Mavzu: Yer sayyorasining eng ko‘p chaqmoqlar kuzatiladigan hududlari Maqsad

Turli geografik kengliklarda kunning uzunligi Geografik kengliklar Eng uzun kun Eng qisqa kun 0° 12 s 00 min 12 s 00 min 10° 12 s 35 min 11 s 25 min 20° 13 s 13 min 10 s 47 min 30° 13 s 56 min 11 s 04 min 40° 14 s 51 min 9 s 09 min 50° 16 s 09 min 7 s 51 min 60° 18 s 30 min 5 s 30 min 66°30' 24 s 00 min 0 s 00 min Turli geografik kengliklarda Quyosh botmaydigan va Quyosh chiqmaydigan kunlar soni  Shimoliy kengliklar Quyosh botmaydigan kunlar soni Quyosh chiqmaydigan kunlar soni 66°30' 1 1 70” 65 60 80° 134 127 90° 186 179

MMIBDO’: _____________

Mavzu:Quyi Zarafshon tabiiy geografik o’lkasidagi joyning geografik o’rniga bog`liq toponimlar
Maqsad: o’quvchilarga mavzulardan tashqari yangi va qiziqarli ma’lumorlar berish

Joy nomlari (toponimlar) ni o’rganish zaruriy masala hisoblanadi. Sababi, toponimlar shu hududning tabiati, tarixi va etnografiyasini o’zida aks ettiradi. Yurtimizda so’ngi yillarda geografik joy nomlari (toponimlar)ni o’rganish va tartibga solishga katta e’tibor qaratilmoqda. Buni 2011-yil 12-oktyabrda qabul qilingan "Geografik ob’ektlarning nomlari to’g`risida” gi O’zbekiston Respublikasining Qonuni va unga muvofiq holda 2012-yil 16-oktyabrda tasdiqlangan geografik ob’ektlarning nomlari sohasidagi ishlarni tartibga solish chora-tadbirlari haqidagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 295-sonli qarori misolida ham ko’rib turibmiz. Mamlakatimizning bir necha ming yillik tarixga ega bo’lgan, o’zining sharif shahri va ilm-fan, madaniyat taraqqiyotiga beqiyos hissa qo’shgan yetti piri bilan mashhur bo’lgan Quyi Zarafshon tabiiy geografik o’lkasi joy nomlariga ham ancha boy. Mamlakatimizning ko’pgina hududlarida bo’lgani singari, o’lka toponimlari orasida ham etnonimlar va antroponimlar ko’pchilikni tashkil qiladi. Shu bilan birgalikda o’lkada joyning geografik o’rni bilan bog`liq toponimlar ham serob. Biz ushbu maqolada Quyi Zarafshondagi joyning geografik o’rni bilan bog`liq ayrim toponimlar va ularning izohiga kengroq to’xtalib o’tmoqchimiz. 

Quyi Zarafshon tabiiy geografik o’lkasi O’zbekistonning janubi-g`arbiy qismida, ma’muriy jihatdan Buxoro viloyati, qisman Navoiy va Qashqadaryo viloyatlari hududida joylashgan. O’lka Zarafshon daryosi vodiysining Xazar yo’lagida toraygan qismidan boshlanib, Buxoro va Qorako’l deltalarini, Qizilqumning janubiy va janubi-sharqiy qismlarini, Kemirakqum cho’lini, Sandiqli qumligini o’z ichiga oladi. 

O’lka hududi arid iqlimli mintaqada joylashgan bo’lib, tabiiy geografik jihatdan bir-biridan keskin farq qiluvchi ikkita yirik tabiiy kompleks – Janubiy Qizilqum cho’llari va Zarafshon daryosi hosil qilgan Buxoro va Qorako’l vohalaridan iborat. Bu vohalar ilm-fan, madaniyatning qadimgi o’choqlaridan bo’lib, o’lkadagi joy nomlarining kelib chiqishi ham uzoq tarixga borib taqaladi. Toponimlar joyning turli xususiyatlarini o’zida aks ettiradi. Jumladan o’lkadagi joyning geografik o’rnini o’zida aks ettiruvchi toponimlarga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin:

Peshku – tuman nomi. Toponim tarkibidagi pesh – "old”, "oldi”, "oldingi tomon”, ko’y – "ko’cha”, "guzar” degan ma’noni bildiradi. Professor S. Qorayev toponim tarkibidagi ko’y so’zi ko’h – tog` bo’lishi ham mumkin deb hisoblaydi. Agar shunday bo’lsa Peshku toponimi "tog` oldi” degan ma’noni bildiradi.