishi va rivojlanish tarixi

Reja:

1. 
   Yevropa Ittifoqida iqtsodiy firibgarlik bilan kurashish dolzarbligi
   
2. 
   Yevropa Ittifoqida firibgarlikka qarshi kurashishning huquqiy asoslari
   
3. 
   OLAFning paydo bo`lishi va rivojlanish tarixi
   

Ma`lumki Yevropa Ittifoqi o`z tasarrufida soliqlar yoki YIning a`zo davlatlaridan bevosita olingan yirik moliyaviy mablag`larga ega. Mazkur moliyaviy mablag`lar firibgarlik va korrupsiya uchun zararli bo`lib o`ziga firibgarlar diqqarini jalb qilish shubhasizdir. Shu bois YIning moliyaviy manfaatlarini himoya qilish shu jumladan, fond va byudjet firibgarligidan muhofazalash tarixiy nuqtai nazardan a`zo davlatlar kuchlarining birlashtirilishini talab etgan jinoyat huquqiy sohadagi eng dastlabki masalalardan biri bo`lgan.

Firibgarlik YI manfaatlariga jiddiy zarar yetkazadi. Jinoyatlar turli usullarda sodir etiladi. Jinoiy yo`l bilan daromad olish shu jumladan soxta to`lov hujjatlaridan foydalangan holda, shuningdek YI byudjeti yoki fondlari pul mablag`laridan maqsadsiz foydalanish odatda mazkur jinoyat maqsadi sifatida namayon bo`ladi.

Aniqlanishi lozim bo`lgan eng muhim bo`lgan uch turdagi firibgarlik:

-mahsulotlarning eksporti va importi bilan bog`liq firibgarlik;

-turli yo`llar bilan qo`shimcha daromad solig`ini to`lashdan bo`yin tovlash bilan bog`liq firibgarlik;

-Yevropa Ittifoqining ichki bozoriga aralashish bilan bog`liq firibgarlik.

Quyidagi behs asosiy tarkibni o`z ichiga oluvchi YI byudjetining daromadlari firibgarlar jinoiy tajovuzi predmeti hisoblanadi:

1. 
   Chegirmalar, premyalar, qo`shimcha va badal to`lovlari, shuningdek uchinchi davlatlar mahsulot almashinuvudan umumiy qishloq xo`jaligi siyosati doirasida undiruluvchi boshqa to`lovlar;
   
2. 
   3.A’zo davlatlar tomonidan yig‘iladigan qo‘shilgan qiymat

   solig‘iga foiz to‘lovlari;

   4.A’zo davlatlarning YI budjetiga o‘tkaziluvchi yalpi milliy

   mahsulotining belgilangan foiz chegirmalari;

   5.Boshqa shaxsiy mablag‘lar (YI markazida ishlovchi jismoniy

   shaxslar daromad solig‘i, kapitaldan olingan foiz daromadi, dasturlarni

   bajarish uchun olingan badallar, jarimalar va boshqalar)69

   .

   Yevropa Ittifoqi dastlab iqtisodiy yo‘nalishga ega bo‘lganligi bois

   
   
   Yevropada zamonaviy integratsiyaviy tuzilmalarga asos bo‘lgan

   shartnomalar Yevropa hamjamityai va Yevropa Ittifoqi iqtisodiy

   xavfsizligi asoslarini yaratib bergan.

   Shu munosabatdan iqtisodiy firibgarlikka qarshi kurash masalalari

   1957-yilda Yevropa hamjamiyatini ta’sis etish shartnomasi imzolanishi

   bilan Yevropa huquqining amal qilish doirasida yuzaga kelgan bo‘lib,70

   mazkur shartnoma normalari firibgarlikka va hamjamiyat moliyaviy

   manfaatlariga taalluqli boshqa noqonuniy faoliyatga qarshi kurash

   to‘g‘risida qator qoidalarni o‘z ichiga oladi.

   Firibgarlikka qarshi kurash sohasidagi qoidalarning kelgusi

   rivojlanishi 1992- yilda imzolangan Yevropa Ittifoqi to‘g‘risidagi

   shartnomaga borib taqaladi71. Jinoyatchilikning oldini olish va unga

   qarshi kurash YI asosiy maqsadlaridan o‘rin olgan. Mazkur

   shartnomaning 4 bo‘limi jinoiy huquqiy sohada politsiya va sudlarning

   hamkorligiga doir qoidalarni o‘z ichiga olgan va uning 29 moddasida

   mazkur maqsad uyushgan va boshqa jinoyatchilik, xususan, terrorizm,odam savdosi va bolalarga qarshi jinoyatlar, giyohvand va qurol

   yarog‘lar noqonuniy savdosi korrupsiya va firibgarlikning oldini olish

   yo‘li bilan erishilishi belgilangan. YI moliyaviy manfaatlarini muhofaza

   qilish to‘g‘risidagi asosiy qoidalar atom energiyasi bo‘yicha Yevropa

   hamjamiyatini ta’sis etish to‘g‘risidagi shartnomaning 183-“a”

   moddasida belgilangan bo‘lib “unga ko‘ra a’zo davlatlar o‘z moliyaviy

   manfaatlariga ta’sir ko‘rsatuvchi suiiste’molliklarga qarshi kurashish

   bo‘yicha qo‘llovchi tadbirlarni hamjamiyat moliyaviy manfaatlariga

   ta’sir etuvchi suiiste’molliklarga nisbatan ham qo‘llaydilar72”.

   Ta’sis hujjatlarida firibgarlikka qarshi kurashga qaratilgan asosiy

   e’tiborga qaramasdan Yevropa hamjamiyati ustuvor milliy tashkilot

   sifatida jinoiy huquqiy sohada o‘z vakolatiga ega emas73

   .

   Ta’sis shartnomalarida belgilangan umumiy prinsiplardan kelib

   
   
   chiqqan holda hamjamiyatlar huquqiy tizimlari doirasidan tashqari

   xalqaro huquqiy instrumentlar vositasida qo‘llanilgan chora tadbirlar YI

   a’zo davlatlarining firibgarlikka qarshi kurash bo‘yicha hamkorlikning

   aniq yo‘nalishlarining huquqiy asoslarini shakllantirish bo‘yicha

   dastlabki qadami bo‘lib xizmat qildi.

   1995-yil 26-iyulda imzolangan, 2002-yil 17-oktabrda kuchga kirgan

   Yevropa hamjamiyatlari moliyaviy manfaatlarini muhofaza qilish

   Konvensiyasi (“PIF konvensiyasi” sifatida ma‘lum fransuzcha

   Protection des Interets Financiers dan olingan )mazkur jarayon asosi

   bo‘lib xizmat qildi.74

   Konvensiya a’zolari firibgarlik uchun milliy qonunchilikda jinoiyjavobgarlikni belgilash, uni sodir etishga mutanosib bo‘lgan jazoni

   tayinlash majburiyatini oldilar. Bu o‘rinda og‘irlashtiruvchi holatlarda

   firibgarlikni sodir etganlik uchun ozodlikdan mahrum etish tarzidagi

   jazo nazarda tutilishi, mazkur jinoyatlarning ekstraditsiyaviy tavsifga

   ega bo‘lishi ta‘minlanishi lozim (2 modda).

   Bundan tashqari YI a’zo davlatlari xodimlari mazkur konvensiya

   birinchi moddasida belgilangan jinoyatlarni sodir etganligi uchun

   tashkilot rahbarlarini jinoiy javobgarlikka tortish bo‘yicha zaruriy

   choralarni qo‘llash majburiyatini ham oldilar (3-modda).

   Konvensiya YI davlatlariga milliy sudalri yurisdiksiyani gumon

   qilinuvchi (ayblanuvchi) fuqaroligi yoki doimiy yashovchi davlat huquqi

   bog‘lash majburiyatini yuklaydi. Konvensiyaning 5-moddasiga muvofiq

   YI har bir a’zo davlati ushlab berish rad etilgan holatda o‘z fuqarolarini

   jinoiy javobgarlikka tortilishi va sud qilishini ta‘minlash majburiyatini

   oladi. Agar firibgarlik soliq va boj qoidalarini buzish bilan bog‘liq

   bo‘lsa ushlab berishni rad etish taqiqlanadi.

   Firibgarlikning YI moliyaviy manfaatlariga zarar keltiruvchi boshqa

   jinoyatlar, xususan, korrupsiyaviy tavsifdagi jinoyatlar bilan aloqadorligi

   ma‘lum bo‘lgandan so‘ng PIF Konvensiyasi 1996-yil 27-sentabrdagi

   Korrupsiyaga qarshi kurash to‘g‘risidagi Protokol bilan to‘ldirildi.

   75

   Iqtisodiy firibgarlikning o‘ziga xos xususiyatini inobatga olib, PIF

   
   
   Konvensiyasi 1997-yil 19-iyundagi pullarni yuvish va yuridik shaxslarni

   jinoiy javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi ikkinchi Protokol bilan

   to‘ldirildi76

   .

   1988-yilda firibgarlikka qarshi kurash bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi

   
   
   markaz - UKLAF (fransuzchadan Unite de Cordination de la Lutte AntFraude - UCLAF) ta’sis etildi, firibgarlik holatlari to‘g‘risida ma‘lumot

   to‘plash, korrupsiyaga qarshi kurash masalalari, shuningdek YI

   moliyaviy manfaatlariga taalluqli boshqa qator masalalar uning

   vakolatiga kiritildi77

   .

   YI Hisob palatasi tomonidan 1988-1998-yillarda o‘tkazilgan

   
   
   tekshirishlar UKLAFning firibgarlikka qarshi kurash bo‘yicha faoliyati

   cheklanganligi va past samaradoligi bilan ajralib turganligini ko‘rsatdi78

   .

   Shunday qilib, uning ma‘lumotlariga ko‘ra 1997-yilda YI da

   
   
   ishlarning noto‘g‘ri yuritilganligi oqibatida budjetning qariyb 5 %

   yo‘qotildi va bu qariyb 4 mlrd. EKYU ni tashkil etdi. Auditorlar

   palatasining fikricha butun javobgarlik yetarlicha nazorat qilinmaganlik,

   shuningdek, 1998-yil 7-oktabrdagi firibgarlikda yotadi.

   1999-yilda firibgarlikka qarshi kurash bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi

   markaz – UKLAF bekor qilingan.

   UKLAFni bekor qilinishi YI fondlaridagi firibgarlikka va YI

   nohalol xizmatchilari korrupsiyasiga qarshi kurash masalasini kun

   tartibidan chiqarib tashlamadi va oldin yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni

   inobatga olgan holda komissiya firibgarlikka qarshi kurashish bo‘yicha

   samarali instrumentni yaratish to‘g‘risida qaror qabul qildi va uni YI

   institutlari va organlaridan Mustaqilligi ta‘minlandi.

   Firibgarlikka qarshi kurashish bo‘yicha Yevropa byurosi - OLAF

   (inglizcha European Anti-fraud Office – OLAF), 1999-yil 28-apreldagi

   komissiya qaroriga ko‘ra tashkil etildi.

   Mazkur qarorga muvofiq:

   - OLAF komissiyaning Mustaqil organi sifatida ta’sis etiladi va

   uning vakolatiga doir masalalar yuzasidan funksional Mustaqillikka ega

   (1-modda).

   - Firibgarlikka, korrupsiyaga va YI moliyaviy manfaatlariga doir

   boshqa noqonuniy faoliyatga qarshi kurashni kuchaytirish OLAFning

   vazifasi hisoblanadi (2 modda);

   - OLAF komissiyaning YI a’zo davlatlari bilan firibgarlikka qarshi

   kurash sohasidagi hamkorligiga ko‘maklashishi lozim;

   - OLAF moliyaviy jinoyatlarga qarshi kurash to‘g‘risidagi umum

   Yevropa qonunchiligini ishlab chiqishda ishtirok etadi;

   - OLAF ma’muriy tergovlarni amalga oshiradi (OLAF ning ichida

   sodir etilgan jinoyat va huquqbuzarliklar Yuzasidan), ichki tergov (YI

   ning institutlari ixtisoslashtirilgan organlari va muassasalari tomonidanisodir etilgan jinoyatlar), tashqi tergov (YI moliyaviy manfaatlariga

   qarshi a’zo davlatlar fuqarolari tomonidan sodir etiladigan jinoyatlar);

   - OLAF xodimlari tergovni o‘tkazishda Mustaqildirlar;

   - OLAF faoliyatini nazorat qilish maxsus ta’sis etiladigan Nazorat

   Qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladi (4-modda);

   - OLAF komissiya tomonidan Yevropa parlamenti va kengashining

   roziligiga asosan 5 yil muddatga qayta tayinlanish imkoniyati bilan

   tayinlanuvchi Bosh direktor tomonidan tayinlanadi (5-modda);

   1999-yil 29-apreldagi qarordan tashqari boshqa qator hujjatlar

   OLAF faoliyatining huquqiy asoslarini tashkil etadi.

   Jumladan, 1999-yil 25-maydagi Yevropa parlamenti, Yevropa

   Ittifoqi kengashi va Firibgarlikka qarshi kurashish bo‘yicha Yevropa

   byurosi – OLAFning79 ichki tergov komissiyasi o‘rtasidagi kelishuvni

   alohida qayd etish joiz bo‘lib unga ko‘ra ishtirokchilar quyidagilar

   xususida kelishuvga erishdilar:

   - YIning institutlari ixtisoslashtirilgan organlari va muassasalari

   OLAF bilan hamkorlik qilishi, Shuningdek o‘z faoliyati to‘g‘risida zarur

   ma‘lumotni taqdim etishi lozim;

   - OLAF xodimlari firibgarlik, korrupsiya yoki YI xodimlarining o‘z

   ichki kasb vazifalarini bajarishda nomaqbul xulq atvorlari to‘g‘risida

   ma‘lumotga ega bo‘lganda ichki tekshiruvni o‘tkazishlari lozim.

   - ichki tergovni boshlash to‘g‘risida YIning tegishli institutlari

   ixtisoslashtirilgan organlari va muassasalari rahbarlari xabardor qilinadi;

   - YIning tegishli institutlari ixtisoslashtirilgan organlari va

   muassasalarining xavfsizlik xizmatlari OLAF bilan birgalikda amalga

   oshiruvchi ichki tergovga yordam ko‘rsatishlari lozim;

   - OLAF YIning tegishli institutlari ixtisoslashtirilgan organlari va

   muassasalari bilan to‘la maxfiylik va tergov tugallangunga qadar

   ma‘lumotlarni oshkor etmaslik asosida axborot almashinadi;

   - Tergov olib borilgan YIning tegishli institutlari ixtisoslashtirilgan

   organlari va muassasalari xodimlari harakatlarida jinoyat tarkibi mavjud

   bo‘lmaganda tergov OLAF direktorining qarori bilan tugatiladi va bu

   to‘g‘risida YIning tegishli institutlari ixtisoslashtirilgan organlari va

   muassasalari raxbarlari xabardor qilinadi;

   - YIning tegishli institutlari ixtisoslashtirilgan organlari va

   muassasalarining firibgarlik, korrupsiya yoki YI moliyaviy